887
Yeflilordu Cemiyeti
YEfi‹LORDU
«Yeflilordu, 1920 ilkbahar›nda Anadolu’da kurulan gizli bir derne¤in
ad›d›r. ‹flin gerçe¤i bundan ibaret olmakla birlikte, Yeflilordu’nun bir de
efsane yönü vard›r. Cemiyetin boyutlar›n› çok aflan bu efsane uzun za-
man kulaktan kula¤a gezmifl ve çok önemli bir propaganda arac› olmufl-
tur. Burada önce, Yeflilordu efsanesinin olas› kaynaklar› hakk›nda bula-
bildi¤imiz unsurlar› -çekince ile karfl›lamak gerekti¤ine iflaret ederek-
s›ralamak istiyoruz.
‹ttihat ve Terakki Pan-‹slâmizm kisvesi alt›nda ya da onun yan› s›-
ra, Birinci Dünya Savafl›n›n bafl›ndan beri gütmeye çal›flt›¤› Pan-Turanist
gibi emellerle iliflkili olarak Çarl›k Ordular›na karfl› giriflilen Sar›kam›fl
taarruzu (boflu bofluna 75.000 Türk askerinin erimesine varan) pahal›
bir macera olduktan sonra, bir hayli zaman bu yönde faaliyet gösterme
f›rsat› bulamam›flt›. Fakat 1917 devriminin patlak vermesi ve Rus ordu-
lar›n›n cepheleri terketmesi üzerine, hemen Kafkaslar’da eski emelleri
canland›rmak için faaliyete geçilmiflti. (Enver’in üvey kardefli olan) Nu-
ri Pafla’n›n komutas›nda, 6.000 mevcutlu 5’inci ve 36’nc› Kafkas F›rka-
lar›yla, say›lar› 10-12.000’e varan Azeri gönüllü ve milislerinden kurulan
bir yeflil bayrakl› “‹slâm Ordusu” Turan’a do¤ru fütuhata bafllam›fl, 14
Eylül 1918’de Bakû’yu zaptetmifl ve Hazar k›y›lar›ndan yukar›ya do¤ru
sarkm›flt›.(1) ‹flte, Rusya’daki iç savafl s›ras›nda, K›z›lordu’nun yan›nda
beyaz karfl›-devrimcilerle dövüflmek üzere (ço¤u Müslümanlardan) ku-
rulan “Yeflilordu”nun, eskiden Nuri Pafla’n›n komutas› alt›nda toplan-
m›fl yerel birliklerin kal›nt›s›yla bir ilgisi olabilir.(2) Ancak flu kadar› ke-
sinlikle bellidir ki, ‹slâmiyetin kutsal rengi olan yeflil, Sovyet Devrimin-
den sonra, eski Çarl›k Rusya’s›n›n çeflitli Müslüman uluslar›ndaki Bolfle-
viklerce simge olarak al›nm›flt›r.(3)
Anadolu’da dal-budak salan Yeflilordu efsanesinin kökleri, aç›klad›-
¤›m›z bu olaylardan ötürü Enver Pafla’ya dayand›r›lm›flt›r. Bu yüzden K›-
z›lordu’nun yan›ndaki Yeflilordu’ya onun ad› kar›flt›r›lm›fl ve o daha Rus-
ya’ya geçmeden, 1919 ortalar›nda “Arpaçay›’na kadar gelen Bolflevik
kuvvetlerinin bafl›nda Enver Pafla da bulunuyormufl” söylentisi Erzu-
rum’a ulaflm›flt›r.(4) Bu gibi haberlerin Anadolu’daki ‹ttihatç› çevreler
taraf›ndan yay›ld›¤› ve bir aral›k gerçekleflmesine ramak kalan böyle bir
seferin propaganda haz›rl›¤› oldu¤u düflünülebilir.(5) Öte yandan, Yefli-
lordu efsanesinde Karabekir’in de pay› vard›r. Bu hikaye, Ankara’n›n
1920 Nisan ay› ortalar›nda Kuzeybat› Anadolu’daki ayaklanmalara karfl›
kullanmak üzere Do¤u Cephesi Komutanl›¤›’ndan kuvvet yard›m› iste-
mesiyle bafllam›flt›r. Karabekir Pafla, Ermeni’lere karfl› kurdu¤u mevzi-
leri zay›flatmaktan çekinerek, o yöreden toplad›¤› baz› küçük milis müf-
rezelerini Bat›ya göndermekle yetinmifl ve bunlara maneviyat takviye-
si için Yeflilordu ad›n› ve bayra¤›n› vermifltir.»(6)
1) Hoester, Turkism and the Soviets, s.152-153’ten, W.E.D. Allen ve P.
