A⁄IRSIKLET
13
larla buradan al›n›r. Havan›n etkisiyle rengi koyulaflan bu ürün
afyondur; %7.5-15 morfin içerir. Afyondan morfin, kodein, ta-
bain, papaverin, portopin ve narkotin gibi alkaloitler elde edilir.
Türk afyonunda %4-8 narkotin ve %0.2-0.8 kodein bulunur.
Afyon nispeten az zehirlidir fakat al›flkanl›k yapar. ‹çinde %10
morfin bulunan afyon tozu, ishal kesici ve yat›flt›r›c›d›r.
AFYONKARAH‹SAR,
genifl bölümü Ege bölgesinin ‹ç-
bat› Anadolu bölümünde yer alan il ve bu ilin merkezi olan kent.
Emirda¤’›n do¤usunda ‹ç Anadolu’ya, güneybat›da Dinar ve
Dazk›r› çevresinde de Akdeniz bölgesinin Göller Yöresi’ne taflar.
Böylece üç co¤rafî bölge aras›nda bir geçifl alan›d›r. Bu özelli¤i
ise fiziksel ve beflerî co¤rafyas› üzerinde etkili sonuçlar yarat›r.
Kuzeyde Eskiflehir, Kütahya, bat›da Uflak ve Denizli, güneyde
Burdur ve Isparta ve do¤uda da Konya illeri aras›nda kal›r. Yer
yer da¤l›k kitlelere ve kimi kapal› havzalara rastlanmakla bera-
ber (Sultan da¤lar›n›n kuzey ucu, Emir ve Sand›kl› da¤lar›, Eber
ve Ac›göller...), il topraklar›n›n en genifl bölümü 1.100-1.200
m. yükseklikteki düzlükler ve bunlar aras›na sokulmufl daha al-
çak Afyon ve Dinar ovalar›ndan oluflur. Debileri önemsiz çay ve
derelerin ço¤u Sakarya havzas›na ba¤l›d›r, Sakarya ya da Por-
suk’a kar›fl›r. Güneybat› Dinar yöresindeki bölümüyse Büyük
Menderes’e ba¤lan›r. ‹klim koflullar›yla daha çok ‹ç Anadolu’ya
yaklafl›r. Afyonkarahisar’da en so¤uk ay ortalamas› 0.3, en s›cak
ay›nki ise 22 derece, y›ll›k ya¤›fl tutar› 465 mm.’dir. Küçük da-
¤›n›k orman kal›nt›lar› d›fl›nda egemen do¤al bitki örtüsü step-
tir. Afyonkarahisar ili Türkiye’nin bafll›ca tar›m ve hayvanc›l›k
alanlar›ndand›r. Tah›l, baklagiller, flekerpancar›, ayçiçe¤i ve pa-
tates bafll›ca ürünlerdir. Koyun say›s› 1 milyonu, tiftik 130 bini,
inek 100 bini geçer. Madencilik ve sanayi yönünden dikkati çe-
kecek düzeyde de¤ildir. Lastik ayakkab›, tu¤la, kiremit yap›mev-
leri, çimento fabrikas›, Devlet Demir Yollar›’na ait beton travers
fabrikas›, SEKA’ya ait selüloz malt fabrikas›, mermer ocaklar› ve
iflleme atölyeleri, maden suyu tesisleri bafll›ca kurulufllard›r. Üç
co¤rafî bölge aras›ndaki geçifl alan› olmas› nedeniyle ulafl›m
olanaklar› bak›m›ndan dikkati çeker. Demir ve karayollar› üze-
rinde önemli bir kavflakt›r. Ege, Marmara, ‹ç Anadolu ve Akde-
niz bölgelerine ulaflan yollar birbirine burada ba¤lan›r. Akar-
çay’›n geçti¤i ovan›n güneybat› kenar›nda kurulmufl olan Afyon-
karahisar, kentin çeflitli semtlerinde yükselen hisarlar› ve afl›n-
mayla yüze ç›km›fl volkanik da¤lar›yla dikkati çeker. Afyonkarahi-
sar 1922’de Millî Mücadele’nin son ve kesin savafllar›n›n kazan›l-
d›¤›, Yunan ordusunun bozguna u¤rat›ld›¤› yer olmas› bak›m›ndan
Türkiye tarihi için önemlidir.
AGORAFOB‹,
alan, park, sokak gibi aç›k yerlerde baz› si-
nir hastalar›n›n duydu¤u korku, s›k›nt› ve ürkeklik; meydan kor-
kusu, alan korkusu.
A⁄AÇ DEN‹Z‹,
Bat› Karadeniz Bölgesi’nin özellikle kuzey
kesiminde Adapazar›, Bolu, Kastamonu yörelerinde genifl alan-
lar kaplayan ormanl›k bölgeye verilen ad.
