yeniden faaliyete giriflti. Anzavur’un bi-
rinci ayaklanmas› s›ras›nda ad› geçen
Edremit Kaymakam› Köprülülü Hamdi
Bey, 27-28 Ocak gecesi Frans›z askerle-
ri taraf›ndan korunan Gelibolu Yar›ma-
das›’n›n Akbafl cephaneli¤ini basm›fl ve
buradaki cephaneli¤i Biga’n›n Yenice
mevkiine tafl›m›flt›. Biga’ya yerleflen
Hamdi Bey burada ulusal örgütlenmeyi
geniflletmek için çal›flmaya bafllad›. Bu
s›rada Biga yöresinde Kara Ahmed ad›n-
da biri hükûmet içinde hükûmet gibi
davran›yor, halktan zorla para topluyor-
du. Biga’ya yerleflen Hamdi Bey, Kara
Ahmed’i tutuklay›p on adam›yla birlikte
Biga Cezaevi’ne hapsetti. Millî kuvvet-
lerin düzenli ordu hâline getirilmesi
maksad›yla halktan asker toplan›ld›¤› bir
s›rada, Biga’da kar›fl›kl›k ç›karan Pomak
Kara Ahmed’in hapsedilmesi üzerine
bölgedeki Pomak halk› huzursuzluk ya-
ratt›. Bunun üzerine, kaç›p kurtulan veya
saklanan baz› elebafl›lar Karabiga ve Ça-
nakkale dolaylar›nda dolaflan ‹ngilizlerle
gizlice temas kurdular. Öte yandan An-
zavur Ahmed, yöredeki Çerkez köyle-
rinde millî teflkilât› kötüleyici propagan-
da yapmaya bafllad›. Bu kar›fl›k durum-
dan yararlanan Pomaklardan Gâvur
‹mam ve Çerkezlerden fiah ‹smail, topla-
d›klar› 200 kadar silâhl›, 1000’den fazla
baltal›, b›çakl› ve sopal› köylüyle 16 fiu-
bat’ta ilçeye sald›rd›lar. K›fllada bulunan
ve erlerinin ço¤u Pomak olan
190.Alay’›n 2.Taburu duruma hâkimola-
may›nca, Gâvur ‹mamkumandas› alt›nda
toplanan Pomaklar ilçeye girdiler. Biga
ilçesinin iflgal edildi¤ini haber alan Anza-
vur Ahmed de adamlar›yla Biga’ya geldi.
17 fiubat günü Hükûmet Kona¤›’na yer-
leflerek ayaklanman›n yönetimini eline
geçirdi. Hamdi Bey, Anzavur’un geldi¤i-
ni haber al›nca, hemen hapishanedeki
Kara Hasan ve arkadafllar›n› öldürttü. Ra-
kip çetelerin Biga’y› iflgal etmeleri üzeri-
ne, Akbafl’tan kaç›r›lan cephanenin sak-
land›¤› Yenice yönünde kaçan Hamdi
Bey, yolda köylüler taraf›ndan yakalan›p
Anzavur’un adamlar›na teslim edildi ve
yak›nlar›yla birlikte derhal öldürüldü.
Yenice kuflat›l›nca da, muhaf›z müfreze-
si, çetecilerin eline geçmemesi için cep-
haneli¤i havaya uçurdu. Gittikçe kuvvet-
lenen Anzavur, 4 Nisan’da Gönen’e sal-
d›r›ya geçti ve kolayl›kla Gönen’i ald›.
