ABBASÎLER
6
n›yor” (roman, 1953), “fiimdi Seviflme Vakti” (fliirler, 1953),
“Alemda¤’da Var bir Y›lan” (öyküler, 1954), “Az fiekerli” (öykü-
ler, 1954), “Tüneldeki Çocuk” (1956), “Mahkeme Kap›s›”
(1956).
ABBASÎLER,
Emevîlerden sonra halifelik makam›n› ele
geçiren hanedan ve bu hanedan›n kurdu¤u Arap - ‹slâm dev-
leti. Peygamber Muhammet’in amcas› Abbas’›n soyundan
geldikleri için bu adla an›l›rlar. 750 y›l›nda Horasanl› Ebu
Müslim ve Abdullah bin Ali’nin yard›m›yla son Emevî halife-
si II. Mervan yenildi ve öldürüldü. Halifelik makam›na da Ab-
basîlerin ilk halifesi olan Ebu’l Abbas Abdullah (Seffah) geç-
ti. Devlet merkezi Kûfe, sonra da Ba¤dat oldu. Abbasîler
özellikle Harun Reflit ve o¤ullar› zaman›nda en parlak devir-
lerini yaflad›lar. Ancak 9. yüzy›l ortalar›ndan itibaren halife-
nin gücü azalmaya, buna karfl›l›k emir’ül ümera denilen has-
sa ordusu komutanlar›n›n gücü artmaya bafllad›. Yüz on y›l
kadar da (945 -1055) Büveyho¤ullar›n›n egemenli¤i alt›nda
yaflad›lar. Büyük Selçuklu Sultan› Tu¤rul Bey’in Ba¤dat’a gir-
mesiyle Büveyho¤ullar› egemenli¤i sona erdi, fakat bu defa
da Selçuklular›n egemenli¤i bafllad›. Abbasîler 1258 y›l›na
kadar Ba¤dat’ta halifelik makam›nda kald›lar. 1258’de Ba¤-
dat’›n ‹lhanl›lar›n eline geçmesi üzerine Abbasîlerden 35. ha-
life el-Zahir’in o¤lu Ahmet, M›s›r’da Sultan Baybars’a s›¤›n-
d›. Baybars, Ahmet’i el-Mustans›r ad›yla halife ilân etti. Ab-
basî halifeleri hiçbir siyasal yetkileri olmaks›z›n M›s›r’da
1517 y›l›na dek halife unvanlar›n› korudular. M›s›r’›n Osman-
l›lar taraf›ndan al›nmas› üzerine halifelik unvan›, M›s›r’da son
Abbasî halifesi olan el-Mütevekkil taraf›ndan Osmanl› padi-
flah› Yavuz Sultan Selim’e devredildi (1517). Abbasîler ikti-
dara geçince devlet idaresi anlay›fl›nda de¤ifliklikler oldu.
Rütbe ve mevkiler babadan o¤ula geçen imtiyazlar olmaktan
ç›k›p halifenin keyfine ve arzular›na göre verilmeye baflland›.
Devlet ifllerinde halifelerden çok vezirler etkin oldular. Fetih
hareketleri durdu, ak›nlar ve seferler yaln›z Anadolu’ya yö-
neldi. Abbasîlerin ‹slâm uygarl›¤›na büyük katk›lar› olmufl-
tur. T›p, felsefe, astronomi alanlar›nda de¤erli kifliler yetifl-
mifl, tasavvuf, bir dinî sistem olarak ortaya ç›km›flt›r.
ABDAL,
Do¤u inan›fl›na göre, do¤aüstü güçlere, yeteneklere
sahip oldu¤u kabul edilen dervifller; tasavvufta ise manevî aç›-
dan yüksek mertebelere eriflmifl kimselere verilen ad. Bir inan›-
fla göre, abdallar k›rk kifli olup dünyaya yay›lm›fllard›r. Gaipten
haber verirler, muhtaçlar›n yard›mlar›na koflarlar, bir lokma bir
h›rka düflüncesiyle yaflarlar. Tasavvuf yolunda yükselen abdal-
lara kutup, gavs, gavs-› azam denir.
