98
Ankara’n›n Baflkent Oluflu
Yeni Türkiye Devleti’nin Baflkenti : Ankara
Efendiler, Lozan Antlaflmas›’n›n eklerinden olan, düflman iflgali alt›ndaki topraklar›m›-
z› boflaltma protokolu uyguland›ktan sonra, yabanc› iflgalinden tamamen kurtulan
Türkiye’nin toprak bütünlü¤ü fiilî olarak sa¤lanm›flt›. Art›k yeni Türkiye Devleti’nin
baflkentini bir kanunla tespit etmek gerekiyordu. Bütün düflünceler, Yeni Türkiye’nin
baflkenti Anadolu’da ve Ankara flehri olarak seçme lüzumunda birlefliyordu.
Bu seçimde, co¤rafî durum ve askerî strateji en büyük önemi tafl›yordu. Devletin bafl-
kentini bir an önce tespit ederek, içten ve d›fltan gelen karars›zl›klara bir son vermek
flartt›. Gerçekten de, bilindi¤i üzere, baflkentin ‹stanbul olarak kalaca¤› veya Ankara
olaca¤› konusunda öteden beri içeride ve d›flar›da karars›zl›klar görülüyor, bas›nda
demeçlere ve tart›flmalara rastlan›yordu. Bu arada ‹stanbul’un yeni milletvekillerin-
den baz›lar›, Refet Pafla baflta olmak üzere, ‹stanbul’un hükûmet merkezi olarak kal-
mas› gere¤ini baz› örneklere dayanarak ispat etmeye çal›fl›yorlard›. Ankara’n›n gerek
iklim, gerek ulaflt›rma araçlar› ve geliflme kabiliyet ve istidad› ve gerekse mevcut te-
sisler ve kurulufllar bak›m›ndan hiç de uygun ve elveriflli olmad›¤›n› söylüyorlar; ‹s-
tanbul’un “payitaht” olmas› lâz›md›r ve mutlaka olacakt›r, diyorlard›. Bu ifadeye dik-
kat edilirse, bizim “baflkent” deyimiyle kastetti¤imiz anlam ile, bu ifadelerdeki “payi-
taht” deyimini kullananlar›n görüflleri aras›nda bir fark bulmamak mümkün de¤ildir.
Bundan dolay›, bu konuda zaten kesinleflmifl bulunan karar›m›z› resmen ve kanunî
yoldan ilân ettirerek,”payitaht” sözünün de yeni Türkiye Devleti’nde kullan›lmas›na
gerek kalmad›¤›n› göstermek lâz›m geldi. D›fliflleri Bakan› ‹smet P afla, 9 Ekim 1923 ta-
rihli tek maddelik bir kanun tasar›s›n› Meclis’e teklif etti. Alt›nda daha on dört kadar
zat›n imzas› bulunan bu kanun teklifi, 13 Ekim 1923 tarihinde uzun görüflme ve tart›fl-
malardan sonra çok büyük bir ço¤unlukla kabul edildi. Kabul edilen kanun maddesi
fludur :
“Türkiye Devleti’nin baflkenti Ankara flehridir.”
Nutuk : s.538.
ANKARA BAfiKENT OLURKEN
(………)
“Ankara baflkent olmufltur ama savaflta yendi¤imiz emperyalist ülkeler bu karar› tan›mazlar. Evet, yanl›fl okumad›n›z. Tan›-
mazlar!
Osmanl› döneminde, hepsinin büyükelçili¤i, eski baflkent ‹stanbul’dad›r. Temsilciliklerini Ankara’ya getirmeyi reddederler.
Türk hükûmeti bunlara sürekli ça¤r›da bulunur ama sonuç de¤iflmez.
Dünya diplomasi tarihinde böyle bir olay olmam›flt›r.
Direnenlerin bafl›n› ‹ngiltere çekmektedir. Fransa, ‹talya ve di¤erlerinin tavr› da ayn›d›r. Arflivler art›k aç›ld›. Bu büyükelçilik-
lerin kendi ülkeleriyle bu konuda yapt›klar› resmî yaz›flmalar bugün elimizde. Bunlarda hep flu görüfle yer verilir:
“Cumhuriyet rejimi tutmayacak ve çökecektir. Dolay›s›yla, ‹stanbul yeniden baflkent olacakt›r. Büyükelçili¤i Ankara’ya tafl›-
maya gerek yoktur.”
