176
rafından yaptırılmıştır. Şeyhler Medresesi: Os-
manlı dönemi medresesi olup 1760’da inşa
edilmiştir. Bir avlu etrafına toplanmış tek katlı
hücrelerden ibarettir. Kadıoğlu Medresesi: İspir
ilçesi Çarşı Camii yakınlarındadır. 1726’da Er-
zurum Müftüsü Kadızâde Mehmet Efendi tara-
fından yaptırılmıştır. Avlu çevresinde on ders
odası vardır. Ulu Cami: Saltukoğullarından
Ebü’l-Feth Muhammed tarafından 1179’da yap-
tırılmıştır. Gördüğü onarımlar nedeniyle ilk şek-
lini kaybetmiştir. Erzurum’un en eski ve en
büyük camisidir. Atabey veya Atabek Camii de
denir. Doğu ve kuzeyinde ayrı üslup ve yapıda
üç kapısı vardır. Lala Paşa Camii: Yakutiye
Medresesi’nin doğusundadır. 1562’de Kıbrıs
Fatihi Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılmış-
tır. Beyaz taştan yapılan minare, kırmızı taş bi-
leziklerle süslüdür. Minare boyu kısadır. İç
süslemesi, renk, yapı ve ünlü çinileriyle, klasik
Osmanlı mimarisinin önemli eserlerindendir.
Murad Paşa Camii: 1573’te, Sadrazam Kuyucu
Murad Paşa tarafından yaptırılmıştır. Ahşap
minber ve kapıları Osmanlı ağaç işlemeciliğinin
en güzel örneklerindendir. Kurşunlu Külliyesi:
Cami ve medreseden meydana gelen külliye,
1701’de Şeyhülislâm Erzurumlu Feyzulah
Efendi tarafından yaptırılmıştır. Minaresi sekiz
sıradan meydana gelmiş ve kırmızı taştan ya-
pılmış halkalarla süslüdür. Cami kapısının ağaç
işçiliği çok değerlidir. Medrese on iki odalı
olup, klasik Osmanlı medreseleri planındadır.
Kale Mescidi: İç kalededir. Saltuklular devrinde
yaptırılmıştır. Kümbet biçimiyle değişik bir mi-
mari tarzı vardır. Esad Paşa Camii: 1835’te Er-
zurum Valisi Esad Muhlis Paşa tarafından
yaptırılmıştır. 1852’de Sultan Abdülmecid tara-
fından yaptırılan onarımda, İstanbul Nuruos-
maniye Camii’ne benzetilmeye çalışılmıştır. Er-
zurum camileri içinde en yüksek kubbeli ola-
nıdır. Gürcü Kapısı (Ali Ağa) Camii: 17. yüzyıl
başlarında Yeniçeri Ağası Kürkçü Ali Ağa tara-
fından yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Kare
planlı ve tek kubbelidir. Cennetzâde Camii:
1786’da Erzurumlu İsmail Efendi tarafından
yaptırılmıştır. Emir Saltuk (Melik Gazi) Küm-
beti: Çifte Minareli Medrese’nin güneyinde bu-
lunan üç kümbetten en büyüğüdür. 12. yüzyıl
sonlarında yapılmış Anadolu’nun en eski küm-
betlerindendir. İçinde Saltukoğullarından Emir
Saltuk’un mezarı bulunur. Karanlık Kümbet:
1308’de yapılmıştır. Derviş Ağa Camii’nin kar-
şısındadır. Emir Sadreddin Tübey tarafından
yaptırılmıştır. Gümüşlü Kümbet: Kare kaideli ve
sekizgen gövdelidir. Kıble istikametinde küçük
bir mihrabı vardır. Gıyaseddin Gazi için yapıl-
mıştır. 13. yüzyıl eserlerindendir. Cimcime Sul-
tan Kümbeti: Ulu Cami’nin kuzeyindedir. 14.
yüzyıl başlarında inşa edilmiştir. Rabia Hâtun
Kümbeti: Kayseri’deki Döner Kümbet’e benze-
mektedir. 14. yüzyıl başlarında yapılmıştır. Sa-
dece yarım bir duvarı kalmıştır. Taşhan
(Rüstem Paşa) Kervansarayı: 1514-1561 tarih-
leri arasında Sadrazam Rüstem Paşa tarafından
yaptırılmıştır. Fevziye Mahallesi’ndedir. Oltu
taşı İmalatçıları Çarşısı olarak kullanmaktadır.