A⁄AÇKAKAN,
a¤açkakangillerden, a¤açlarda yaflayan,
böceklerle beslenen kimi kufl cinslerine verilen ad. Dünyan›n
hemen her yerinde bulunurlar. Genellikle ormanl›k, a¤açl›k yer-
lerde yaflarlar. Yuvalar›n› a¤aç kovuklar›na yaparlar. Ayak par-
maklar› t›rmanmaya elveriflli biçimde, gagalar› sivri ve güçlü,
dilleri uzun, çengelli, salyalar› yap›flkand›r. Görünüflte a¤aç
gövdelerine delikler açarak onlara zarar verdikleri san›l›rsa da,
böcek olmayan sa¤lam a¤açlar› kesinlikle gagalamad›klar›ndan
asl›nda yaln›zca yararl›d›rlar. Üç yüzden fazla a¤açkakan türü
bulunur. Büyük alaca a¤açkakan
(Dendrocopos major)
,
yeflil a¤açkakan
(Picus viridis)
, kara a¤açkakan
(Dryo-
copus martius)
vb.
A⁄AO⁄LU, Adalet
(1929 Nall›han), oyun, öykü, roman
yazar›. Ortaö¤renimini Ankara K›z Lisesi’nde, yüksekö¤renimini
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi Frans›z Dili
ve Edebiyat› Bölümü’nde tamamlad› (1950). Ankara Radyosu’nda
dramaturgluk, TRT’de program uzmanl›¤› yapt›. Edebiyata, ilk
gençlik döneminde fliirle bafllad›. Sonra radyo ve sahne oyunla-
r›yla tan›nd›. 70’li y›llarda ise yay›mlad›¤› öykü ve romanlarla ge-
nifl yank› uyand›rd›. De¤iflik anlay›fllardaki elefltirmenlerin övgü-
sünü kazand›. Bertolt Brecht, Jean Anouilh ve Armana Salac-
rou’nun oyunlar›ndan baz›lar›n› Türkçeye çevirdi. 1996 y›l›nda
geçirdi¤i bir trafik kazas›nda a¤›r yaraland›. Uzun süren bir teda-
vi sonucunda sa¤l›¤›na kavufltu. Unvanlar›: “TÜYAP Onur Yaza-
r›” (1994), “Anadolu Üniversitesi Fahri Doktora Unvan›” (1998),
“ABD OSU Edebiyat Fahri Doktora Unvan›” (1998). Yap›tlar›:
“Evcilik Oyunu” (oyun, 1964) “Kendini Yazan fiark›” (oyunu ile
birlikte, 1977), “Çat›daki Çatlak”, “S›n›rlarda” (iki oyun, 1969),
“Üç Oyun” (1973), Türk Dil Kurumu 1974 Tiyatro Ödülü, Toplu
Oyunlar (1996); (romanlar›) “Ölmeye Yatmak” (1973), “Fikrimin
‹nce Gülü” (1976), “Bir Dü¤ün Gecesi” (Sedat Simavi Vakf› Ödü-
lü, 1979, Orhan Kemal Roman Arma¤an›, 1980, Madaral› Roman
Ödülü, 1980) “Yaz Sonu” (1980), “Üç Befl Kifli” (1984), Hay›r
(1987), Ruh Üflümesi (1991), Romantik Bir Viyana Yaz› (1996)
(1997 Ayd›n Do¤an Roman Ödülü); öyküleri “Yüksek Gerilim”
(Sait Faik Hikâye Arma¤an›, 1975), “Sessizli¤in ‹lk Sesi” (1978),
“Hadi Gidelim” (1982), (an›, deneme-elefltiri) “Göç Temizli¤i”
(1985), “Geçerken” (1986), Karfl›laflmalar (1993), Baflka Karfl›-
laflmalar (1996), “Duvar Öyküsü” (1997), “Çok Uzak-Fazla Ya-
k›n” (2004), “Damla Damla Günler” (2004).
A⁄IRKÜRE,
yeryuvarla¤›n›n, bafll›ca nikel ve demir içeren
k›zg›n ve ergimifl kütlesi. Yo¤unlu¤u ve kat›l›¤› öbür k›s›mlar›nkin-
den daha çoktur. A¤›rküre, yeryuvarla¤›n›n iç k›sm›n› oluflturur.
A⁄IRLIK,
bir cismin kütlesine etki eden yerçekimi kuvveti.
A¤›rl›k, fizik bak›m›ndan bir kuvvettir ve kuvvet birimleriyle öl-
çülür. Bir cismin a¤›rl›¤›, kütlesiyle (m) yerçekimi ivmesinin (g)
çarp›m›na eflittir. Cisimlerin kütleleri de¤iflmedi¤i hâlde, a¤›r-
l›klar› bulunduklar› yere göre de¤iflir. Örne¤in kütlesi 1 kg. olan
bir cismin a¤›rl›¤› kuzey kutbunda 9,83 newton, ekvatorda ise
9,78 newtondur. Bunun nedeni, yerçekimi ivmesinin kutuplarda
baflka, ekvatorda baflka olmas›d›r. Ay’›n çekim kuvveti, yerçeki-
minin alt›da biri oldu¤u için, uzay giysileri içinde yerde ad›m
atamayan bir astronot, ayda kendini tüy gibi hafif hisseder.
A⁄IRSIKLET,
baz› spor dallar›nda yar›flmac›lar›n a¤›rl›¤›y-
la s›n›rland›r›lan kategorilerden biri. Amatör boksta 81 kilonun