Aradan 2 y›l geçer. 1925 y›l›nda Ankara’da sadece 2 büyükelçilik vard›r. Sovyetler Birli¤i ve Afganistan.
Genç Cumhuriyet rejimi, bunu bir onur sorunu yapar. Sürekli giriflimde bulunur ama sonuç alamaz.
Yabanc›lar da bir yerde hakl›d›r! ‹stanbul’daki büyükelçilikleri genelde Bo¤az k›y›s›nda, ya da kentin en seçkin yerlerindedir.
Sosyete, kaymak tabaka oradad›r. fiimdi ne yapacaklard›r, bir oteli bile olmayan bozk›r kasabas› Ankara’da!
Gerçi yeni devlet onlara kasaban›n en çok geliflecek yerlerinde büyükelçilik binalar›n› yaps›nlar diye bedava arsalar vermifl-
tir ama kime ne! ‹stanbul’daki ‹ngiltere Büyükelçisi Henderson, Londra’ya yaz›yor:
“Ankara’n›n baflkent olarak kalmas›, Mustafa Kemal’in plan ve ihtiraslar› için gereklidir. Ben bugünkü Büyük Millet Meclisi’nin
2 y›ll›k ömrü olaca¤›n› ve Ankara’n›n da en az 2 y›l baflkent kalaca¤›n› san›yorum. ‹stanbul’un çekim gücü fazlad›r ama Türk hü-
kûmetini tekrar Bo¤az k›y›s›na çekebilmek için 2 y›ldan fazla zaman geçebilir.”
Aradan tam 6 uzun y›l geçer ve direnifl cephesi 1929 y›l›nda önce ‹talya ile çökmeye bafllar. Bu ülke, büyükelçili¤ini Ankara’ya
tafl›maya karar verir. Ard›ndan Fransa çözülür…
Ve ‹ngiltere, büyükelçili¤ini ‹stanbul’dan Ankara’ya 1930 y›l›nda, Ankara’n›n baflkent oluflundan tam 7 y›l sonra getirir.
‹flte, Ankara’n›n baflkent olmas›ndan sonra yaflanan serüvenin bir bölümü böyle.”
Genç Cumhuriyet rejiminin bu emperyalist ülkelerle her konuda nas›l bo¤ufltu¤unu, adamlar›n bizi nelerle u¤raflt›rd›¤›n›, aya-
¤›m›za çelme takmak, bizi zay›f düflürmek, pefllerinden koflturmak, incitmek, küçümsemek ve adam yerine koymamak için ne gi-
bi oyunlara baflvurdu¤unu görüyor musunuz! Bugün de benzer olaylar› yaflam›yor muyuz!
Ankara’n›n baflkent olmas›ndan sonraki olaylar›, Büyükelçi Bilal fiimflir’in “Ankara Ankara… Bir Baflkentin Do¤uflu” isimli ki-
tab›ndan okuyunuz. (Bilgi Yay›nevi). Bir ibret belgesidir. fiimflir bu “macera roman›n›” belgelerle aktard›ktan sonra flöyle diyor:
“Böyle bir ‘ikilik’ tarihte görülmüfl de¤ildir. Bir devletin baflkenti bir flehirde, o devlette görevli yabanc› diplomatik temsilci-
ler ise baflka flehirde! Yeryüzünde hiçbir devlete böyle bir muamele reva görülmemifltir. Baflka devletler de tarih içinde baflkent
de¤ifltirmifllerdir. Baflkent de¤ifltirmek veya yeni bir baflkent kurmak, bir devletin egemenlik hakk›d›r. Baflkentini de¤ifltirdi diye
cezaland›r›lan yaln›z Türkiye olmufltur. Ankara’y› baflkent yapt› diye yeni Türk rejimi y›prat›lmak, devrilmek istenmifltir. Türk’ün
en do¤al hakk›, adeta bir suç gibi görülmüfltür. Türk ulusu bu en do¤al hakk›n› kabul ettirebilmek için akla karay› seçmifltir.”
(………)
Kaynak : Emin Çölaflan, Hürriyet Gazetesi, 12 Ekim 2003 Pazar, s.5.
Ankara’n›n baflkent olufluyla ilgili,
‹smet Bey (‹nönü) ve 14 arkadafl›n›n
imzalar›n›n yer ald›¤› kanun teklifi metni.
ANKARA’NIN BAfiKENT OLMASI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
