vari Kolordusu’nun ikinci f›rkas›n›n
4.Alay›n›n alay kumanda muaviniydim.
8/9 Eylül gecesini Manisa ve Bornova
aras›ndaki Sabuncu Bo¤az›’nda geçir-
dik. Dokuzuncu günün sabah› harekete
geçtik… Bornova’n›n kuzeyine yaklafl-
t›¤›m›zda üzerimize hafif bir piyade ate-
fli aç›ld›. Karfl› koymaya lüzum görme-
yerek Bornova’ya ulaflt›m… ‹ki bölü-
¤ümle ‹zmir’e do¤ru süratle yürüyüfle
geçtim… Mersinli’yi geçtikten sonra
Tuzakç›o¤lu fabrikas›n›n önüne geldi¤i-
mizde fabrika içinden üzerimize atefl
edildi. Dört askerim burada flehit oldu.
Daha sonra k›l›çlar› çektirdim ve Alsan-
cak’a do¤ru yürüdüm. Alsancak istasyo-
nu köflesinden hareketle Kordonbo-
yu’na ç›kt›k… Pasaport dairesinin önü-
ne geldi¤imizde, belinde kay›fl› ve kasa-
turas›, elinde silâh› olan bir sivile, silâh›-
n› b›rakmas›n› söyledim. B›rakmam di-
yerek elindeki bombay› üzerime att›, at›-
m›n karn› parçaland› ve öldü; ben de iki
yerimden yaraland›m. Süratle yürüyüfle
devam ettik. Hükûmet Kona¤›’na gel-
dik. Kap›lar kapal›yd›. Yan kap›dan gi-
rerek cephedeki kap›y› açt›k; balkona
flanl› bayra¤›m›z› çektim.” Baflkomutan
Mustafa Kemal Pafla, ‹zmir’e geldikten
sonra Yüzbafl› fierafettin’in ad›na “‹z-
mir” sözcü¤ünü ekledi. Bu sözcük daha
sonra fierafettin Bey’in soyad› oldu. 15
Eylül 1922 günü ‹zmir’de Baflkomutan
Mustafa Kemal Pafla’n›n kat›ld›¤› bir tö-
rende, Orta Asya Türkleri taraf›ndan
gönderilen ve ‹zmir’e ilk girecek Türk
subay›na verilecek k›l›ç, Yüzbafl› fiera-
fettin’e verildi. Kurtulufl Savafl›’ndan
sonra da askerlik görevini sürdüren fie-
rafettin ‹zmir, 1944’te albay rütbesiyle
emekliye ayr›ld›.
Yüzellilikler
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda, düflmanla ifl-
birli¤i yapt›klar› ve ulusal harekete karfl›
ç›kt›klar› gerekçesiyle 1924’te Türkiye
d›fl›na ç›kar›lan 150 kifliye verilen ad. 24
Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Ant-
laflmas›, birçok alt anlaflma ve sözleflme-
den baflka, genel af yasa ve protokolleri-
ni de içeriyordu. Buna göre, Türkiye
Cumhuriyeti Hükûmeti’ne, Kurtulufl
Savafl› s›ras›nda ‹tilâf Devletleri’yle ya
da ‹stanbul Hükûmetiyle iflbirli¤i yap-
m›fl 150 kifliyi af kapsam› d›fl›nda tutma,
bunlar›n Türkiye’ye girmesini ya da
Türkiye’de oturmas›n› yasaklama hakk›
tan›nd›. Protokole göre, yurt d›fl›na ka-
çanlar›n Türkiye’ye dönmesi yasaklana-
cak, Türkiye’de bulunanlarsa yurt d›fl›na
ç›kar›labilecekti. Nitekim 30 A¤ustos
1922’deki Büyük Zafer’den sonra, iflbir-
likçilerin büyük ço¤unlu¤u yurt d›fl›na
kaçm›flt›. Savafl s›ras›nda da kimi iflbir-
likçiler ve Kuvâ-yi Milliye karfl›tlar›
yarg›lan›p cezaland›r›lm›flt›. Kurtulufl
Savafl›’n›n zor koflullar›nda ulusal dava-
ya karfl› ç›kanlar›n düzenli kay›tlar› tutu-
lamad›¤›ndan protokole, yüzelli kiflilik
bir kontenjan konmakla yetinildi. ‹zle-
yen süreçte öngörülen yüzelli kiflilik
kontenjana kimlerin girece¤i sorunu or-
taya ç›kt›. Damat Ferit, fieyhülislâm
Dürrizâde Abdullah, Anzavur Ahmed,
gazeteci Ali Kemal gibi isimler bu sü-
reçte yaflamlar›n› yitirmiflti. Öte yandan
kazan›lan zafer, genel bir ba¤›fllama
duygusu da yaratm›flt›. Bu nedenle liste-
ye girecek 150 kiflinin belirlenmesi sis-
temli olmad›. Bu belirleme yap›l›rken, iç
isyanc›lar, Kuvâ-yi ‹nzibatiye üyeleri,
bunlara manevî destek sa¤layan fieyhü-
lislâml›k kurumu, Misak-› Millî s›n›rla-
r›n› parçalayan Sevr Antlaflmas›’n› im-
zalayanlar, Çerkez Ethem ve kardeflleri,
Yunan korumas› alt›nda Türk yönetimi-
ne karfl› ç›kan Çerkez Kongrecileri,
Vahdeddin’in maiyeti, bunlarla ilgili di-
¤er kifli ve kadrolar gözönünde bulundu-
ruldu. Bakanlar Kurulu’nun tespit etti¤i
150 kiflilik liste TBMM’nin gizli otu-
rumlar›nda görüflülerek 1 Haziran
1924’te karara ba¤land› ve bu kifliler,
mallar›n›n tasfiyesi sonras› yurt d›fl›na
gönderildi. Bunlardan baz›lar›, Türki-
ye’deki yeni yönetime ve yöneticilere
karfl› yurt d›fl›nda örgütler kurdu (Vah-
deddin çevresi Tarikat-› Salâhiye, Yu-
nanl›larla iflbirli¤i yapanlar Anadolu Os-
manl› ‹htilâl Komitesi vb.). Böylesi et-
kinlikler içine girenler 15 Haziran 1927
tarihli bir kanunla yurttafll›ktan ç›kart›l-
d›. Cumhuriyet yönetiminin baflar›l› ol-
mas› üzerine, “Yüzellilikler”in aff› ko-
nusu, gerek ailelerinden, gerekse kendi-
lerinden, piflmanl›k belirten baflvurularla
gündeme geldi. Nitekim 29 Haziran
1938 tarih ve 3527 say›l› Af Yasas› ç›-
kar›larak geçmifl memuriyetlerinden
emekli maafl› alamamak, sekiz y›l kamu
hizmetlerinden yoksun tutulmak, gerek-
ti¤inde Bakanlar Kurulu karar›yla yeni-
den yurttafll›ktan ç›kar›lmak kofluluyla
“Yüzellilikler” affedildi.
900
Yüzellilikler
Türkiye d›fl›na ç›kar›lma karar› al›nan kiflilerin foto¤raf ve kimlik bilgilerini içeren Yüzelli-
likler Albümü’nden iki sayfa. (150’likler Albümü, Tarih ve Toplum, Say› 70, Ekim 1989)
Yüzellilikler Albümü’nün kapa¤›
30 Haziran 1938 tarihli Son Posta gazetesinde, “Yüzellilikler”in aff›yla ilgili manflet haber.
Yüzellilikler’in yurt d›fl›nda yay›mlad›klar›
“‹ntibah” gazetesinin birinci sayfas›.
