186
litik Dönem’e atlanır. Gedikli, Tilmen, Höyük,
Sakçagözü ve Zincirli kazılarıyla da İlk Tunç
Çağ belgelenir. Orta Tunç Çağı (MÖ 2000 -
MÖ 1460) ile yazılı tarih başlar. Bu dönem de
Tilmen Höyük kazılarıyla belgelenir. Bu yerle-
şim, tüm İslahiye Ovası yerleşimleri gibi, mer-
kezi Halep’te olan Yamhad (Halpa) Krallığı’na
bağlıydı. MÖ 1650’lerde Hititlerce yakılıp yıkıl-
dığı sanılan yöre, I. Murşil döneminde Hitit
egemenliğine girdi. Bir ara Hurri-Mitanni Dev-
leti’nin eline geçti ve Son Tunç Çağı (MÖ 1460
- MÖ 1200) boyunca Hititlerin yönetiminde
kaldı. Bunu, MÖ 1200-600 arasını kapsayan
Geç Hitit Prenslikleri Dönemi izledi. MÖ 539’da
başlayan Pers egemenliği, MÖ 331’de Büyük
İskender’in yayılmasıyla sona erdi. Selökidler
(Selevkos) Dönemi’ni (MÖ 312-MÖ 69), Kom-
magene Krallığı (MÖ 69-MS 72) ve bu dönemi
de, 395’e dek Roma İmparatorluğu’nun yönetimi
izledi. Roma’nın bölünmesinden yararlanarak,
Nasturilerin desteğinde bölgeyi ele geçiren Sa-
saniler, ancak 628’e dek tutunabildiler ve Bi-
zans yeniden egemenlik kurdu. 636’da Yermik
Savaşı’yla Müslüman Araplar Kuzey Suriye’yle
birlikte Antep’e egemen oldular. Dolikhe’ye
göre geri planda kalan bugünkü kentin bulun-
duğu yerleşim, Müslümanlığın bölgede yayıl-
masıyla giderek önem kazandı. Gaziantep ve
çevresi, uzun yıllar boyunca Müslümanlar ile
Bizans ve Haçlılar arasında süren savaşları ya-
şadı. 11. yüzyıl sonlarında Selçukluların,
1098’de de Haçlılar’ın eline geçti. 1150’de Sul-
tan I. Mesut tarafından yöre geri alındı ve kent,
1156’da Suriye Atabeyi Nureddin Zengi tara-
fından ele geçirildi. Ancak ertesi yıl yeniden
Selçuklulara geçti. II.Kılıç Arslan döneminde
başsız kalan yöre Türkleri, Halep Eyyubilerine
bağlandılar. 1218’de İzzettin Keykavus kenti geri
aldı ve kısa süre sonra yöre İlhanlı egemenliğine
girdi (1259). Ancak ertesi yıl Memlûklere geçti.
1343’ten Timur’un eline geçinceye dek (1400)
Dulkadiroğullarıyla Memlûkler arasında birkaç
kez el değiştirdi. 1516’da Osmanlı egemenliğine
geçen kent, önce Maraş eyaletine sancak mer-
kezi olarak bağlandı. 1839 Nizip Savaşı’ndan
sonra bir süre Mısır Hıdivliği’nin elinde kaldı.
1918’de Halep eyaletine bağlı bir kaza merkezi
oldu. 15 Ocak 1919’da, Mondros Mütareke-
si’nden sonra önce İngilizler, 25 Ekim 1919’da
da Fransızlar tarafından işgal edildi. Antepliler,
işgalci emperyalist kuvvetlere karşı kahramanca
direndiler. Kenti koruyan Şahin Bey (üsteğmen
Said Efendi) 25 Mart 1920’de öldürüldü. Daha
sonra Kılıç Ali Bey, onun ardından Yarbay İrfan
Bey’in komutasındaki birlikler ve Antep halkı
Fransız emperyalistlerine karşı direnişi sürdür-
düler. 20 Kasım 1920’de Fransızlar 20.000 ki-
şilik büyük bir kuvvetle ulusal direnişçilere
saldırdı. Tüm olanaksızlıklara karşın kent 10 ay
9 gün direndi ve 7.000 şehit verdi. Ancak bun-
dan sonra işgal birlikleri kente girebildiler (8
Şubat 1921). Bu yiğitçe direnişi nedeniyle kente
“Gazi” unvanı verildi (Gazi Ayıntab). Londra An-
tlaşması’yla (15 Mart 1921) kent dolaylarının
Türkiye’ye geri verilmesi kabul edildi. 20 Ekim
1921 Ankara Antlaşması’yla bu karar kesin şek-
lini aldı ve 25 Aralık 1921’de işgalci Fransız bir-
likleri kenti bütünüyle terk etti. 1924 tarihli bir
yasayla il merkezi yapıldı ve 1928’de bugünkü
adını aldı. Güzel Sanatlar: Gaziantep’te Memlûk-
ler, Dulkadiroğulları ve Osmanlılar döneminden
çok sayıda tarihî yapı bulunur. Bizans döne-
minde yapılan Gaziantep Kalesi, Osmanlı döne-
minde de onarımlar gördü ve içine cami ve
köşkler yapıldı. Ömeriye, Boyacı (Kadı Kemalet-
tin), Eyüboğlu, Esenbek, Ali Nacar camilerinin
yapım tarihleri bilinmemektedir. Alaüddevle
Camii (Alidola Camii) Dulkadıroğulları dönemi
yapısıdır. Osmanlı döneminden Ağa Camii (16.
yüzyıl), Handaliye Camii, Alaybey Camii (16.
yüzyıl), Hacı Nasır Camii, Şeyh Fethullah Camii,
Bostancı Camii, Bekirbey Camii (17. yüzyıl),
Ahmet Çelebi Camii, Şirvani Camii, Ömer Şeyh
Camii (1689), Kozanlı Camii, Ayşe Bacı Camii,
Hüseyin Paşa Camii, 1713’te yapılan Ramaza-
niye Medresesi; şehrin ticari önemini belirten
Şeker Han (14. yüzyıl), Paşa Hanı, Hışva Hanı
(17. yüzyıl), Emir Ali Hanı (18. yüzyıl), Zincirli
Bedesteni (17-I. yüzyıl), Millet Hanı (19. yüzyıl),
Kürkçü Hanı (19. yüzyıl), Kemikli Bedesten (19.
yüzyıl) gibi birçok han önemli tarihî yapılardır.
Gaziantep’teki tarihî hamamlar arasında Eski
Hamam, Keyvan Hamamı (15. yüzyıl), Paşa Ha-
mamı (16. yüzyıl), Şıh Hamamı (16. yüzyıl),
Pazar Hamamı, Naip Hamamı, Tabak Hamamı,
Hüseyin Paşa Hamamı (1747) sayılabilir. Alle-
ben Deresi üzerindeki Debbağhane Köprüsü
1259’da yapılmıştır. Gaziantep Müzesi’nin
(1969) arkeoloji ve etnografya bölümleri bu-
lunur.
GAZİANTEP’İN İLÇELERİ
İlçe
İlçe Nüfusu
Araban
31.770
İslahiye
65.218
Karkamış
11.860
Nizip
132.018
Nurdağı
37.878
Oğuzeli
30.561
Şahinbey
700.056
Şehitkamil
581.734
Yavuzeli
21.128
Toplam 1.612.223 (2008)
Gaziantep Kalesi'nden kente bakış
