286
ham maddesi, antimon yatakları işlenir. Seyi-
tömer ve Tunçbilek termik santralarında, ilde
çıkarılan linyit kullanılır. Büyük bölümü dağlık
olan ilde tarım alanları geniş yer kaplamaz.
Ovalarda buğday, şeker pancarı, arpa, patates,
domates ve baklagiller yetiştirilir. Hayvancılık
(sığır, koyun ve kıl keçisi) il ekonomisinde
önemli yer tutar. Ankara keçisine dayanan tiftik
üretimi önemlidir. Turistik Yerler: Kütahya şeh-
rinde Bizans dönemine ait Kütahya Kalesi, Ger-
miyanoğulları döneminden II.Yakup Çelebi
(1414), İshak Fakih (1433) ve Mollabey
(19.yüzyıl) külliyeleri; Balıklı (1273), Kurşunlu
(1377), Dönenler (14. yüzyıl) Camileri, Ulu-
cami (1410-1411), Aslanbey (15.yüzyıl), Hi-
sarbeyoğlu Mustafa (1487), Karagöz Ahmet
Paşa (1512), Lala Hüseyin Paşa (1796) Cami-
leri; Vacidiye Medresesi (1314, bugün Kütahya
Müzesi); Küçük (14. yüzyıl) ve Büyük (15. yüz-
yıl) bedestenler, Dumlupınar yöresinde Başko-
mutan Tarihî Millî Parkı (1981), Kurtuluş
Savaşı sırasında Dumlupınar Meydan Sava-
şı’nın yapıldığı alandaki anıtları ve müzeyi kap-
sar. Çavdarhisar kasabası yakınındaki Frigya
antik kenti Aizanoi’de Kybele kutsal alanı ve
Hristiyanlık döneminde kiliseye çevrilen Zeus
Tapınağı.
KÜTAHYA (43)
Ege Bölgesi’nin kuzeydoğu kesiminde, aynı adlı
ilin merkezi olan kent. Nüfusu 226.931 (2008).
Tarih: Roma döneminde kurulduğu sanılan Kü-
tahya’nın ilk adı Kotiaeion, tarihçi Strabon’a
göre “Kotislerin Şehri” anlamına geliyordu.
Roma ve Bizans dönemlerinde şehrin adı Cot-
yaeum, Cotyaeium gibi değişik biçimlerde ya-
zılıyordu. Anadolu Selçuklu Devleti’nin
kurucusu Kutalmışoğlu Süleyman Şah 1078’de
şehri aldı. Daha sonra Kütahya, Anadolu Sel-
çukluları ile Bizans arasında birkaç kez el de-
ğiştirdi. 14. yüzyılın başında Germiyanoğulları
Beyliği’nin başkenti oldu. 1390’da Osmanlıların
eline geçti. Ankara Savaşı’nın ardından Timur
tarafından yağmalandı. 1429’da kesin olarak
Osmanlı Devleti topraklarına katıldı ve sancak
merkezi yapıldı. 1470-1867 arasında (Anka-
ra’nın eyalet merkezi olduğu 1542-1566 ara-
sındaki 24 yıl dışında) Anadolu Eyaleti’nin
merkeziydi. Osmanlı döneminde çinileriyle ün-
lendi. 1833’te Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın or-
dusu tarafından işgal edildi. Aynı yıl burada
imzalanan antlaşmayla Mısır Ordusu çekildi.
Avusturya yönetimine baş kaldıran Lajos Kos-
suth önderliğindeki Macar milliyetçileri
1849’da Osmanlı topraklarına sığınınca Kütah-
ya’ya yerleştirildi ve 1851’e kadar Kütahya’da
kaldı. 1867’de Hüdavendigar vilayetine bağlı
sancak merkezi oldu. Mondros Mütarekesi’nin
ardından İngilizler ve daha sonra Yunanlılarca
işgal edildi. Yunanistan Kralı Konstantin 28
Temmuz 1921’de burada Yunan Savaş Kon-
seyi’ni toplayarak Ankara’ya yürüme kararı aldı.
Kütahya, Başkomutanlık Meydan Savaşı’yla iş-
galden kurtarıldı (31 Ağustos 1922) ve 8 Ekim
1923’te il merkezi yapıldı. Güzel Sanatlar: Kü-
tahya, tarihî yapılar bakımından zengin bir kent-
tir. Bizans yapısı Kütahya Kalesi, Anadolu
Selçukluları, Germiyanoğulları ve Osmanlı dö-
nemlerinde onarılmıştır. Kale içinde Germiya-
noğulları döneminden kalma Orta Hisar
Mescidi de denen Yukarı Kale Camii (1378) ve
Aşağı Kale Mescidi (13.yüzyıl) bulunur.
