11
ad›m att›¤›n› düflündü. Ama ›fl›¤›n
bu parçac›k niteli¤inin kan›tlanma-
s›na yönelik deneylerde u¤ranan
düfl k›r›kl›klar›, Einstein’›, ulaflt›¤›
sonuçlar› yeniden gözden geçirmek
zorunda b›rakacakt›. 1905 makalesi-
nin temeli olan madde-›fl›ma ben-
zeflimine geri dönerek 1924’te ›fl›k
kuantalar›n›n klasik “gerçek” parça-
c›klarla ayn› istatisti¤e boyun e¤-
mediklerini gösterdi. Ifl›k kuantalar›
çeflitli olanakl› durumlarda düzenli
bir da¤›l›m göstereceklerine, onlar›
gruplanmaya iten bir kuvvet varm›fl
gibi birbirleri üzerinde birikme e¤ili-
mine sahiptiler, bu da onlar›n ge-
nelde bir dalga izlenimi vermesinin
sebebiydi. Bu keflfin önemi göz ard›
edilemezdi. Lazerin ve afl›r› iletken-
li¤in bulunmas›, fotonlara özgü bu
istatistiksel kuanta (Bose-Einstein
istatisti¤i olarak bilinir.) bilgisine
dayan›r. Bununla birlikte Einste-
in’›n bu alandaki çeflitli çal›flmalar›-
na ra¤men Bohr, Heisenberg, Dirac
ve di¤erleri taraf›ndan temsil edilen
Kuantum Kuram›’n›n gelifltirilme-
sindeki ana ak›m›n d›fl›nda kald›¤›
do¤rudur. Asl›nda Einstein kuan-
tum kuram›n›n istatisti¤e ba¤l› ni-
teli¤ini kabul etmeyi her zaman
yads›m›flt›r. Bir ölçümün kuram ta-
raf›ndan yetkin bir biçimde öngörü-
lemeyece¤ini ya da flakayla kar›fl›k
söyledi¤i gibi “Tanr›’n›n zar atmas›-
n›” anlayamam›flt›r. Kuantum Kura-
m›’n›n kurulma y›llar› olan 1913 ile
1927 aras›nda Einstein, onun onay›-
n› almaya çal›flan genç araflt›rmac›-
lar›n umutsuz çabalar›na ra¤men
kuantum kuram›na karfl› elefltirel
bir tav›r tak›nd›. Daha sonralar› ku-
ram›n mant›ksal tutars›zl›¤›n› tar-
t›flmay› bir kenara b›rakacak ve kar-
fl› ç›kmalar›n›n ko-
nusu biraz farkl›
bir alana kayacak-
t›r: Einstein’a göre,
kuantum kuram›
henüz “eksiktir”
(Bu nedenle de “ta-
mamlanmas›” için
daha da derinleflti-
rilmelidir.) çünkü
kesin deney koflul-
lar›nda sistemin
sonraki hâlini ayn›
kesinlikte vereme-
mektedir. 1927’de
dönemin tüm seç-
kin kuantum fizikçilerini bir araya
getiren Solvay Kongresi, Einstein ile
Bohr aras›ndaki kuramsal tart›fl-
mayla fizik tarihindeki yerini ala-
cakt›r.
Einsetin’›n Nazizmden kaçarak 1935’
te Amerika Birleflik Devletleri’ne ilti-
ca etmesiyle bu tart›flma yeniden
alevlendi. Tart›flma bu kez Kuantum
Kuram›’nda “yerel olmama” (yerel
Einstein tüm yaflam› boyunca Genel
Görelilik Kuram›n› “sevgili çocu¤u”
olarak nitelendirmifltir; bunun nedeni
herhalde onun Özel Görelilik Kuram›
gibi kolay do¤mam›fl olmas›yd›...
