153
Devegeçidi Suyu üzerinde, Artukoğulları dönemin-
den kalma yedi gözlü Devegeçidi Köprüsü (1219).
İl merkezinde Diyarbakır Arkeoloji ve EtnografyaMü-
zesi, Ziya GökalpMüzesi ve Cahit Sıtkı Tarancı Mü-
zesi. Silvan ve yöresi: Kentin 20 km doğusunda,
Malabadi köyü yakınında, Batman Çayı üzerinde
Malabadi Köprüsü (1148), Malabadi Köprüsü’nün
15 kmkuzeybatısında Kenok (Kemkük) Köprüsü (12.
yüzyıl), Lice-Hani arasında Zülkarneyn Kalesi (MÖ
6. yüzyıl). Yapım tarihi saptanamayan ancak Bizans
döneminde onarım gördüğü bilinen Silvan Kalesi.
DİYARBAKIR (21)
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Dicle Nehri kıyı-
sında, Diyarbakır ilininmerkezi olan kent. Büyükşe-
hir statüsüne sahiptir. Bağlar, Kayapınar, Sur, ve
Yenişehir olmak üzere Diyarbakır Büyükşehir Bele-
diyesi’ne bağlı 4 merkez ilçeden oluşmaktadır. Uy-
garlığın beşiği sayılanMezopotamya’nın kuzeyinde,
Anadolu ile Mezopotamya arasında, tarih boyunca
önemli bir ticaret merkezi ve Gaziantep’ten sonra Gü-
neydoğu Anadolu Bölgesi’nin ikinci büyük kenti.
Tarih: MÖ 3000’lerde, Subartu adıyla anılıyordu.
Bölgenin ilk uygar kavmi, Hurriler ve onların bir kolu
olan Mitannilerdir. Ülke MÖ 14. yüzyılda Asurlular
veMÖ 775’te Asur Kralı Salmanassar’ın ölümünden
sonra, Urartu Kralı İspuinus, o tarihlerde Amid adı
verilen kente egemen oldu. Ancak, Urartular, bölge-
deki egemenliklerini sürdüremediler. MÖ 736’da
Amid yeniden Asurluların eline geçti. MÖ 653’te İs-
kitlerin yerleştikleri kent, 625’teMedlerin, MÖ550’de
de Perslerin egemenliği altına girdi. İmparator III.Da-
rius’un İskender’e yenik düşmesi üzerine Diyarbakır
ve çevresi de İskender’in yönetimi altına girdi. MÖ
255’e kadar Part Devleti sınırları içinde kaldı. Daha
sonra Roma egemenliği altına giren kenti MS 359’da
Sasaniler aldı. 395’te Bizans’a bağlandı. Halife Ömer
zamanında, 639’da Arapların eline geçti. 930’da
Hamdanilerin kentte egemenlik kurdukları dönem-
den sonra sırasıyla Büveyhoğulları, Büyük Selçuklu
İmparatorluğu, Suriye Selçukluları, İnaloğulları, Ha-
sankeyf Artukluları, Mısır ve Şam Eyyubileri, Ana-
dolu Selçukluları, İlhanlılar, Mardin Artukluları,
Timur ve Şah İsmail kente egemen oldu. Çaldıran
Savaşı’ndan sonra 1515’te Osmanlı yönetimine ka-
tıldı. Surlar içinde kalan kalesi, birçok eski yapıtı ve
tarihî kapılarıyla eski Diyarbakır ve Cumhuriyet dö-
neminde eski kentin kuzeyine doğru genişleyen,
geniş, ağaçlı caddeleri, alanları ve yeni yapılarıyla ta-
mamenmodern bir görünümkazananyeniDiyarba-
kır olarak kent ikiye ayrılır. Kentin Diyarbekir olan adı
1937’dedeğiştirilerekDiyarbakıroldu.GüzelSanatlar:
Diyarbakır,HurrilertarafındanMÖ2000yıllarındaya-
pıldığısanılanvebugünİçkaledenilenkaleçevresinde