Boyahane Hamamı: Boyahane Camii’nin yanın-
dadır. 1567’de Hacı Emin Paşa tarafından yap-
tırılmıştır. Yıkılan yapı daha sonra onarılmıştır.
Şeyhler Hamamı: Şeyhler Mahallesi’nde olup,
Şeyhler Camii’ne vakıf olarak 13. yüzyılda
Habib Efendi tarafından yaptırılmıştır. Erzurum
çeşmeleri: İl merkezinde elliden fazla çeşme
olup, en meşhurları Cennet Çeşmesi, Şâfiler
Çeşmesi (1556), Kale Çeşmesi (1681), İsmail
Ağa Çeşmesi (1734), Akpınar Çeşmesi (1745),
Yazıcıoğlu Çeşmesi (1748) ve Dörtgüllü Çeş-
mesi’dir (1775). Erzurum Tophanesi: IV.Murad
tarafından yaptırılmıştır. Erzurum’da dökülen
Balyemez toplarını 4000 camız çekerek Revan’a
getirmiş ve İran’a karşı zafer kazanılmıştır. Er-
zurum’da dökülen toplar, dünya silah tarihine
geçmiştir. Saat Kulesi (Tepsi Minare): Şehrin
en yüksek noktası olan İçkale’dedir. 12. yüz-
yılda Saltukoğulları tarafından gözetleme kulesi
olarak yapılmıştır. Üst kısmındaki tahta külah
19. yüzyıl ilavesidir. Kale mescidi harabe hâl-
dedir. Anadolu’nun bilinen en eski Selçuklu
minaresidir. Tabyalar: 1877-1878 Osmanlı-
Rus savaşında Erzurum’u savunmak maksa-
dıyla yapılmıştır. Aziziye Tabyasında büyük bir
anıt bulunmaktadır. Kahraman Erzurum kadın-
larını temsil eden Nene Hatun’un kabri burada-
dır. Aziziye Tabyası, Osmanlı Padişahı
Abdülaziz’in emriyle Topdağı’nda Erzurum Va-
lisi Müşir Fosfor Mustafa Paşa tarafından yap-
tırılmıştır. Aziziye’den başka Mecidiye, Ağzıaçık
ve Sivişli, Ahali, Dolangez, Büyük Hüyük,
Küçük Hüyük, B. Kiremetli, K. Kiremitli ve Uzun
Ahmed tabyaları vardır. Şehitlik: Sultan Abdül-
mecid döneminde yapılmış olup, 93 Harbi,
I.Dünya Savaşı, İstiklal Savaşı ve sonrası bazı
şehitlerin mezarları buradadır. Mesire Yerleri:
Hasankale: İl merkezine 39 km uzaklıktadır. Şi-
falı su kaynakları ve yeşillikleriyle ünlüdür.
Boğaz: Erzurum’a 7 km uzaklıkta Palandöken
Dağlarının Siğreli Tepesi ile Eğerli Dağı ara-
sında kalan bol sulu, ağaçlıklı şirin bir yerdir.
Türbe: İl merkezine 3 km uzaklıkta, Abdurrah-
man Gazi’nin türbesinin bulunduğu bu yer, şi-
falı sularıyla meşhur bir ziyaret ve dinlenme
yeridir. Manzarası ve havası çok güzeldir. Tor-
Erzurum'daki Caferiye Camii
ERZURUM’UN İLÇELERİ
İlçe
İlçe Nüfusu
Aşkale
25.027
Aziziye
52.403
Çat
20.756
Hınıs
31.479
Horasan
44.588
İspir
17.622
Karaçoban
25.755
Karayazı
33.623
Köprüköy
18.700
Narman
18.231
Oltu
32.218
Olur
8.327
Palandöken 150.638
Pasinler
33.267
Pazaryolu
5.281
Şenkaya
22.520
Tekman
31.190
Tortum
23.435
Uzundere
9.209
Yakutiye
170.698
Toplam 774.967 (2008)
