12
Türkçe sözcüklerde ünlülerin kullan›l›fl› özetle flöyledir:
a
→
a, › (yatak, kaz›)
e
→
e, i (ezme, sevgi)
›
→
›, a (›l›k, ›rak)
i
→
i, e (bilgi, çizer)
o
→
u, a (yorgun, olay)
ö
→
ü, e (övünç, ölçek)
u
→
u, a (umut, kumsal)
ü
→
ü, e (gülüfl, üye)
10. “ile” Sözcü¤ünün Ek Olarak Kullan›l›fl›
1.
Ünsüzle biten sözcüklere ek olarak getirildi¤inde, bafl›ndaki “i” ünlü-
sü düfler ve büyük ünlü uyumuna uyar:
uçakla (uçak ile), güzellikle (güzel-
lik ile), toprakla (toprak ile), sözle (söz ile)...
2.
Ünlüyle biten sözcüklere ek olarak getirildi¤inde, bafl›ndaki “i” ünlü-
sü “y”ye dönüflür ve büyük ünlü uyumuna uyar:
korkuyla (korku ile), gemiy-
le (gemi ile), say›yla (say› ile), çiçekçiyle (çiçekçi ile)...
3.
Sonunda üçüncü kifli iyelik eki bulunan sözcüklere getirildi¤inde ba-
fl›ndaki “i” ünlüsü “y”ye dönüflür ve büyük ünlü uyumuna uyar:
çantas›yla
(çantas› ile), gözüyle (gözü ile), arabas›yla (arabas› ile), ö¤retmeniyle (ö¤-
retmeni ile)...
11. “imek” Ek Eyleminin Yaz›m›
“imek” ek eylemi, ayr› yaz›ld›¤›nda ünlü uyumlar›na uymaz. Ancak, bu
ek eylem günümüzde bitiflik olarak yaz›lmaktad›r.
1.
Ünsüzle biten sözcüklere ek olarak getirildi¤inde bafl›ndaki “i” ünlü-
sü düfler ve ünlü uyumlar›na uyar:
çal›flkand›m (çal›flkan i-dim), üzgündü
(üzgün i-di), yorgunmufl (yorgun i-mifl), ö¤retmenmifl (ö¤retmen i-mifl),
yanl›flsa (yanl›fl ise), güzelse (güzel ise)...
2.
Ünlüyle biten sözcüklere ek olarak getirildi¤inde, bafl›ndaki “i” ünlü-
sü “y”ye dönüflür ve ünlü uyumlar›na uyar:
kapal›yd› (kapal› i-di), sevinçliy-
dim (sevinçli i-dim), buzluymufl (buzlu i-mifl), beflinciymifl (beflinci i-mifl),
sat›c›ysa (sat›c› ise), neyse (ne ise)...
12. “-ken” (iken) Ekinin Yaz›m›
“-ken” (iken) eki, büyük ünlü uyumuna uymaz. Eklendi¤i sözcü¤ün ün-
lüleri kal›n da olsa, bu ekin ünlüsü ince kal›r:
koflarken (koflar iken), okur-
ken (okur iken), yoldayken (yolda iken), uyurken (uyur iken), hastayken
(hasta iken), sokaktayken (sokakta iken)...
02-Yaz›m K›lavuzu/008-056 21/07/2010 20:44 Page 12
