Yozgat Ayaklanmas› (I-II)
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Yozgat ve
çevresinde ç›kan ayaklanma.
I.Yozgat Ayaklanmas›:
15 May›s
1920’de bafllayan Yenihan Ayaklanma-
s›, TBMM’ye karfl› olan baz› kiflilere
f›rsat yaratt›; bu s›rada Yozgat Mutasar-
r›f› olan Necip Bey’in, “Allah’tan ve pa-
diflahtan ve onlar›n kanunlar›ndan baflka
bir fley tan›mad›¤›n›” ilân etmesi, I.Yoz-
gat Ayaklanmas›’n› bafllatan sebep ol-
du; ancak, ayaklanman›n ç›kmas›nda
birinci derecede rol oynayan, 13.yüzy›l-
dan beri Yozgat ve yöresinin en güçlü
ailesi olan Çapano¤ullar›’yd›. Etki alan-
lar› Konya, Kayseri, Sivas ve Anka-
ra’ya kadar uzanan Çapano¤ullar›, ülke-
nin içinde bulundu¤u kar›fl›kl›ktan ya-
rarlan›p, mevcut güçlerini daha da art›r-
mak peflindeydiler. Ailenin büyüklerin-
den Edip ve Celâl, Hürriyet ve ‹tilâf
Partisi mensubu olduklar›ndan ‹stanbul
Hükûmeti’ni destekliyorlard›. Anka-
ra’da toplanacak TBMM’ye milletveki-
li seçimi için yap›lan toplant›da, Mec-
lis’in kanunsuz oldu¤unu ileri sürerek
kendilerini elefltiren Yozgat müftüsüne
hakaret ettiler. Edip ve Celâl’in bu dav-
ran›fllar› üzerine TBMM Hükûmeti, 7
Haziran 1920’de bu kiflilerin tutuklan-
mas›na karar verdi. Meclis’in bu karar›
üzerine I.Yozgat Ayaklanmas›’n› baflla-
tan Çapano¤ullar›, 14 Haziran 1920’de
Yozgat’› ele geçirdiler. Zile, Yenihan
(Y›ld›zeli) ve Akda¤madeni bölgesin-
deki zorbalarla iflbirli¤i yap›p, Aynac›-
o¤ullar› denilen eflk›ya ile birlefltiler.
K›sa zamanda geniflleyen ayaklanma,
giderek Ankara’y› tehdit etmeye baflla-
d›. Durumun tehlikeli bir durum almas›
üzerine, Bat› Cephesi’ndeki birliklerden
ayr›lan baz› kuvvetler ve Çerkez Ethem
komutas›ndaki Kuvâ-y› Seyyare güçle-
ri, acele olarak isyan bölgesine gönde-
rildi. 20 Haziran 1920 sabah›, Kuvâ-y›
Tedibiye Umum Kumandan› s›fat›yla
Çerkez Ethem, emrinde 70 subay, 2100
piyade, 1300 hayvan, ayr›ca top ve ma-
kineli tüfekle Yozgat’a hareket etti. 23
Haziran günü sabahtan ö¤leye kadar sü-
ren çat›flma sonras› kente girilip ayak-
lanman›n elebafl›lar› idam edildi. Çer-
kez Ethem, 24 Haziran günü kuzeydeki
Alaca’ya yürüdü ve buras›n› da asiler-
den temizledi. Bütün kuvvetlerini topla-
yarak Arapseyf denilen bölgeye çekilen
Çapano¤ullar›, burada Çerkez Ethem
kuvvetleriyle girifltikleri çat›flmada ye-
nilgiye u¤ray›p da¤›ld›lar. Böylece 27
Haziran 1920’de I.Yozgat Ayaklanmas›
(Çapano¤ullar› Ayaklanmas›) bast›r›ld›.
Ayaklanmaya kat›lanlar›n ço¤u idam
edildi; bir k›sm› ise affedilip cepheye
gönderildi.
