için kolayl›klar gösterecek; Suriye’de
kalan Caber Kalesi (Osman Gazi’nin
dedesi Süleyman fiah’›n mezar›) Türk
topra¤› say›lacakt›. Ankara Antlaflmas›
ile Irak’a kadar bölge s›n›r›m›z belir-
lendi ve ilk kez bir Bat›l› ülke, TBMM
Hükûmeti’ni tan›m›fl oldu. Güney Cep-
hesi’nin kapanmas› sonras› buradaki
kuvvetler, Bat› Cephesi’ne gönderildi.
Antlaflman›n koflullar›, daha sonra Lo-
zan Bar›fl Antlaflmas›’nda da aynen ka-
bul edildi.
n›n imzalanmas› ile taraflar aras›ndaki
savafl durumu sona erecek; Frans›zlar,
güneydeki Türk topraklar›n› boflalt›p
TBMM Hükûmeti’ne teslim edecek;
Türkiye-Suriye s›n›r›, ‹skenderun Kör-
fezi k›y›s›nda Payas’tan bafllay›p Mey-
dan-› Ekber’e, oradan da Nusaybin ve
Cizre’den geçerek F›rat’a ulaflacak, Ki-
lis, Türkiye topraklar› içinde kalacak;
‹skenderun ve Antakya için Fransa,
özel bir yönetim kuracak. Buradaki
Türk halk›n›n kültürünü gelifltirmek
bul’da, Türkiye ile ‹ngiltere aras›nda
yap›lan görüflmelerde (19 May›s-5 Ha-
ziran 1924) ‹ngiltere’nin, bu kez de
Hakkâri’nin bir k›sm›n›n Irak’a b›rak›l-
mas›n› istemesi üzerine görüflmeler ke-
sildi ve sorun, önce Milletler Cemiye-
ti’ne, daha sonra Lahey Adalet Diva-
n›’na ve yeniden Milletler Cemiyeti’ne
geldi. Milletler Cemiyeti’nde Türki-
ye’yi destekleyen hiçbir ülke olmad› ve
sonuçta, 5 Haziran 1926’da Türkiye ile
‹ngiltere aras›nda Ankara Antlaflmas›
imzaland›. Buna göre; Türkiye-Irak s›-
n›r› bugünkü flekliyle çizildi; Musul ve
çevresi, ‹ngiltere’nin yönetimindeki
Irak’a b›rak›ld›; Irak’›n Musul petrolle-
rinden sa¤layaca¤› kâr›n %10’unun 25
y›l süreyle Türkiye’ye verilmesi kabul
edildi.
Ankara Antlaflmas›
(Ankara ‹tilâfnâmesi)
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda TBMM Hü-
kûmeti ile Fransa aras›nda imzalanan
antlaflma (20 Ekim 1921). Mondros
Ateflkes Antlaflmas›’ndan sonra Fran-
s›zlar, Ermenilerle iflbirli¤i yaparak
Türkiye’nin güney bölgelerine egemen
olmaya çal›flt›larsa da ummad›klar› bir
direniflle karfl›laflt›lar. Pozant› civar›n-
da bir Frans›z taburunun esir al›nmas›,
Fransa’n›n, TBMM Hükûmeti ile yir-
mi günlük bir ateflkes imzalamas›nda
etkili olmufltu (30 May›s 1920). Fran-
sa, 1921 y›l› ortalar›nda TBMM Hükû-
meti’yle görüflmelerde bulunmada giri-
fliminde bulunan Fransa’n›n bu tutu-
munda, Yunanl›lara karfl› kazan›lan as-
kerî baflar›lar, Sovyet Rusya ile Mos-
kova Antlaflmas›’n›n imzalanmas›,
‹talyanlar›n Anadolu’dan çekilmeye
bafllamas› ve Ren bölgesinin gelece¤i
konusunda ‹ngiltere’nin Fransa’y› des-
teklememesi gibi nedenler etkili oldu.
Fransa, 9 Haziran 1921’de TBMMHü-
kûmeti’yle resmî olmayan bir görüflme
yapmak üzere, eski bakanlardan Frank-
lin Bouillon’u Ankara’ya gönderdi.
Görüflmelere zaman zaman Mustafa
Kemal Pafla da kat›ld› ve bir antlaflma
yap›labilmesi için öncelikle Misak-›
Millî’nin tan›nmas› istendi. Görüflme-
ler, Frans›z temsilcinin, Sevr Antlafl-
mas›’n› ileri sürmesi üzerine kesildi.