gelişmiştir. Dört yöne açılan kapısı bulunan kalenin
köşelerinde Türkmimarîsinin en güzel örneklerinden
sayılan Evli Beden, Yedi Kardeş burçları yer alır. Dış-
kale’de Artuklular, Akkoyunlular ve Osmanlı dönem-
lerinde kalma yapılar bulunur. İçkale’deki Nesturi
Kilisesi 6. yüzyıldan kalmadır. Eski bir kiliseden dö-
nüştürülen ve daha sonraki dönemlerde Selçuklular,
Akkoyunlular ve Osmanlıların eklemeleriyle büyüyen
DiyarbakırUlucamii,GüneydoğuAnadolu’nuneneski
camisidir. Anıtsal bir yapı olan camide değişik dö-
nemlerdenkalmayazıtlaryeralır.Camininönündeçe-
şitliyapılarlaçevriligenişbiravlubulunur.İnaloğulları
döneminde yapılmış Ömer Şeddad (Hazreti Ömer)
Camii (1151), İçkale surlarına bitişik Kale Camii
(1160), Artuklu döneminden Zinciriye Medresesi
(1198), Mesudiye Medresesi (1199-1223), diğer
önemli yapılardır. İçkale’de yapılan kazılarla Artuklu
Sarayı’nın (1200-1222) kalıntıları ortaya çıkarılmıştır.
Yapının mozaikleri, en eski Türk mozaikleri arasında
sayılır. Akkoyunlular döneminden kalan yapılar ara-
sındaNebiCamii(15.yüzyıl),SafaCamii(15.yüzyıl),
Muslihiddinlari Medresesi (15. yüzyıl), ŞeyhMatah-
har (Matar) Camii (1500), İbrahim Bey Mescidi (15.
yüzyıl sonu), TaceddinMescidi (15. yüzyıl), Hacı Bü-
zürk Mescidi (15. yüzyıl) sayılabilir. 1516-1520 ara-
sındayaptırılanFatihPaşaCamii,buradakiilkOsmanlı
camiidir. Kurşunlu Camii diye de bilinen cami, mer-
kezî planlı olup dört yarımkubbeli camilere geçiş dö-
neminden kalma önemli bir yapıdır. Osmanlı
dönemindeyapılandiğercamiler,HüsrevPaşaCamii
(1521-1528), Ali Paşa Camii (1534-1537), İskender
PaşaCamii(1551),Osmanlımimarisiyleyerelmima-
rinin ilginç bir karışımı olan Behram Paşa Camii
(1564-1572),MelekAhmedPaşaCamii(1587-1591)
ve Defterdar Camii’dir (1594). Şehirdeki birçok türbe
arasındakifarklıbirmimariyapıdaolanİskenderPaşa
Türbesi (16. yüzyıl) ve Sahabeler Türbesi (ilk yapım
639,1633’teonarılmış)ilginçyapılardır.Yüzyıllarbo-
yunca önemli bir ticaret merkezi olan Diyarbakır’da
ünlühanlardavardır:DelillerHanı(1527),HasanPaşa
Hanı (1575), Çifte Han (16. yüzyıl), Yeni Han (1789).
Şehrin Mardin Kapısı dışında Silvan yolu üzerindeki
Dicle Köprüsü (1065), Anadolu’daki Arap yapısı en
eski köprüdür. Kentin ayrıca geleneksel konut mima-
rîsinin seçkin örnekleri bulunur. Bunlar arasında Ata-
türk (Seman) Köşkü, Cihannüma Köşkü,
Şeyhoğulları Evi, Gökalpler Evi, İskender Paşa Ko-
nağı ünlüdür.
Diyarbakır Kalesi
DİYARBAKIR’IN İLÇELERİ
İlçe
İlçe Nüfusu
Bağlar
334.954
Bismil
109.359
Çermik
50.961
Çınar
65.964
Çüngüş
13.837
Dicle
44.265
Eğil
23.688
Ergani
111.921
Hani
32.320
Hazro
18.798
Kayapınar
194.601
Kocaköy
15.718
Kulp
36.588
Lice
31.251
Silvan
86.256
Sur
135.446
Yenişehir
186.901
Toplam 1.492.828 (2008)
