HALK EDEB‹YATI
301
de dokunan hal›lar, i¤neyle hav ipli¤inin ba¤lanmas›ndan olu-
flan hal›lar ve yap›flt›rma yöntemiyle elde edilen hal›lar olmak
üzere üç çeflittir. Hammadde olarak yün, ipek, pamuk kullan›l›r.
Son y›llarda sentetik elyaf kullan›lmaya bafllanm›flt›r. En eski
hal› örnekleri Orta Asya’da bulunmufltur. Bu parçalar 3.-4. yüz-
y›llarda yap›lm›fl olup uzun tüylüdür. Hal› sanat›n›n do¤uya
(Çin) ve bat›ya (‹ran) Orta Asya’dan yay›ld›¤› san›lmaktad›r. Ha-
l›c›l›¤›n klasik ça¤› 15. -16. yüzy›llard›r. Bu dönem hal›lar›ndan
birçok örnek günümüze kadar ulaflm›flt›r. Do¤u hal›lar›nda iki
dokuma yöntemi vard›r. Birinci türde atk› ipli¤inin çözgüye do-
land›¤› zaman yapt›¤› dü¤üm, hep ayn› düzlem ve düzeydedir.
Bu türe Gördes tipi denir. ‹kinci türde çözgüler biraz kaburgal›-
d›r. Tam bir bak›fl›m yoktur. Anadolu hal›lar›nda önce bitki ve
hayvan motifleri yer alm›flt›r. Daha sonralar› ise geometrik de-
senler kullan›lm›flt›r. Renkler koyu mavi, koyu k›rm›z›, desenler
aç›k mavi, aç›k k›rm›z›d›r. Bordürleri ise kûfi yaz›yla süslenmifl-
tir Bafll›ca Türk hal› çeflitleri flunlard›r: Bünyan, Ladik, Kula,
Gördes, Hereke, Isparta vb. ‹ran ve Çin hal›lar› da dünyaca ta-
n›nmakta ve hal›c›l›k sanat›nda önem tafl›maktad›r. Bu hal›larda
ayn› teknik ve süsleme tarz› görülmektedir. Hal›lardaki mükem-
mel renkler eskiden do¤al boyalarla elde edilirdi. fiimdi kimya-
sal boyalar kullan›lmaktad›r.
HAL‹Ç,
denizin akarsu a¤›zlar›ndan karaya do¤ru sokuldu¤u
dar koy; küçük körfez. Genellikle gelgit olay›n›n görüldü¤ü böl-
gelerde akarsu a¤›zlar›n›n afl›nmas›ndan oluflur. Bu nedenle ha-
liçlerde tuzluluk derecesi ve ak›nt›lar›n yönü sürekli de¤iflir. Ge-
nifl haliçler liman olarak kullan›lmaya ve a¤›zlar›nda bunlar›n yer
ald›¤› ›rmaklar da suyolu ulafl›m›na çok elverifllidir. Bordeaux,
Londra, Anvers, Rotterdam, Hamburg limanlar›, nehir yataklar›-
n›n taranmas› ve düzeltilmesiyle önem kazanan böyle limanlar-
d›r. Gelgit olay› olmayan denizlerde deniz sular›n›n alçak bir va-
diyi basmas› sonucunda da haliç oluflabilir (‹stanbul’daki Haliç).
HAL‹DE ED‹P
→
ADIVAR, Halide Edip
HAL‹FE,
Hz. Muhammet’in vekili ve Müslümanlar›n dinî bafl-
kan›. Hz. Muhammet ölünce yerine kimin geçece¤i tart›flmas›,
Müslümanlar› ikiye böldü. fiiî/Alevî Müslümanlara göre halife-
lik, peygamberin amcas›n›n o¤lu, yetifltirmesi, damad› ve hak-
k›nda ayet inmifl kifli oldu¤undan Ali’nin hakk›yd›. Bu nedenle
onlar Ali ve soyundan gelen on iki imamdan baflka halife tan›-
mazlar. Sünnîlere göreyse ‹slâm kurallar›na göre kim seçilmifl-
se halife odur. Ölümüne yak›n art›k namaz k›ld›ramayacak kadar
hastalanan Hz. Muhammet, imaml›k görevini ilk Müslümanlar-
dan, kay›nbabas› Ebubekir’e vermiflti. Ölünce ilk halife Ebubekir
oldu. Ebubekir de ölürken Ömer’in halife seçilmesini ö¤ütle-
miflti. Üçüncü Halife Osman, Emevî soyundand›. Emevî-Abbasî
ayr›l›¤› onun zaman›nda alevlendi. Dördüncü Halife Ali’ye karfl›
Emevîlerden fiam Valisi Muaviye baflkald›rd›. Halife Ali, arka-
s›ndan o¤lu Hasan öldürüldü. Abbasî yanl›lar› Halife Ali’nin o¤-
lu Hüseyin’i, Emevî yanl›lar› ise Muaviye’nin o¤lu Hüseyin’i ha-
