Osmanl› topraklar›na kat›ld›; 1578’de
Ç›ld›r eyaletine ba¤l› sancak merkezi ol-
du. 1828’de Ruslar taraf›ndan iflgal edil-
diyse de, Edirne Antlaflmas›’yla (1829)
yeniden
Osmanl›lara
b›rak›ld›.
1877’den 1918’e kadar Ruslar›n elinde
kald›. Brest-Litovsk Antlaflmas›’yla
(1918) Osmanl›lara kald›ysa da Mond-
ros Mütarekesi gere¤i Osmanl› birlikleri
Ardahan’dan çekilince Gürcülere b›ra-
k›ld›. 23 fiubat 1921’de Gürcüler flehri
boflaltt›lar ve 13 Ekim 1921’de imzala-
nan Kars Antlaflmas›’yla Türkiye’ye ka-
t›ld›. 1924’te il merkeziyken iki y›l son-
ra ilçe merkezi durumuna getirilerek
Kars’a ba¤land›. 27 May›s 1992’de tek-
rar il oldu.
Ardahan Kongresi
Ardahan’da yabanc› iflgalini önlemek ve
Ardahan’›n Türkiye’ye ba¤l›l›¤›n› sür-
dürmek amac›yla toplanan kongre (3-5
Ocak / 7-9 Ocak 1919). Birinci Ardahan
Kongresi 3-5 Ocak 1919 tarihleri aras›n-
da yap›ld›. Millî ‹slâm fiûras› bölgeleri
temsilcileriyle yeni bir kongre yap›lma-
s› karar›na varan Birinci Kongre’den iki
gün sonra 7 Ocak 1919’da Ardahan,
Ah›ska, Ah›lkelek, Akbaba, Ka¤›zman
ve Oltu delegelerinin de kat›l›m›yla bafl-
layan ve üç gün süren ‹kinci Ardahan
Kongresi’nde Kars merkez olmak üzere
bütün millî flûralar›n kat›laca¤› bir genel
kongre toplanmas›, çekilmekte olan Do-
kuzuncu Ordu’dan silâh al›narak askerî
teflkilât kurulmas›, ‹ngilizlere silâh tes-
lim edilmemesi, Trabzon’da ç›kan ‹stik-
lâl ve ‹kbal, Batum’da ç›kar›lacak Sedâ-
y› Millet, Erzurum’da ç›kacak Albayrak
gazeteleriyle ulusal haklar›n savunulma-
s› kararlaflt›r›ld› (9 Ocak 1919). ‹kinci
Ardahan Kongresi kararlar›na uyularak
yap›lan 131 kiflilik Büyük Kars Kongre-
si’nde 17-18 Ocak 1919 gecesi bütün
sancak ve kaza Millî fiûralar› birlefltiri-
lerek Kars’ta “Cenubîgarbî Kafkas Hü-
kûmeti Muvakkat-› Milliyesi” kuruldu.
Baflkanl›¤›na da Cihangiro¤lu ‹brahim
(Ayd›n) Bey seçildi.
Argeflo, Ömer Lütfi
1879 ‹stanbul
16 Kas›m 1942 Gören
Birinci TBMMKarahisar›sahip (Afyon-
karahisar) milletvekili. Askerî idadîden
mezun olduktan sonra 1898’de Harbiye
Mektebi’ne girdi. Daha sonra devam et-
ti¤i Erkân-› Harbiye Mektebi’nden
1904’te mümtaz yüzbafl› olarak mezun
oldu. Padiflah›n emriyle Birinci F›rka
emrine verildi. K›demli yüzbafl›l›¤a
yükseldikten sonra kendi imkânlar›yla
Almanya’da askerî ö¤renim gördü.