II.Yakup Çelebi Külliyesi’nde (1414) imaret
mescidi ile türbe günümüze ulaşmıştır. Tür-
bede, lahit ve döşeme, firuze ve lacivert çini-
lerle bezelidir. İshak Fakih Külliyesi’nde (1453)
zaviye, türbe ve yıkık medrese dışında günü-
müze ulaşan caminin kare planlı ana mekânı
kubbeyle örtülüdür. Mollabey Külliyesi’nde
(19. yüzyıl ortaları) cami ve medrese kitaplığı
ayakta kalmıştır. Germiyanoğulları ve Osmanlı
döneminde onarılan Balıklı Cami’nin (1237)
ana mekânını örten kubbe dıştan piramit çatıyla
kapatılmıştır. Üçgen alınlıklı mihrap, şamdan
motifleriyle bezenmiştir. Yine Germiyanoğulla-
rından kalan kare planlı Kurşunlu Cami’nin
(1377) kubbeyle örtülü ana mekânında tek be-
zeme, mihrap çevresindedir. Sonradan onarılan
caminin özgün kalan tek bölümü minaresidir.
Dönenler Camii, 14. yüzyılda Mevlevihane se-
mahanesi olarak yapılmış, 19. yüzyılda camiye
çevrilmiştir. Osmanlı yapısı Ulucami (1889-
1891), Kütahya’nın en büyük ve gösterişli ca-
misidir. Dikdörtgen planlı, avlusuz yapı
(1889-1891 arasında yeniden inşa edilerek bu-
günkü durumunu almıştır). Ana mekânı, arka
arkaya iki büyük kubbe ile yanlardaki altı yarım
kubbe örter. Saray Camii (1487) olarak da bi-
linen Hisarbeyoğlu Mustafa Camii, kare planlı,
tek kubbeli bir yapıdır. Karagöz Ahmet Paşa
Camii (1512), bir külliyeden arta kalan tek ya-
pıdır. Kesme taştan caminin kubbe kasnağı üs-
tündeki iki kademeli çatısı sonradan kurşun
kaplanmıştır. Lala Hüseyin Paşa Camii’nin
(1570), birçok cami gibi Mimar Sinan tarafın-
dan yapıldığı sanılmaktadır. Üç bölümlü son
cemaat yeri, ortada yan yana üç kubbe, yan-
larda tonozla örtülüdür. Ali Paşa Camii (1796),
kareye yakın dikdörtgen planlı ana mekân ile
ona bitişik ahşap ekten oluşur. Düz tavanı
kalem işleriyle, minber ve mihrap duvarları çi-
nilerle bezenmiştir. Yeşil Cami, kare planlı, tek
kubbeli bir yapıdır. İçi kalem işi, kabartma,
yağlı boya bitki motifleri ve geometrik motiflerle
süslenmiştir. Vacidiye Medresesi’nin (1314)
ana mekânının üstündeki kubbenin ortasının
açık olması, binanın gözlemevi olarak yapıldı-
ğını düşündürmektedir. Yapı 1965’te Kütahya
Müzesi’ne dönüştürülmüştür. Kentte ayrıca Hı-
dırlık Mescidi (1243), Hezar Dinarî Mescidi
(1244), Pekmez Pazarı Mescidi (1368), Süley-
man Bey Mescidi (1381), Ahi Evran Mescidi
(16. yüzyıl) gibi mescitler; Küçük Bedesten (14.
yüzyıl) ve Büyük Bedesten (15. yüzyıl); Lala
Hüseyin Paşa Hamamı gibi önemli tarihî yapılar
bulunmaktadır.
KÜTAHYA’NIN İLÇELERİ
İlçe
İlçe Nüfusu
Merkez
226.931
Altıntaş
19.491
Aslanapa
11.648
Çavdarhisar
8.661
Domaniç
17.429
Dumlupınar
3.301
Emet
23.892
Gediz
52.834
Hisarcık
14.840
Pazarlar
6.529
Simav
73.182
Şaphane
7.554
Tavşanlı
99.592
Toplam 565.884 (2008)
Kütahya'nın Emet ilçesinden bir görünüm