Bölgeyi denetim alt›na alan Anzavur
üzerine gönderilen kuvvetler baflar›l› ola-
mad›lar. Çat›flmalarda Yarbay Rahmi
Bey ve Soma Millî Alay› Komutan› Ha-
f›z Emin Bey flehit oldu. Gönen, Anzavur
kuvvetlerinin eline geçti. Gönen’i ya¤-
malayan Anzavur, Bal›kesir’e do¤ru iler-
lemeye bafllad›. Bu geliflmeler üzerine ‹z-
mir Kuzey Cephesi Komutan› Albay Kâ-
z›m Bey (Özalp), yöredeki bütün kuvvet-
leri Bal›kesir’de toplad›. Çerkez Ethem,
emrine verilen kuvvetlerle, 16 Nisan
1920’de Yahyaköy’de Anzavur ile girifl-
ti¤i çat›flmay› kazand›. Anzavur, Karabi-
ga üzerinden bir ‹ngiliz gemisiyle ‹stan-
bul’a kaçt› (19 Nisan). Di¤er yandan An-
zavur’un adamlar›ndan Gâvur ‹mam ko-
mutas›nda Bal›kesir üzerine yürüyen
kuvvetler de, Kuvâ-yi Milliye güçlerince
da¤›t›ld› ve böylece Anzavur ayaklanma-
s› bast›r›lm›fl oldu. Olaylar›n sona erdi¤i-
nin san›ld›¤› bir s›rada Anzavur yeni bir
ayaklanma girifliminde bulundu: Kuvâ-yi
‹nzibatiye’nin ‹zmit’e ç›kmas›ndan son-
ra, Anzavur da buraya gelip Yavuz z›rh-
l›s›nda Süleyman fiefik Pafla’yla görüfltü;
2000 tüfek, 500 sand›k cephane ve para
yard›m› sa¤lad›. Yeni bafltan donatt›¤›
adamlar›yla 10 May›s günü Adapazar›’n›
iflgal etti. Yap›lan çarp›flmalarda geri çe-
kilmek zorunda kalan millî kuvvetlerin
ard›ndan Kand›ra’y› ele geçirerek (13
May›s) Eskiflehir’e yönelen Anzavur, 15
May›s’ta Do¤ançay’a girdi; Do¤ançay is-
tasyonu bölgesinde Binbafl› Saffet Bey’in
(Ar›kan) topçu deste¤indeki sald›r›s›na,
Day› Mesut komutas›ndaki süvari müfre-
zesi ve atl› zeybekleriyle Demirci Meh-
met Efe de kat›ld›. 17 May›s gününe dek
süren çarp›flmalar sonunda yenilen Anza-
vur, bir kez daha ‹stanbul’a kaçt›.
104
Anzavur Ayaklanmas›
Efendiler, önce, iç isyanlar hakk›nda aç›k bir fikir verebilmek için, müsaade buyurur-
san›z, iç isyan olaylar›na yeri geldikçe dokunmak üzere, anlat›lan safhalar› özet ola-
rak arz edeyim :
21 Eylül 1919 tarihinde, Bal›kesir’in kuzey bölgesinde bafllayan birinci Anzavur ‹syan›,
16 fiubat l920’de yine ayn› bölgede ikinci defa baflgösterdi. Bu iki isyan, askerî birlik-
lerimiz ve millî müfrezelerimizle bast›r›ld›. 13 Nisan 1920 tarihlerinde Bolu, Düzce do-
laylar›nda da isyan ç›kt›. Bu isyan, 19 Nisan 1920 tarihinde Beypazar›’na kadar yay›ld›.
Bu s›rada Anzavur, 11 May›s 1920’de top ve makineli tüfeklerle donat›lm›fl befl yüz ki-
flilik bir kuvvetle, üçüncü defa olarak Adapazar› ve Geyve dolaylar›nda, zay›f bir millî
müfrezemize sald›rmak suretiyle yine ortaya ç›kt›. Anzavur, gönderdi¤imiz millî müf-
rezelerimize, düzenli ordu birliklerimize durmadan sald›rd›. 20 May›s 1920 tarihinde,
Geyve Bo¤az› yak›nlar›nda yenildi ve kaçmak zorunda kald›.
(.........)