ABDEST,
‹slâm dininde, temizlik amac› ile ve ibadet öncesi,
kurallar›nca yap›lan y›kanma. 3 türü vard›r. 1) ‹badet için: El,
a¤›z, burun, yüz, kollar, ayaklar y›kan›r, bafl meshedilir, kulaklar
parmak ucuyla, ense ellerin tersiyle ›slat›l›r. Mevsime göre mes
giyenler mesin üstünü hafifçe ›slat›rlar. 2) Boy abdesti: Genel-
likle ola¤an temizlikte ya da cinsel birleflme sonras›, tüm vücut,
kuru yer kalmamacas›na y›kan›r. 3) Teyemmüm abdesti: Suyun
bulunmad›¤› anlarda temiz topra¤a elleri vurarak yüz ve kollar
meshedilir. Teyemmüm abdesti alm›fl biri daha sonra su bulur-
sa abdesti bozulmam›fl olur. Abdest, yellenme, herhangi bir ka-
nama, uyuma, afl›r› kusma gibi durumlarda bozulur. fiafiî mez-
hebine göreyse kandan bozulmaz, ama karfl› cinsten birine de¤-
mekle bozulmufl say›l›r.
ABDULLAH bin Abdülmuttalip
(543 Mekke-570 Me-
dine), Abdülmuttalip’in on o¤lundan biri ve Peygamber Mu-
hammet’in babas›. Yaflam› üzerinde pek az bilgi vard›r. Bir söy-
lentiye göre, Abdülmuttalip, Zemzem Kuyusu’nu kazarken Ku-
reyfllilerin engellemeleriyle karfl›laflt›, bunun üzerine tanr›ya
“bana on o¤ul ver, birini sana kurban edeyim” dedi. On o¤lu
olunca da kura sonucu, Abdullah’›n kurban edilmesi gerekti.
Abdullah’› kurban edilmekten kurtarmak için Yesripliler diyet
olarak on deve koydular. Deve say›s› yüze var›ncaya dek kura
her seferinde Abdullah’a ç›kt›; sonunda develere karfl›l›k Abdul-
lah kurtuldu. Amine ile evlenen Abdullah, Muhammet’in do¤u-
mundan k›sa bir süre önce fiam’a yapt›¤› bir yolculuktan döner-
ken öldü.
ABDÜLAZ‹Z
(1830 ‹stanbul - 1876 ‹stanbul), Osmanl› pa-
diflah›. II. Mahmut’un o¤ludur. 1861 y›l›nda padiflah oldu.
1867’de III. Napoléon’un ça¤r›s› üzerine Paris’e, oradan Lond-
ra’ya gitti. Prusya ve Avusturya yoluyla ‹stanbul’a döndü. Avru-
pa’da gördü¤ü saraylar›n benzerini ‹stanbul’da da yapt›rmak ve
büyük bir donanmaya sahip olma iste¤ine kap›ld›. Avrupa’dan
yüksek faizlerle al›nan paralarla Bo¤aziçi’nde saraylar yap›ld›,
savafl gemileri sat›n al›nd›. 1874 y›l›na gelindi¤inde Osmanl›
Devleti’nin d›fl borçlar› 5.297.676.500 franga, bu boçlar›n y›ll›k
faiz ve itfa bedelleri de 299.068.487 franga yükselmifl bulunu-
yordu. 6 Ekim 1875’te yay›nlanan bir kararnameyle bu borç tak-
sitlerinin ancak yar›s›n›n nakit ödenece¤i, geri kalan yar›s› için
de %5 faizli senet verilece¤i ilân edildi. Bu durum, büyük bir
malî bunal›m›n ç›kmas›na ve o zamana kadar Osmanl› Devleti’ne
borç vererek büyük kazançlar elde etmifl olan Avrupa sermaye-
sinin ve Avrupa kamuoyunun Osmanl› Devleti aleyhine dönme-
sine sebep oldu. Bu malî bunal›m bir süre sonra siyasal bunal›-
ma dönüfltü. Abdülaziz tahttan indirildi (29/30 May›s 1876). Bu
olaydan k›sa bir süre sonra da bileklerini keserek intihar etti.
ABDÜLHAM‹T II
(1842 ‹stanbul - 1918 ‹stanbul), Osman-
l› padiflahlar›n›n otuz üçüncüsü. Abdülmecit’in o¤ludur. Karde-
fli V. Murat’›n tahttan indirilmesinden sonra, meflrutiyeti kabul
edece¤ine dair söz verdi¤inden, 1876 y›l›nda Osmanl› taht›na
getirildi. 23 Aral›k 1876’da meflrutiyet ilân edildi. 1876 y›l›, Os-
manl› Devleti için bir buhran y›-
l›yd›. Bosna, Hersek, Bulgaristan
ayaklanmalar›, S›rbistan ve Kara-
da¤ ile yap›lan savafllar impara-
torlu¤u güç durumda b›rakm›flt›.
Bu sorunlar› görüflmek üzere ‹s-
tanbul’da uluslararas› bir konfe-
rans topland›. Ancak bu konfe-
ranstan olumlu bir sonuç al›na-
mad›. Bunun üzerine 1877-78
