vufltu. Sakarya Savafl›’n›n bitiminden
sonra, 20 Ekim 1921’de Frans›zlarla, ifl-
gal ettikleri yerlerden çekilmeleri koflu-
lunu tafl›yan Ankara Antlaflmas› imza-
land›. Daha sonra Baflkumandanl›k
Meydan Muharebesi (30 A¤ustos 1922)
kazan›ld› ve ‹zmir’e girildi (9 Eylül
1922). Kentin tarihinde önemli günler-
den biri de 29 Ekim 1923’tür. Gündüz,
Cumhuriyet Halk Partisi Grubu’nda oy-
lanan ve kabul edilen, Mustafa Kemal’in
Cumhuriyet yönetimine geçme önerisi,
akflam saatlerinde toplanan TBMM’de
görüflüldü ve “Yaflas›n Cumhuriyet” ses-
leri aras›nda yasalaflt›. 10 Kas›m 1938’de
yitirdi¤imiz Mustafa Kemal Atatürk’ün
naafl› 21 Kas›m 1938’de Ankara Etnog-
rafya Müzesi’ne yerlefltirildi. Atatürk
dönemi, Türkiye’nin ve Ankara’n›n h›z-
la geliflti¤i bir dönem oldu.
Ankara Antlaflmas›
Lozan Antlaflmas› ile çözümlenemeyen
Musul sorunuyla ilgili olarak Türkiye ile
‹ngiltere aras›nda imzalanan antlaflma (5
Haziran 1926). Lozan’da üzerinde an-
laflma sa¤lanamayan konulardan biri de,
Irak s›n›r› ve Musul sorunuydu. Türki-
ye, Misak-› Millî s›n›rlar› içinde oldu¤u-
nu belirterek, Musul’un kendisine b›ra-
k›lmas›n› istiyor, ‹ngiltere ise, zengin
petrol kaynaklar›na sahip olmas› nede-
niyle Musul’u elden ç›karmak istemi-
yordu. Lozan Konferans›’nda, Musul
konusunda bir anlaflma sa¤lanamamas›
üzerine di¤er ülkeler, bu konunun sade-
ce ‹ngiltere ile Türkiye’yi ilgilendirdi¤i-
ni belirterek, bar›fl›n gecikmemesini; bu
yüzden konunun iki ülke aras›nda görü-
flülmesini önerdi ve bu öneri her iki ta-
rafça da kabul edildi. Bu amaçla ‹stan-
88
Ankara Antlaflmas›
ANKARA ANTLAfiMASI
Türkiye ile ‹ngiltere Aras›nda Musul Konusunda ‹mzalanan
5 Haziran 1926 Tarihli Ankara Antlaflmas›’n›n Metni
Birinci Fas›l: Türkiye ile Irak Aras›ndaki Hudut
Madde 1:
Türkiye ile Irak aras›ndaki hudut, Cemiyet-i Akvam’›n (Milletler Ce-
miyeti) 29 Ekim 1924 tarihli toplant›s›nda kararlaflt›rd›¤› flekilde (Brüksel S›n›r Çiz-
gisi) kesinleflmifltir.
Madde 2:
Son f›kras› sakl› kalmak üzere 1. maddede tespit edilmifl hudut, bu
antlaflmaya ba¤l› 1/250.000 ölçekli harita üzerinde gösterilmifltir. Metin ile harita
aras›ndaki ayk›r›l›k vukuunda metin geçerli olacakt›r.
Madde 3:
1. maddede tasrih edilen hudut hatt›n› arazi üzerinde belirlemek
üzere bir “Hudut Komisyonu” kurulacak, bu komisyon, Türkiye Hükûmetince tayin
olunacak iki yetkili ve ‹ngiltere ile Irak hükûmetleri taraf›ndan beraberce tayin edi-
lecek iki temsilci ile uygun gördü¤ü takdirde ‹sviçre cumhurbaflkan›nca ‹sviçre va-
tandafllar› aras›ndan seçilecek bir baflkandan oluflacakt›r. Komisyon en k›sa süre-
de ve en geç, bu antlaflman›n yürürlü¤e konulmas›ndan bafllayarak alt› ay içinde
toplanacak ve ço¤unlu¤un alaca¤› karara bütün taraflar›n uymas› mecburi olacakt›r.
Tahdid-i Hudut Komisyonu, her durumda bu antlaflmadaki tarifleri pek yak›n-
dan takibe gayret edecek, komisyonun masraflar› Türkiye ile Irak aras›nda eflit ola-
rak taksim olunacakt›r. ‹lgili devletler, komisyonun vezaifini yapabilmesi için ge-
rekli yerleflme, iflçi, malzeme ile ilgili bütün mevzularda gerek do¤rudan do¤ruya
gerekse mahallî makamlar eliyle yard›m etmeyi taahhüt ederler.
Söz konusu devletler bundan baflka komisyonca konulacak nirengi noktalar›-
na, hudut iflaretlerine, kaz›k ve alametlere riayet etmeyi taahhüt ederler.
Hudut iflaretleri, birinden di¤eri görülebilecek surette yerlefltirilecek ve üzer-
lerine numara konulacakt›r. Bunlar›n mevkileri ile numaralar› bir harita üzerinde
gösterilecektir.
Hudut belirleme kesin zab›tnamesi ve buna ekli harita ve vesikalar üç nüsha
olarak tanzim edilecek ve bunlardan ikisi hem hudut devletlerinin hükûmetlerine
ve üçüncüsü, asl›na uygun tasdiklenmifl suretleri Lozan Antlaflmas›’na imza koyan
devletlere tebli¤ edilmek üzere Fransa Hükûmeti’ne verilecektir.
