302
Mardin Müzesi (1945’te Zinciriye Medrese-
sinde açılmıştır). Kızıltepe ve yöresi: Ulu Cami
(1204’te tamamlanmıştır), Harezm Taceddin
Mesud Medresesi, Kızıltepe (Dunaysır) Köp-
rüsü (13. yüzyıl). Midyat ve yöresi: Germiab
Kaplıcası.
MARDİN (47)
Güneydoğu Anadolu’da, aynı adlı ilin merkezi.
Nüfusu 130.024 (2008). Kara ve demir yoluyla
ülkenin diğer bölgelerine bağlı olup Ankara’dan
1.009 km, Diyarbakır’dan 96 km uzaklıktadır.
Tarih: Mardin’in eski tarihine ilişkin bilgilere
Hurrilerin yöreye gelip yerleşmelerinden sonra
(MÖ 30. yüzyıl) rastlanmaktadır. Ama şehrin
adının ilk biçimi olan “Maride”yi ilk kez MS 4.
yüzyılda Latin tarihçi Ammianus Marcellinus
kullanmıştır. Maride, Bizans ağzında “Mardia”,
Arap ağzındaysa “Maridin” biçimlerini almıştır.
MÖ 16. yüzyılda Asya’dan göç eden bazı Hintari
kavimler bölgedeki siyasal düzenin bozulma-
sına neden oldular. Hurrilerden sonra Mitanni
halkı, onların ardından da Asurlular’ın yöneti-
mine geçen Mardin ve yöresi, MÖ 6. yüzyılın
ikinci yarısından başlayarak Pers Kralı II.Key-
hüsrev’in, MÖ 331’de İskender’in, onun ölümü
üzerine de komutanlarından Seleukos’un ege-
menliği altına girdi. MÖ 2. yüzyılın ilk yarısında
başgösteren karışıklıklar sırasında Arami halkı,
Abgar Beyliği’ni kurdu. Aynı yüzyılın sonlarına
doğru Mardin, Romalılarla Sasaniler arasındaki
birçok çatışmaya sahne oldu. MS 640’ta Arap-
lar tarafından ele geçirilen kent, 11. yüzyılın
sonlarında Selçuklu devletine katıldı ve bir süre
sonra da Artukoğulları’na bağlandı. Sultan İsa
(1376-1406) döneminde birkaç kez Timur or-
dularının saldırısına uğrayan Mardin’i kısa bir
süre Şah İsmail elinde tuttuysa da 1517’de
Yavuz Sultan Selim’e bırakmak zorunda kaldı.
Osmanlı yönetimi burayı Diyarbakır eyaletine
bağlı bir sancak hâline getirdi. Bu tarihte şehrin
toplam nüfusu, 43.000’in biraz üstünde bulu-
nuyordu. Bunun 24.000 kadarı Müslüman, geri
kalanı Süryani, Yakubi, Nesturi, Keldani mez-
hebindendi. I.Dünya Savaşı başlarında şehrin
nüfusu 50.000 dolaylarına indi. Gerek savaş
yıllarında gerekse Mondros Mütarekesi döne-
minde Mardin fazla etkilenmemekle birlikte
Musul’u işgal eden (Kasım 1918) İngiliz kuv-
vetlerinin, özellikle de İngilizlerin Musul’daki
temsilcisi Binbaşı Nowill’in bazı kışkırtmaları,
Ali Batı adlı bir aşiret reisinin ayaklanmasına
yol açtı. Birkaç ay süren karışıklıklar, ulusal
kuvvetlerin Ali Batı ile yandaşlarının birçoğunu
öldürmeleri üzerine sona erdi. 1920 yılı başla-
rında Fransızlar Mardin’i denetimleri altına al-
mayı denedilerse de başarı sağlayamadılar.
Cumhuriyet’in ilanından sonraki yönetsel dü-
zenlemede, Diyarbakır’dan ayrılarak il merkezi
yapıldı. Güzel Sanatlar: Süryaniliğin, Artuklu-
ların ve Akkoyunluların önemli merkezlerinden
olan Mardin’de, bu dönemlerden çeşitli yapılar
bulunmaktadır. Deyrüzzaferan Manastırı,
1932’ye değin Süryani Patrikliği’nin merkezi ol-
muştur. Yörede ayrıca işlevlerini sürdüren ki-
liseler vardır. Artuklular yaptırdıkları medrese,
imaret ve hastanelerle yörede bilim ve kültürün
gelişimine katkıda bulunmuşlardır. Eminüttin
Külliyesi, Necmettin İlgazi ile kardeşi Eminüttin
tarafından inşa ettirilmiştir (1108-1122). Nec-
mettin İlgazi’nin yaptırdığı Necmettin Külliye-
si’nin (1122) beşik tonoz örtülü bir mekânı ve
minarenin kare kaidesi günümüze ulaşabilmiş-
tir. Şehrin en önemli anıtı olan Ulu Cami’nin
yapımıyla ilgili yazıtlarda, minarede (1176),
doğu cephesinde (1185) ve ahşap minberinde
(1367-1376) yazılıdır. Avlunun batı ve doğu
köşelerindeki minarelerden yalnızca kare kai-
deli, silindirik gövdeli, zengin bezemeli doğu
minaresi sağlamdır (1888’de onarıldı). Bu yapı
Anadolu’daki çifte minareli camilerin ilk örnek-
lerindendir. 1362-1364 arasında inşa edilen
Babessur ya da Malik Mahmut Camii’nin ana
mekânı ortası kubbeli, yanları beşik tonozludur.
Abdüllatif ya da Latifiye Camii (1371), doğu-
daki iki renkli taştan, dilimli kemerli, mukarnas,
çok kollu yıldız motifleriyle bezeli taçkapısıyla
dikkati çeker. Minaresini 1845’te Musul Valisi
Gürcü Mehmet Paşa ekletmiştir. Şehrin öteki
camileri arasında Şeyh Çabuk Camii (15. yüz-
yıl), tekke ya da zaviye olduğu sanılan Hamit
(Şeyhzebun) Camii (15. yüzyıl, 19. yüzyılda
onarıldı), Şeyh Mahmut Türki (Şeyh Ali) Camii
(15. yüzyıl), selsebiliyle ilgi çeken Kuseyri
Camii (1559-1560), 1540 tarihli vakfiyelerde
adı geçen ve 19. yüzyılda onarılan Reyhaniye
Camii, 16. yüzyılda yaptırıldığı sanılan Arap
(Azap) Camii, Zairi Camii (17. yüzyıl), Hacı
Ömer (Halife) Camii (1724-1725) sayılabilir.
Ayrıca şehirde Marufiye, Şehidiye, Melik Man-
sur, Altunboğa, Kasımiye, Şah Sultan Hatun ve
Savurkapı medreseleri, bir kervansaray, Kayse-
riyye Çarşısı, Revaklı Çarşı, Firdevs Köşkü ile
birçok zaviye, mescit, hamam ve türbe vardır.
1945’te açılan Mardin Müzesi’nde, çevrede bu-
lunan arkeolojik ve etnografik eserler sergile-
nir.
MARDİN’İN İLÇELERİ
İlçe
İlçe Nüfusu
Merkez
130.024
Dargeçit
30.906
Derik
57.237
Kızıltepe
201.755
Mazıdağı
33.576
Midyat
113.960
Nusaybin
113.007
Ömerli
15.767
Savur
35.186
Yeşilli
19.279
Toplam 750.697 (2008)
Mardin'deki Sultan İsa Medresesi olarak da bilinen Zenceriye Medresesi