Muratoff, Caucasian Battlefields, s.478-480. (‹slâm Ordusu Suriye
cephesinin çökmesi sonucunda da¤›t›lm›fl ve Osmanl› askerleri Ba-
tum üstünden ‹stanbul’a geri çekilmifltir.)
2) Bk. Karabekir, ‹stiklâl Harbimiz, s.571-572; ayr›ca s.435, 472, 532,
583 ve 593. (3 Nisan 1920: “Kafkasya’n›n Karadeniz sahilindeki Ye-
flilordu K›rm›z› Ordu’nun taht-› idaresine girmifltir.”)
Savafltan sonra Kafkasya’da bulunmufl olan fievket Süreyya Ayde-
mir, bu aç›klamalar› flüpheyle karfl›lamakta ve “Yeflilordu” sözü-
nün o s›ralar Ukrayna’da faaliyet gösteren köylü-anarflist Makh-
no’nun çetelerine verilen ad oldu¤unu öne sürmektedir. (Makhno
için bk. E.H. Carr, The Bolshevik Revolution, I, s.302-304).
3) H. E. Ad›var, Türkün Ateflle ‹mtihan›, s.134.
Bolflevikler, ‹slâm memleketlerindeki taraftarlar›n›n ço¤almas›
için, kendi programlar›n›n dinsel çerçeveler içinde yorumlanmas›-
na göz yummufllard›r. “Sovyet” sözünün “fiûra” olarak çevrilme-
sinde, bu Arapça kelimenin duygu içeriklerinden yararlan›lmas› dü-
flünülmüfltür. Örne¤in, yeni bolfleviklefltirilmifl Nahcivan’da bir
ahund (hoca) flöyle konuflmaktad›r: “fiûra ile, meflveretle idare ‹s-
lâmda esast›r. Hazreti Allah bile Âdem Peygamber’i yaratmadan
kabak (önce) melâikeleri y›¤d›, bu cur (böyle) bir adam yarataca-
¤›m, sizin fikriniz nicedir, diye soruflturdu.” Bak. Veysel Ünüvar,
“‹stiklal Harbinde Bolfleviklerle Sekiz Ay”, s. 18-19. (Tabiî, Bolflevik-
lerin bu iflte Jön Türk’lerden örnek ald›klar›n› söylemek mümkün-
dür!.).
4) Karabekir, ‹stiklâl Harbimiz, s.53.
5) As›l Yeflilordu Cemiyeti’nin kuruluflu da, bir dereceye kadar ‹ttihat-
ç›larla ilgilidir. Hakk› Behiç, Ali Fuat Pafla’ya, “onlar›n mesaisinden
de faydalanmak ve hudutlar›m›z d›fl›ndaki teflkilât› memleket dahi-
line ba¤lamak istedik”lerini, böyle yapmakla “bu memleketin bizim
kadar hak sahibi evlâtlar›”ndan da yararlan›lm›fl olaca¤›n› söyle-
mifltir: Cebesoy, Millî Mücadele Hat›ralar›, s.465.
6) ‹stiklâl Harbimiz, s.646-647, (14 May›s 1920’de 30 atl›) ve s.720/n.
1, (sonradan 30 atl› daha). Resmî yaz›flmalarda bu birlikler “Erzu-
rum Kuvâ-y› Milliyesi” diye an›lm›flt›r. Karabekir’in 22 Haziranda
yola ç›kan ‹kinci Erzurum Kuvâ-y› Milliyesiyle ilgili olarak Sivas’ta-
ki 3.Kolordu Kumandanl›¤›na yollad›¤› 24 Haziran 1336 tarihli yaz›,
Harb Tarihi Belgeleri Dergisi’nin 72’nci say›s›nda yay›mlanm›flt›r
(Mart 1975), Belge No.1562.
Karabekir, Ankara’daki Yeflilordu Cemiyeti’ni bu olayla ilgili olarak,
“müflekkel bir ubudiyet arz için” kurulmufl sanmaktad›r. Ancak,
onun yollad›¤› müfrezenin baflkan› olan “Erzurum civar›nda Ebuhin-
di köylü Cafer Bey’in Yeflilorducu komünistli¤ini ciddiye ald›¤›n›n
bir delili, ‹nk›lâp Tarihi E. Arflivindeki (No. 3072), muhtemelen Er-
zurum Valisi Hamit Bey taraf›ndan yaz›lm›fl 16 Ocak 1921 tarihli bir
mektupta görülebilir.