Anzavur’un Millî Cephelerimizi Arkadan Vurma Teflebbüsü
Efendiler, hemen ayn› günlerde, Anzavur, Bal›kesir ve Biga dolaylar›nda, oldukça
önemli ve tehlikeli durumlar yaratmay› baflarm›flt›. Bal›kesir’de, millî cephelerimizi ar-
kadan vurmak istiyordu. Bafl›na bir y›¤›n adam toplam›flt›. Karfl›s›na gönderilen millî
kuvvetlerle, Biga’da kanl› bir çarp›flma yap›ld›. Anzavur galip geldi. Kuvvetlerimizi da-
¤›tt›. Toplar›m›z› ve makineli tüfeklerimizi ele geçirdi. Erlerimizi ve subaylar›m›z› esir
ve flehit etti. Akbafl kahraman› Hamdi Bey de bu flehitler aras›ndayd›. Bundan sonra,
Ahmet Anzavur, kendi ad›n› verdi¤i Ahmediye Cemiyeti ad› alt›nda alçakl›klar›n› git-
tikçe art›rd›.
Efendiler, 3 Mart 1920 tarihinde, içinde fevkalâde önemli haberler bulunan bir flifre al-
d›m. Bu flifre, ‹stanbul’dan ‹smet Pafla’dan geliyordu. Ben Ankara’ya geldikten sonra,
‹smet Pafla, Ankara’ya yan›ma gelmiflti. Birlikte çal›fl›yorduk. Fakat Cemal Pafla’dan
sonra Harbiye Nâz›rl›¤›’na Fevzi Pafla Hazretleri geldi. Pafla Hazretleri’nin özel istek-
leri üzerine ve çok önemli bir ifl için ‹smet Pafla’y› bu tarihten birkaç gün önce ‹stan-
bul’a göndermifltim.
Önemli sayd›¤›m›z nokta fluydu: Yunanl›lar taarruza haz›rlan›yorlard›. Buna karfl›, ak-
la yak›n olan tedbir, bütün kuvvetleri seferber ederek düzenli bir savafla girmekti.
Özellikle Fevzi Pafla Hazretleri, bu gerek ve zarureti takdir etmekteydi.
‹flte, bu haz›rl›¤› yapmak üzere ‹smet Pafla’n›n ‹stanbul’da bulunmas› ve hatta Genel-
kurmay Baflkanl›¤›’na resmen tayin edilerek ifle bafllamas› çok yararl› olacakt›. Bu
maksatla ‹stanbul’a gitmesini gerekli bulmufltum. ‹smet Pafla’n›n telgraf› fludur :
Harbiye Nezareti
3.3.1920
Mustafa Kemal Pafla Hazretleri’ne
Al›nan bilgilere göre, ‹stanbul’da bir dernek kurulmufl ve ‹ngilizlerle
birlikte kararlar alm›fl. Hükûmetin düflürülmesi ve malûm bir hükûme-
tin kurulmas›, Meclis’in da¤›t›lmas›, ‹zmir ve Adana’n›n iflgalleri için Ku-
vâ-yi Milliye’nin ortadan kald›r›lmas›, dünya bar›fl ve güvenli¤ini sa¤la-
mak üzere ‹stanbul’da Müslümanlararas› bir Hilâfet fiûras›’n›n toplan-
mas› ve bolflevikler aleyhine fetva ç›kar›lmas›, bu kararlar aras›nday-
m›fl. Nâz›r Pafla, bu derne¤in çal›flmalar›na önem veriyor. Anadolu’daki
Anzavur hareketi bu kararlara ba¤l› oldugu gibi, ‹ngilizlerin hükûmete
çok fazla bask› yapmalar› da ayn› sebeptendir. Bilgi olarak arz etmek-
li¤imi istediler (‹smet.)
Harbiye Nezareti Baflyaveri
Binbafl› Salih
(………)
Nutuk : s.304, 269.
ANZAVUR VE DÜZCE ‹SYANLARI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
