14
18. B. Ünsüzlerin Uyumu
Türkçe sözcüklerin sonunda yumuflak (titreflimli) b, c, d, g ünsüzleri
bulunmaz. Sözcükler, bunlar›n sertleri (titreflimsizleri) olan p, ç, t, k ünsüz-
leriyle biter:
a¤aç, geçit, dip, yük...
Ancak, anlam fark›n› belirtmek için birkaç sözcü¤ün yaz›l›fl›nda bu ku-
rala uyulmaz:
ad
(isim) /
at
(hayvan),
od
(atefl) /
ot
(bitki),
sac
(yass› demir)
/
saç
(k›l)...
Türkçedeki yabanc› sözcüklerin büyük ço¤unlu¤unda da sözcük so-
nundaki ünsüz sertleflir:
metot (metod), cilt (cild), sebep (sebeb), renk
(reng), kitap (kitab), ahenk (aheng)...
19. Ünsüzlerin De¤iflimi
1.
Türkçede sözcük sonlar›nda bulunan p, ç, t, k sert (titreflimsiz) ün-
süzleri, iki ünlü aras›nda kal›nca yumuflar (titreflimleflir); b, c, d, ¤ ünsüzle-
rine dönüflür:
dip / dibi, a¤aç / a¤ac›, kazanç / kazanc›, çocuk / çocu¤u...
Ancak, tek heceli baz› sözcüklerde bu kurala uyulmaz. p, ç, t, k sert ün-
süzleri iki ünlü aras›nda kal›nca yumuflamaz:
sap / sap›, süt / sütü, üç / üçü,
kök / kökü, ot / otu, suç / suçu, ip / ipi, ek / eki...
Türkçedeki yabanc› sözcüklerin baz›lar›nda da bu kurala uyulmad›¤›
görülür:
cumhuriyet / cumhuriyeti, hukuk / hukuku, evrak / evrak›, alet / ale-
ti, millet / milleti...
2.
Türkçede sert (titreflimsiz) ünsüzle biten sözcüklere getirilen eklerin
ön seslerindeki ünsüzler de sertleflir (titreflimsizleflir):
yetifl-kin (yetifl-gin),
a¤açtan (a¤aç-dan), çiçek-çi (çiçek-ci), da¤›t-t› (da¤›t-d›), suskun (sus-
gun), dip-ten (dip-den), sabah-ç› (sabah-c›), harf-ten (harf-den)...
Ancak
beflgen, çokgen, üçgen, dörtgen
sözcükleri bu kural›n d›fl›ndad›r.
20. Eklerin Köklere Uyumu
Türkçede ekler, büyük ünlü uyumu, küçük ünlü uyumu, ünsüzlerin uyu-
mu ve ünsüzlerin de¤iflimi aç›s›ndan köklere uyar:
çocuk / çocu¤un / ço-
cuktan / çocukluk; göz / gözcü / gözcülük; yaz / yaz›; geç-/ geçit / geçidin /
geçitten...
21. Eylemliklerin Yaz›m›
1.
Türkçede -me’yle biten eylemliklerden sonra -a, -e, -›, -i ekleri; -ya,
-ye, -y›, -yi biçimine getirilir:
yazma / yazma-y› / yazma-ya; bilme / bilme-yi
/ bilme-ye; durma / durma-y› / durma-ya; görme / görme-yi / görme-ye...
2.
Türkçede -mek’le biten eylemliklerden sonra -a, -e, -›, -i eklerinden
biri gelirse “k” düfler; bu eklerin -ya, -ye, -y›, -yi biçimleri kullan›l›r:
koflmak
/ koflma-y› / koflma-ya; dönmek / dönme-yi / dönme-ye; bakmak / bakma-
y› / bakma-ya; övünmek / övünme-yi / övünme-ye...
02-Yaz›m K›lavuzu/008-056 21/07/2010 20:44 Page 14
