351
türbe İsfendiyar Bey’in oğlu Hızır Bey’indir),
Hasırlı ve Yörükler köylerindeki hamamlar;
Alibey (1751), Kadı (1778), Mescit (1840)
çeşmeleri, Darboğaz Maden suyu, Çangöl ve
Çakırlar Korusu mesireleri, plajlar. Çarşamba
ve yöresi: Rıdvan Bey (1781), Abdullah Paşa
(1847), Değirmenbaşı (1916) camileri, Ça-
kaldere Maden suyu. Havza ve yöresi: Ler-
düge Tümülüsleri (MÖ 1. yüzyıl), Mustafa
Paşa Camii (1256), Havza İmareti (1429’da
Yörgüç Paşazade Mustafa Bey yaptırmıştır),
Mustafa Bey Türbesi (1429), Kızgözü-Asla-
nağzı Kaplıcası (1256’da yapılmıştır, Büyük
Hamam veya Sadi Paşa Hamamı olarak da bi-
linir), Küçük Hamam (Şifa Kaplıcası, 1429’da
Amasya Emiri Mustafa Bey yaptırmıştır).
Ladik ve yöresi: Hilyas Kaplıcası. Kavak ve
yöresi: Kaledoruğu Höyüğü (İlk Tunç Çağına
ait buluntular ele geçmiştir). Vezirköprü ve
yöresi: Taceddin Paşa Camii (1494), Taşkale
Camii ve Hamamı (1659’da Köprülü Mehmed
Paşa’nın eşi Ayşe Sultan yaptırmıştır), Fazıl
Ahmet Paşa Medresesi (1662), Fazıl Ahmed
Paşa Bedesten ve Arastası (17. yüzyıl), Çifte
Hamam (17. yüzyılda Ayşe Sultan yaptırmış-
tır), Şifa Hamamı (17. yüzyıl sonlarında Köp-
rülü Mehmet Paşa’nın kızı yaptırmıştır),
Vezirköprü mesiresi. Yakakent yöresi: Yaka-
kent plajı. Havalimanı: Samsun Havalimanı
(1990).
SAMSUN (55)
Orta Karadeniz bölümünde, aynı adı taşıyan ilin
merkezi olan liman kenti. Büyükşehir statüsündedir.
Atakum, Canik, İlkadımve Tekkeköy olmak üzere 4
merkez ilçeden oluşmaktadır. Ankara’ya 417 km
uzaklıktadır. Tarih: İl merkezi, çok eski çağlarda yer-
leşim merkezi olarak kurulmuş ve değişik adlarla
anılmıştır. Tunç Çağında Miletliler tarafından inşa
edildiği sanılmaktadır. Karadeniz kıyısında kullanışlı
bir liman olduğu için önemli bir kentti. Bir süre Ati-
nalıların egemenliği altına girdi, daha sonra Büyük
İskender kente bağımsızlığını verdi. Pers, Pontus,
Roma ve Bizans imparatorluklarının egemenliği al-
tına girdi. 9. yüzyılda İslam orduları kenti yağmala-
dılar. II. Kılıç Arslan Anadolu’yu fethedince
Samsun’u aldı. Ancak kentin bir kısmı Bizansı’ın
elinde kaldı. Daha sonra bir süre Cenevizli-
lerin eline geçti. Kentin tamamı 1425’te Osmanlı
topraklarına katıldı. Osmanlı döneminde eski öne-
mini yitirdi; küçük bir kasaba hâlini aldı. 1869’da
büyük bir kısmı yandı, bir Fransız mimarının pla-
nıyla yeniden kuruldu. I. Dünya Savaşı’nda Rus do-
nanması tarafından 4 kez topa tutuldu. Mondros
Mütarekesi sonrası İngilizlerin işgaline uğradı.
Samsun yakın tarihinin en önemli olayı, Mustafa
Kemal Paşa’nın Millî Mücadele’yi başlatmak üzere
19Mayıs 1919’da kente ayak basmasıdır. Cumhu-
riyet’ten sonra gelişen Samsun Limanı, 1952’de
demir yolunun ulaşmasıyla daha çok önemkazandı.
Güzel Sanatlar: MÖ 7. yüzyılda kurulan Amisos’tan
yalnızca küçük buluntular vardır. Surlardan hiçbir
kalıntı kalmamıştır. Türk dönemi yapıları çoğunlukla
tek kubbeli, yalın örneklerdir. 1312 tarihli Yalı (Hoca
Hayrettin) Camisi, Sadık bin Abdullah tarafından
yaptırılmıştır. Kare planlı ana mekân, sekizgen kas-
nağa oturan, tonoz bingili bir kubbeyle örtülüdür.
Kale Camii, İlhanlılar döneminde Emir Timurtaş
Paşa adına inşa edilmiş (1314), onarımlarla mes-
cide dönüştürülmüştür. 14. yüzyıldan kalma bir İl-
hanlı yapısı olan Pazar Camii, dikdörtgen planlı,
ahşap çatılıdır (1819’da onarıldı). Şeyh Seyit Kut-
bettin Camii, dikdörtgen planlı, ahşap çatılıdır;
önünde L biçiminde son cemaat yeri vardır. Güne-
yinde beşik tonoz örtülü, kare planlı türbe yer alır.
Kare planlı küçük bir mescit ve türbeden oluşan İsa
Baba Camii, 15. yüzyıl yapısıdır; 1895’te ve 1975-
1976’da onarılmıştır. 1694’te Hatice bin Abdullah
tarafından inşa ettirilen Hacı Hatun Camii, kesme
taştan, kare planlı, tek kubbeli bir örnektir; duvarlar
tuğla hatıllıdır. Kentin dikkati çeken en önemli anıtı,
Batumlu Hacı Ali Efendi’nin yaptırdığı (17. yüzyıl)
Büyük Cami’dir. 19. yüzyılın ikinci yarısında Abdü-
laziz’in annesi Pertevniyal Sultan tarafından onar-
tıldığından “Valide Camii” olarak da tanınır. Klasik
Osmanlı hanları planındaki Taşhan’ın 17. yüzyıl
sonlarında yapıldığı sanılmaktadır. Avusturyalı hey-
keltıraş H. Krippel’in yapıtı olan Atatürk Anıtı’nın
(1931) kaidesinde, Atatürk’ün Samsun’a çıkışı be-
timlenir. Tunçtan heykelde Atatürk, şaha kalkmış
at üzerinde, asker giysili olarak gösterilmiştir.
Samsun'un ilçelerinden Havza'daki Atatürk Evi