life yapmak isteyince Kerbelâ Olay› yafland›. Yezit, Hüseyin ve
çocuklar›n› Kerbelâ’da öldürttü ve halifeli¤ini ilân etti. Böylece
Emevî Devleti’nde halifelik siyasal niteli¤e dönüfltü. Abbasîler,
Endülüs Emevîleri ve sonraki ‹slâm devletlerinde de halifeler
emir, padiflah ve imparator oldular. M›s›r Fat›mî Devleti’nden
bafllayarak halifelik kurumu gücünü yitirdi. Bir ara Türk ve ‹ran
hanedanlar›n›n, hatta Selçuklular›n eline geçti. Mo¤ol sald›r›s›
s›ras›nda Hulâgu Han, Ba¤dat’a girip Abbasî halifesini öldürün-
ce halifelik fiilen ortadan kalkt›. Fakat yine de M›s›r Memlûk sul-
tanlar›n›n gölgesinde simgesel olarak bir halife bulundurulu-
yordu. Osmanl› ‹mparatoru Yavuz Sultan Selim, M›s›r’› al›nca
halifeli¤in kutsal emanetlerini (sancak, asa, sakal› flerif, h›rkai
flerif vb.) ele geçirdi. Bir süre sonra da halifeli¤i devrald›. Böy-
lece halifelik Osmanl›lara geçti. Yavuz Sultan Selim’den baflla-
yarak Osmanl› padiflahlar›na “halifei müslimin, halifei ruyi ze-
min” dendi. Cumhuriyet’ten sonra da bir yasa ile halifelik kald›-
r›ld› (1924).
HAL‹KARNAS BALIKÇISI
(1886 ‹stanbul - 1973 ‹zmir), öykü
ve roman yazar›. As›l ad› Cevat fia-
kir Kabaa¤açl›’d›r. Ortaö¤renimini
Robert Kolej’de (1904), yüksekö¤-
renimini Oxford Üniversitesi Yeni
Ça¤lar Tarihi Bölümü’nde tamam-
lad› (1908). Yap›tlar›: “Ege K›y›la-
r›nda” (öyküler, 1939), “Aganta,
Burina, Burinata” (roman, 1946),
“Merhaba Akdeniz” (öyküler,
1947), “Ege’nin Dibi” (öyküler, 1952), “Yaflas›n Deniz” (öykü-
ler, 1954), “Anadolu Tanr›lar›” (inceleme, 1954), “Ötelerin Ço-
cu¤u” (roman, 1956), “Gülen Ada” (öyküler, 1957), “Uluç Reis”
(roman, 1962), “Turgut Reis” (roman, 1966), “Deniz Gurbetçi-
leri” (roman, 1969), “Ege’den” (daha önce yay›mlanm›fl öykü
kitaplar›ndan seçmeler, 1972), “Hey Koca Yurt” (1972).
HAL‹T Z‹YA
→
UfiAKLIG‹L, Halit Ziya
HALK EDEB‹YATI,
belli bir ülkede yaflayan halk›n kültür
birikimlerini kapsayan sözlü ya da yaz›l› edebiyata iliflkin ürün-
lerin tümü. Halk edebiyat›n›n gerek konular›, gerekse kapsad›¤›
türler aç›s›ndan s›n›rlar› belirlenmifl kesin bir tan›m› yap›lama-
maktad›r. Buna, özellikle sözlü halk edebiyat› ürünlerinin, folk-
lorun alan›na girmesi, yaz›l› ürünlerin de edebî niteli¤i a¤›r bas-
makla birlikte folklordan kaynaklanmas› yol açmaktad›r. Bu ne-
denle halk edebiyat› ürünleri, hem edebiyat hem folklor bak›-
m›ndan ikili de¤er tafl›yan yap›tlar olarak görülmekte, s›n›flama
da kamusal ve bireysel terimleriyle yap›lmakta, ürünler bu nite-
likleriyle de¤erlendirilmektedir. Sözlü halk edebiyat›n›n en be-
lirgin niteli¤i anonim, baflka bir deyiflle kamusal olmas›d›r. Bu
ürünler, söyleyeni bilinmedi¤i için halk›n mal› olarak kalm›flt›r
ve folklorik yan› a¤›r basar. Söyleyeni bilinen, yani bireysel bir
yarat› ürünü olan yap›tlarsa edebiyat yan› a¤›r basan, genelin
içinde bir kendine özgülük tafl›yan yap›tlard›r. Halk edebiyat› flu
türlere ayr›larak incelenebilir: 1) Destanlar ile buna yak›n türler:
As›l destanlar, hikâyeler vb., 2) Masallar ile buna yak›n türler: a)
Hayvan masallar›, peri masallar›, gerçekçi flakac› masallar, f›k-
ralar, zincirleme masallar, tekerlemeli masallar, b) Efsaneler, 3)
