O
N
D
OK U Z UN C U
O
SMAN L I
P
AD ‹ fi AH I
I V
.
M
E HME T
PAD‹fiAHLAR ALBÜMÜ
EVLİYA ÇELEBİ
(1611 Unkapanı/İstanbul – 1682 ?): Pirinç levhalar üzerine oyma iş-
leyen sanatçı bir babanın oğludur. Çocukluğunda, 117 yaşında ölen
babası Derviş Mehmet Zilli’nin yanında çalıştı ve buradaki Rum çı-
raklardan Rumca öğrendi. Kanunî’nin Zigetvar seferinde önemli hiz-
metleri olan babasının geniş çevresindeki güngörmüş kişilerin serü-
venlerini hikâye ettikleri aile sohbetlerinde bulunan Çelebi, dünyayı
gezip görme merakına kapılarak 20 yaşındayken İstanbul içinde ge-
zip gördüklerini kaleme aldı. Daha sonra Enderun’a alınarak yetişti-
rildi (1635-1639) ve sipahi oldu. Dönemin padişahı IV. Murat’ın Re-
van seferinden dönüşünde saraya alındıysa da padişahın ölümünden
sonra ayrılarak ilk gezisi olan Bursa yolculuğuna çıktı. Daha sonra İz-
mit,Trabzon (1640) ve Girit’e (1645) giden Evliya Çelebi, elli yıl bo-
yunca Avusturya, Hicaz, Mısır, Sudan, Habeşistan, Dağıstan gibi ülke-
lerde dolaştı. Bu gezilerinde önemli mektuplar götürmek ya da sava-
şa katılmak gibi çeşitli hizmetlerde bulundu; görgü ve gözlemlerini se-
yahatnamesinde tarih ve yer belirtmelerine özen göstererek yazdı.
“Seyahatname”, edebiyatımızın gezi türünde ilk büyük yapıtıdır. Ger-
çekçi bir gözle izlenen olaylar, süslü ve gerçekdışı abartmalara özeni-
lerek yazılmamış, yalın ve duru bir anlatım içinde diline özgü incelik-
lerle bezenmiştir. Tarih, toplumbilim ve güzel sanatlar üzerinde belli
bir bilgi düzeyine varacak kadar kendi kendini yetiştirdiği anlaşılan Ev-
liya Çelebi’nin “Seyahatnamesi”nin bugün elimizde üç tam takım yaz-
ması vardır.Yazı dilinde, halkın çok kullandığı deyimler geniş ölçüde yer
aldığı için konuşma diline çok yakın bir kuruluş özelliği göstermekte,
Ahmet Mithat Efendi’nin, ilk basımı sıralarında belirttiği gibi, bu yönüy-
le de kalıcı bir nitelik kazanmaktadır.Tanzimat’tan sonra yapıtın bazı
bölümleri “Müntahabat-ı Evliya Çelebi” adıyla yayımlanmış, daha son-
ra Ahmet Vefik Paşa ve Şemsettin Sami Bey’in ilgisini çekmişse de ya-
pıt üzerinde ilk önemli çalışmayı Necip Asım Bey yapmıştır. Daha
sonra Kilisli Doktor Rifat ve Kilisli Abdullah Nasuh beyler, altı yıl süren
bir çalışma sonucu yapıtı kopya etmişlerdir. Seyahatname’nin ilk sekiz
cildi Arap harfleriyle (1898-1928), son iki cildi Türk harfleriyle
(1935-1938) basılmış ve Reşat Ekrem Koçu (1943-1951), Mustafa
Nihat Özön (1944-1945), Mehmet Aksoy ve Server İskit (1962) ta-
rafından seçme parçalar yayımlanmıştır.