«T.B.M.M. Reisi Mustafa Kemal Pafla Hazretlerine, Mustafa Sup-
hi’nin takarrubu ve Ankara’dan Cafer’in hemflehrilerine: “Serian
Bolflevik olun; kesiniz, k›r›n›z, herkesi sizin seviyenize indiriniz” gi-
bi hezeyanlar› muhtevi gönderdi¤i mektup, Erzurum halk›n› fevka-
lâde galeyana ve harekete getirmifltir…»
Bu belgeyi, Yeni ‹stanbul gazetesine yazd›¤› “‹stiklâl Savafl›nda Ko-
münizm Faaliyeti” adl› makale serisinin 16’nc›s›nda (16 Temmuz
1966) aktaran Dr. Samih Çoruhlu “Cafer’in kim oldu¤unu tesbit
edemedik” demektedir. Karabekir’in kitab›n›n bu notta mehaz gös-
terdi¤imiz sayfalar›na bak›l›nca, Cafer’in kimli¤i kolayca anlafl›l›-
yor. Ayr›ca, Tanin gazetesindeki “Tarihî Mektuplar” tefrikas›yla il-
gili olarak, 20 ‹kinci Teflrin 1944 günlü say›da bas›lan bir grup res-
minde “Teflkilât-› Mahsusa Kumandanlar›ndan Cafer” de vard›r; 10
Ocak 1945 günlü say›da ise “1334 senesinde Da¤lar Kumandan› Er-
zurumlu Cafer”in tek bafl›na resmi bulunmaktad›r. Bu zat›n 10 Tefl-
rinisani 1920’de Cemal Pafla’ya gönderdi¤i bir mektup, ayn› dizide
yay›mlanm›flt›r (12-13 fiubat 1945).
‹hsan Birinci, “Millî Mücadele ‹çin Kurulan Önemli Cemiyet ve Çete-
ler,” Hayat Tarih Mecmuas›, Say› 81 (1 Ekim 1971), s. 29’da, Teflki-
lât-› Mahsusa’n›n Do¤u Anadolu’da, bafl›nda Cafer Bey olmak üzere
kurdurdu¤u ve sonradan “Yeflilordu” ad›n› alan “Da¤lar Alay›”ndan
söz edilmektedir. Oltu fiûra Hükûmeti döneminde Ebülhindili Ca-
fer’in çetesiyle yapt›klar›n› da, T.B.M.M. 1. Dönem milletvekillerin-
den Yasin Haflimo¤lu, Hat›ralar’›nda anlat›yor: (haz.) S. fiehido¤lu
(Cumhuriyetin 50. Y›ldönümü Arma¤an›), s. 21-22.
Yak›n zamanlara kadar “Ca¤alo¤lu’nda emlâk sahibi” olan Erzu-
rumlu Cafer Bey’in 40 kiflilik çetesiyle 1920 A¤ustosunda son Düz-
ce ayaklanmas›n›n bast›r›lmas›na kat›ld›¤› hakk›nda bk. fierif Gü-
ralp, ‹stiklâl Savafl›’n›n ‹çyüzü, s. 66, ayr›ca s. 70 ve 80.
Kurtulufl Savafl›’n›n ilk dönemlerinde baz› askerî birlikler (örne¤in,
Albay Kasap Osman ve Refet Bey (Bele Pafla) nizamî k›rm›z› yerine,
k›rm›z›-yeflil flâma kullanm›fllard›r. Yeflil ‹slâml›¤›, k›rm›z› Bolflevik-
li¤i simgelemektedir. Bak. F. Altay, “On Y›l Savafl ve Sonras›”,
s.273, 276, 283. A.F. Cebesoy’un an›lar›nda da, padiflah yanl›s› âsi-
lerle çarp›fl›rken yeflil flâma kullan›ld›¤› yaz›l›d›r. Bütün bunlar›n,
Yeflilordu’yla uzaktan bir ilgisi olabilir.
Kaynak : Mete Tunçay, Türkiye’de Sol Ak›mlar (1908-1925), (3. Bas›m), Ankara 1978,
s.130.