II.Yozgat Ayaklanmas› :
I.Yozgat
Ayaklanmas›’ndan sonra ba¤›fllanan ve
cepheye gönderilmek istenen 500 kifli-
lik Akda¤madeni alay›n›n, cepheye git-
mek istememesi, 5 Eylül 1920’de
II.Yozgat Ayaklanmas›’n› bafllatan se-
bep oldu. Çevreye da¤›lan asiler 6 Ey-
lül’de Erbaa’y›, 9 Eylül’de Zile’ye ba¤-
l› Ortaköy buca¤›n› ele geçirdiler. Deli
Hac›, Hasan, Küçüka¤a adl› elebafl›lar›n
yönetti¤i ayaklanma, k›sa zamanda De-
vecida¤ bölgesine yay›ld›. Ayaklanma-
y› bast›rmak üzere görevlendirilen Eski-
flehir bölgesindeki 2.Kuvâ-y› Seyyare
Komutan› Binbafl› Çolak ‹brahim Bey,
23 Eylül’de isyanc›larla girdi¤i çat›flma-
da, Karakâhyao¤lu Deli Ömer, Çavda-
ro¤lu, Topal Haf›z ve Deli Hac› çetele-
rini bozguna u¤rat›p 29 Eylül’de Ak-
da¤madeni’ne girdi. ‹syanc›lar›n önem-
li ölçüde kay›p vermesi üzerine ayak-
lanma, giderek h›z›n› kaybetti ve 30
Aral›k 1920’de tamamen bast›r›ld›.
Yörük Ali Efe
1893 Yenipazar/Ayd›n
1953 Nazilli
Millî Mücadele kahramanlar›ndan. Yö-
rük afliretinden olup I.Dünya Savafl› s›-
ras›nda (1916) askere al›narak Kafkas
Cephesi’ne gönderildi¤i s›rada birli¤in-
den kaçarak Alanyal› Molla Ahmed çe-
tesine kat›ld›. Mondros Ateflkes Antlafl-
mas›’ndan sonra ba¤›fllanarak köyüne
döndüyse de bir cinayet soruflturmas›
nedeniyle adamlar›yla birlikte yeniden
da¤a ç›kt›. Yunanl›lar›n 15 May›s
1919’da ‹zmir’i iflgalinden sonra, Çi-
ne’de bulunan 57.Tümen’in önde gelen
subaylar› yerel bir direnifl örgütü olufl-
turmaya çal›fl›rken, yörenin en etkili ki-
flisi olan Yörük Ali’nin çetesinden ya-
rarland›lar. Yörük Ali Efe çetesi, Yunan
birliklerine karfl› düzenlenen ilk bask›n-
da yer ald›. 16 Haziran 1919’da, Sultan-
hisar’da Malgaç Köprüsü’nü basarak
bir Yunan müfrezesini imha etti. Ard›n-
dan Yunanl›lar›n boflaltt›¤› Nazilli’ye
girdi ve yöredeki birçok efenin Kurtulufl
Savafl›’na kat›lmas›na iyi bir örnek olufl-
turdu. 16 Haziran 1919’da Ayd›n’›n
Yunanl›lardan geçici olarak geri al›n›fl›,
yine onun önderli¤indeki bir harekâtla
gerçekleflti. Ayd›n’›n Yunanl›lar tara-
f›ndan ikinci kez iflgalinden sonra Ku-
vâ-yi Milliye’nin Köflk Cephesi’ne ka-
t›ld›. 16 A¤ustos 1920’de, Hac› fiükrü
Bey’le birlikte Kuvâ-yi Milliye’nin ilk
toplu taarruzu olan Üçyol Savafl›’n› yö-
netti. Köflk Cephesi’nin oluflturulmas›
çal›flmalar› s›ras›nda Demirci Mehmed
Efe ile aralar›nda anlaflmazl›k ç›kt›. Ka-
s›m 1920’de Bat› Cephesi kurulurken
düzenli orduya kat›larak “milis albay›”
rütbesi ald›. Eylül 1922’de Ayd›n’›n
kurtar›lmas›nda büyük katk›s› oldu; da-
ha sonra çetesini da¤›tarak köyüne çe-
kildi. 1934’te “Yörük” soyad›n› ald›. ‹z-
mir’de geçirdi¤i tramvay kazas› sonucu
bacaklar›n› kaybedip sakat kald›. Kurtu-
lufl Savafl›’ndaki baflar›lar› nedeniyle ‹s-
tiklâl Madalyas›yla ödüllendirildi.
892
Yozgat Ayaklanmas›
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda gösterdi¤i baflar›lar nedeniyle ‹stiklâl Madalyas›’yla ödüllendirilen
Yörük Ali Efe.