1911’de yurda döndükten sonra Harbiye
Mektebi Müdür Yard›mc›s› ve tabur ko-
mutan› oldu. Halep Zabitan Talimgâh›
Komutan Yard›mc›l›¤› görevine atan-
d›ktan sonra askerlikten istifa etmesine
karfl›n I.Dünya Savafl›’ndaki seferberlik
s›ras›nda 1914’te yeniden görevine dön-
dü. 1915’te binbafl› ve 78.Alay Komuta-
n› oldu. Alay› ile Romanya harekât›na
kat›larak Argeflo Meydan Savafl›’n› ka-
zand›. Bu baflar›s› nedeniyle daha sonra
Soyad› Kanunu s›ras›nda “Argeflo” so-
yad›n› ald›; kendisine Türk ve Alman
savafl madalyalar› verildi. Filistin Cep-
hesi’nde savaflt›ktan sonra rütbesi yar-
bayl›¤a yükseltildi. 1919’da izinli olarak
‹stanbul’a döndü. Afyon’a 23.F›rka Ko-
mutan› olarak atand›ktan sonra Karahi-
sar›sahip (Afyonkarahisar) mebusu ola-
rak TBMM’nin aç›l›fl›nda haz›r bulun-
du. Millî Savunma ve D›fliflleri komis-
yonlar›nda çal›flt›. 26 Temmuz 1923’te
18.F›rka Komutanl›¤›na atand›. 29 Eylül
1920’de Antalya ve Isparta yöresinde
millî savunma için tetkik yapmakla gö-
revlendirildi. 25 Temmuz 1920’de Padi-
flah Vahdeddin taraf›ndan, Kuvâ-yi Mil-
liye çal›flmalar›na kat›ld›¤› gerekçesiyle
yarg›land›¤› Divan-› Harp’te ald›¤› as-
kerlikten uzaklaflt›r›lma ve idam karar›
onand›. 1923’te emekli olduktan sonra
Gören’e gelerek tar›mla u¤raflt›. 21 Ni-
san 1925’te TBMM taraf›ndan takdirna-
meyle ödüllendirilip K›rm›z›-Yeflil fie-
ritli ‹stiklâl Madalyas› verildi.
Ar›burnu
Çanakkale savafllar›nda en fliddetli çar-
p›flmalar›n geçti¤i yer. Gelibolu yar›ma-
das›n›n Ege Denizi k›y›s›nda Nisan
1915’te ‹ngiliz-Avustralya-Yeni Zelan-
da kuvvetlerinin karaya ç›kar›lmas› so-
nucu kanl› savafllara sahne oldu.
Ar›burnu Muharebeleri Raporu
Atatürk’ün komuta etti¤i Çanakkale’de-
ki Ar›burnu Savafllar›yla ilgili raporu
(25 Ocak 1917). Raporun önsözünde,
Osmanl› Karargâh› Umumisi Harp Tari-
hi fiubesince “Ar›burnu ve Anafarta-
lar’daki Harekât ve Muharebelere Dair”
hat›ralar ve düflüncelerinin kendisinden
birkaç kez istenmesi üzerine yazd›¤›n›
belirten Mustafa Kemal, raporun gecik-
mesini, Do¤u Cephesi’ne hasta denecek
halde gitmesine ve oradaki savafllara ka-
t›lmas›yla aç›klar. Savafl tutanaklar› yan›
s›ra an›lar›ndan yararlanarak raporu ka-
leme ald›¤›n›, tam anlam›yla tarih belge-
sinin yaz›lmas›n›, bar›fl zaman›na b›ra-
karak, “Harp Tarihi fiubesi’nin derleme-
sini geciktirmemek için sundu¤unu” be-
lirtir. Ulu¤ ‹¤demir taraf›ndan yay›na
haz›rlan›p 1968’de Türk Tarih Kurumu
Yay›nlar›nca bas›lan rapora, daha sonra
“Atatürk’ün Bütün Eserleri: Cilt 1” (‹s-
tanbul, 1999) içinde de yer verilmifltir.
108
Ardahan Kongresi
Ardahan’dan bir görünüm.
Ömer Lütfi Argeflo
Mustafa Kemal imzal› Ar›burnu
Muharebeleri Raporu