Madde 4:
1. madde mucibince Irak’a terk edilen arazideki ahalinin tabiyeti Lo-
zan Antlaflmas›’n›n 30-36. maddelerine dayan›larak halledilecektir.
Taraflar, Lozan Antlaflmas›’n›n 31, 32 ve 34. maddelerinde kay›tl›, seçme hak-
k›n›n bu antlaflman›n yürürlü¤e konuldu¤u tarihten bafllayarak on iki ay müddetle
geçerli olabilece¤ini kararlaflt›rm›fllard›r.
Bununla beraber Türkiye, ahaliden seçme haklar›n› Türkiye uyru¤u için kulla-
nanlar›n iflbu haklar›n› tan›mak hususunda hareket serbestisini muhafaza eder.
Madde 5:
Taraflardan her biri 1. maddede belirlenen s›n›r hatt›n›n kesin ve bo-
zulmaz oldu¤unu kabul ederek bunu de¤ifltirmeye matuf her türlü teflebbüsten sa-
k›nmay› taahhüt eder.
‹kinci Fas›l: Türkiye ile Irak Aras›ndaki ‹yi Komfluluk Münasebetleri
Madde 6:
Taraflar bir veya birkaç silâhl› kiflinin s›n›r m›nt›kas›nda ya¤mac›l›k
veya eflk›yal›k yapmak maksad›yla giriflecekleri haz›rl›klara, sahip olduklar› bütün
vas›talarla karfl› koymay› ve bunlar›n s›n›rdan geçmelerine mani olmay› karfl›l›kl›
olarak taahhüt ederler.
Madde 7:
11. maddede zikredilen yetkili memurlar, s›n›r m›nt›kas›nda ya¤mac›-
l›k veya eflk›yal›k yapmak için bir veya birkaç silâhl› kiflinin haz›rl›klarda bulunduk-
lar›n› haber ald›klar›nda ihmal etmeden birbirlerini haberdar edeceklerdir.
Madde 8:
11. maddede zikredilen yetkili memurlar, bulunduklar› yerlerde yap›l-
m›fl olabilecek bütün ya¤mac›l›k ve haydutluk fiillerinden karfl›l›kl› olarak birbirle-
rine haber vereceklerdir.
Haberdar edilecek memurlar ellerindeki bütün vas›talarla söz konusu fiillerin
s›n›rdan geçmelerine mani olmaya gayret edeceklerdir.
Madde 9:
Silâhl› bir veya birkaç kifli s›n›r m›nt›kas›nda bir cinayet veya cürüm
iflledikten sonra di¤er s›n›r m›nt›kas›na iltica ederse, oran›n, bu kiflileri silâhlar› ve
ya¤ma ettikleri eflya ile birlikte, uyru¤u bulundu¤u tarafa teslim etmesi mecburidir.
Madde 10:
Antlaflman›n iflbu fasl›n›n tatbik m›nt›kas› Türkiye’yi Irak’tan ay›ran
bütün s›n›r ile bu s›n›r›n iki yan›nda 75 km. derinli¤inde bulunan m›nt›kad›r.
Madde 11:
Antlaflman›n iflbu fasl›n› tatbik etmekle görevli yetkili memurlar
flunlard›r: Umumî iflbirli¤ini tanzim ve al›nacak tedbirlerin mesuliyeti kendilerinde
olmak üzere; Türkiye taraf›ndan askerî s›n›r kumandan›, Irak taraf›ndan Musul ve
Erbil mutasarr›flar›; mahallî bilgilerin ve acil tebligat›n teatisi için Türkiye taraf›n-
dan valilerin uygun görmesi ile tayin edilecek memurlar, Irak taraf›ndan Zaho kay-
makam›; ‹madiye, Zibar, Reandiz kaymakamlar›d›r.
Türkiye ve Irak hükûmetleri, gerek on üçüncü maddede zikrolunan Daimî Hu-
dut Komisyonu marifetiyle ve gerek siyasî yolla birbirini haberdar ederek, idarî se-
beplerden dolay› yetkili memurlar›n listesini de¤ifltirebileceklerdir.
Madde 12:
Türkiye ile Irak memurlar› di¤er taraf uyru¤undan olup, kendi top-
raklar› üzerinde bulunan afliret beyleri, fleyh veya öteki azalar› ile resmî veya siya-
sî mahiyete sahip her türlü haberleflmeden kaç›nacaklard›r. Taraflar s›n›r m›nt›ka-
s›nda di¤er devlet aleyhine yönelmifl hiçbir propaganda teflkilât›na ve toplulu¤una
izin vermeyeceklerdir.
Madde 13:
Antlaflman›n bu fasl›n›n hükümlerinin icras›n› kolaylaflt›rmak ve ge-
nellikle s›n›r üzerinde iyi komfluluk münasebetlerini sürdürmek üzere zaman za-
man Türkiye ve Irak hükûmetleri taraf›ndan karfl›l›kl› olarak tayin edilecek, eflit sa-
y›da memurlardan mürekkep bir “Daimî Hudut Komisyonu” kurulacak ve en az alt›
ayda bir kere ve durum gerektirdi¤i takdirde daha s›k olarak toplanacakt›r. S›ra ile
Türkiye ile Irak’ta toplanacak olan bu komisyon, antlaflman›n bu fasl›n›n hükümle-
rinin icras›na müteallik iflleri ve ilgili s›n›r m›nt›ka memurlar› aras›nda anlaflmazl›-
¤a sebebiyet veren, di¤er her türlü s›n›r meselelerini dostça çözmek vazifesiyle
mükellef olacakt›r. Komisyon bu antlaflman›n yürürlü¤e girdi¤i tarihi takip eden iki
ay zarf›nda ilk olarak Zaho’da toplanacakt›r.
▲