Bu s›rada Yunanl›lar, yeni bir sald›r›ya
haz›rland›klar›ndan, Fransa, bu sald›r›-
n›n sonucunu beklemeye karar verdi.
Sakarya Zaferi’nden sonra Türk-Fran-
s›z görüflmeleri yeniden bafllad›. So-
nuçta iki ülke aras›nda Ankara Antlafl-
mas› imzaland›. Antlaflmay› Türk tara-
f› ad›na Yusuf Kemal Bey (Tengir-
flenk) ile Fransa ad›na Franklin Bouil-
lon imzalad›lar. Buna göre; antlaflma-
89
Ankara Antlaflmas›
ANKARA ANTLAfiMASI
Üçüncü Fas›l: Genel Hükümler
Madde 14:
Her iki ülke aras›nda ortak ç›karlar sahas›n› geniflletmek maksad›y-
la Irak Hükûmeti, bu antlaflman›n yürürlü¤e konulmas› gününden itibaren 25 sene
müddetle, 14 May›s 1925 tarihli ‹mtiyaz Mukavelenamesi’nin 30. maddesi mucibin-
ce “Turkish Petroleum Kumpanyas›”ndan, petrol ihraç edebilecek olan flirketler-
den veya flah›slardan, teflkil edilecek olan muavin flirketlerden sa¤lanan gelirlerin
% 10’unu Türkiye Hükûmeti’ne ödeyecektir.
Madde 15:
Türkiye ve Irak, dost devletler aras›nda geçerli bir “suçlular›n iade-
si” antlaflmas› yapmak üzere aç›k müzakerelere giriflmeye karar vermifllerdir.
Madde 16:
Irak Hükûmeti kendi ülkesinde ikâmet eden flah›slar› bu antlaflma-
n›n imzas›na kadar Türkiye lehindeki düflünce ve siyasî hareketlerinden dolay› te-
dirgin etmemeyi ve onlara en genifl manada bir genel af tan›may› taahhüt eder.
Bu konuda verilmifl mahkeme kararlar›n›n hepsi geçersiz kabul edilecek ve
sürdürülmekte olan bütün kovuflturmalar durdurulacakt›r.
Madde 17:
Bu antlaflma, tasdiknamelerin teatisinden itibaren yürürlü¤e gire-
cektir. Antlaflman›n ikinci fasl›, antlaflman›n yürürlü¤e girdi¤i tarihten itibaren on
sene müddetle yürürlükte kalacakt›r.
Antlaflman›n yürürlü¤e girdi¤i tarihten itibaren iki sene sonunda taraflardan
her biri, söz konusu fasl› kendi aç›s›ndan feshetmek hakk›na sahip olacakt›r. Key-
fiyet, feshin bildirildi¤i tarihten itibaren bir sene sonra geçerli olacakt›r.
Madde 18:
Bu antlaflma taraflarca tasdik edilecek ve tasdiknameler süratle
Ankara’da teati edilecektir. Antlaflman›n tasdiklenmifl suretleri Lozan Antlaflma-
s›’n› imza eden devletlere gönderilecektir.
EK:
Bu fas›l, Türkiye ile Irak aras›nda s›n›r hatt›n›n Cemiyet-i Akvam’›n 29 Ekim
1924 tarihli toplant›s›nda kararlaflt›r›lm›fl güzergâha göre tespit olunan kesin flek-
lini aç›klamaktad›r.
Antlaflman›n imza edilmesinden sonra ayn› gün ‹ngiltere Büyükelçisi Sir Ronald
Sharl Lindzey ve Irak Temsilcisi Nuri Sait Pafla taraf›ndan Hariciye Vekili Rüfltü
Bey’e yaz›lan notada 14. maddeye at›fla, antlaflman›n yürürlü¤e konulmas›n› takip
eden on ay zarf›nda Türkiye Hükûmeti, söz konusu olan y›ll›k paylar›n› sermayeye
tahvil etmek isterse Irak Hükûmeti’ne bu talebini bildirecek ve Irak Hükûmeti bu
ihbar üzerine otuz gün içinde o madde hükmünün tamam›yla yerine getirilmesi için
Türkiye Hükûmeti’ne 500.000 ‹ngiliz liras› ödeyecektir.
Kaynak : Zekeriya Türkmen, Musul Meselesi, Askerî Yönden Çözüm Aray›fllar› 1922-1923, Atatürk
Araflt›rma Merkezi, Ankara 2003, s.127)
TBMM Hükûmetiyle görüflmek üzere Ankara’ya gelen Franklin-Bouillon, Mustafa Kemal’le
birlikte.
