415
ZONGULDAK (67)
Batı Karadeniz Bölümü’nde, aynı adlı ilin
merkezi olan liman kenti. Nüfusu 213.992
(2008). Ankara’ya 268, İstanbul’a 327 km
uzaklıkta olup ülkenin diğer bölgelerine de-
miryoluyla bağlıdır. Tarih: Zonguldak’ın
şimdi bulunduğu yer eskiden Üzülmez De-
resi’nin ağzında bir bataklıktı. Bataklığın
kıyı kesiminde bir balıkçı köyü vardı. San-
draka veya Sandrake olarak anıldığı bilinen
bu küçük kırsal yerleşme, adını, Üzülmez
Deresi’nin İlk Çağdaki adı olan Sandra’dan
alıyordu. Sonraki dönemlerde “Zongalık”
olarak adlandırılan bu kesimdeki sazlık ve
bataklık alanın kurutulmasıyla belirmeye
başlayan yerleşmeye Zonguldak dendi.
Ereğli-Zonguldak Kömür Havzası’ndaki taş
kömürü yataklarında 1848’de üretime baş-
lanmasından sonra maden ocaklarının bu-
lunduğu yörelerde birbirinden bağımsız
bazı küçük yerleşme yerleri ortaya çıktı. Bu
küçük yerleşim birimleri, madenlerde çalış-
mak için göç edenlerce kurulmuştu. 19.
yüzyıl sonlarında yabancı taş kömürü iş-
letme şirketlerinin yönetim merkezleri bu
yerleşme birimlerinden Kozlu’daydı. Bu-
günkü Zonguldak kentinin bulunduğu kıyı,
liman tesisleri kurulmasına daha elverişli
olduğundan bu kesimdeki yerleşme yeri
daha fazla gelişti. Fransızlara ait Ereğli Şir-
keti’nin burada kömür yıkama tesisleri, de-
kovil hatları, lojmanlar ve kısa mendirekli
bir liman yaptırması, Zonguldak’ı madenci-
lik merkezi ve taş kömürü ihraç limanı du-
rumuna getirdi. Zonguldak 1899’da ilçe
merkezi yapıldı ve yabancı şirketlerin
Kozlu’daki yönetim merkezleri 1909’da bu-
raya taşındı. Diğer maden ocaklarının yer
aldığı Karadon, Üzülmez, Kilimli ve Gelik
çevresinde de bazı yerleşme yerleri belirdi.
Memur ve işçi lojmanlarının yapılması ve
1950’lerde yeni limanın inşa edilmesi, şeh-
rin gelişmesini daha da hızlandırdı. Eskiden
bazı idarî binalar ile çeşitli ticarî işyerleri-
nin sıralandığı ana caddeden geçen demir-
yolu sökülerek Üzülmez Deresi’nin sol
kıyısındaki lavuar ve limana ulaşacak bi-
çimde yeniden düzenlendi. Şehir daha
sonra ortaya çıkan bazı mahallelerle güney
ve güneydoğudaki sırtlara doğru gelişti; ku-
zeydoğuda Çatalağzı ve Kilimli, doğuda
Üzülmez, batıda da Kozlu’yla bütünleme
eğilimine girdi. Günümüzde de varlığı ve
canlı ticaret hayatı, kömüre dayanan bir
fabrika ve liman şehri görünümünde olan
Zonguldak’ın 1927’de ancak 11.797 olan
nüfusu giderek arttı, 1935’te 20.000’e
düştü. 1990’ların başlarında havzanın ihti-
yacı için eleman yetiştirilmesi amacıyla
kentte kurulmuş olan bazı yükseköğretim
kurumları vardır. Bu kurumlar yeniden dü-
zenlenerek 1992’de Zonguldak Karaelmas
Üniversitesi kuruldu.
Zonguldak sahilinden bir görünüm
