A⁄IT
14
üstü, profesyonel boksta ise 79 kilonun üstü a¤›rs›klettir. Bu
belirlenmeyle halterde 90 kilonun, güreflte 87 kilonun üstü a¤›r-
s›klet olarak kabul edilir.
A⁄IT,
bir ölünün ard›ndan, duyulan ac›lar›, ölenin nitelikleri-
ni anlatan, onu yüceltmek üzere söylenen söz, yaz›lan yaz› ya da
okunan ezgi. A¤›t›n toplumun u¤rad›¤› büyük felâket ve kay›plar
üzerine söylenen fliir, ezgi gibi; a¤lama, s›zlama, feryat gibi ya
da toplu hâlde (gurbete gidenlere, gelin gidenlere) a¤laflma gi-
bi anlamlar› da vard›r. Konular› göz önünde tutulursa eski ozan-
lar›n söyledi¤i sagular ve divan fliirindeki mersiyelerle a¤›t ara-
s›ndaki benzerlik aç›kt›r. M›s›r’da (M›s›r a¤lay›c›lar›), eski Yu-
nan’da ve Korsika’da da a¤›t töresi vard›r. A¤›t yakma yasla ilgi-
li bir gelenektir. Özellikle Anadolu’da, ölenin yak›nlar›n›n belli
bir ezgiye uyarak duygular›n› dile getirdikleri görülür. Bu gele-
nek kad›nlar aras›nda yayg›nd›r. A¤›t söylenerek üç günden k›rk
güne kadar yas tutulur. Genellikle 6+5 ölçüsüyle yaz›lan a¤›tlar
dörtlük biçiminde söylenir. Ama üçlü ve beflli a¤›tlara da rastla-
mak mümkündür. A¤›tlar, ezgi ve konu aç›s›ndan ay›rt edilebi-
lirler. A¤›t yakanlara ise a¤›tç› denir.
A⁄IZ,
bir ülkede geçerli olan genel bir flive içinde, o ülkenin
çeflitli bölge ve kentlerindeki konuflma dilinde görülen söyleyifl
farklar›. Günlük kullan›mda flive ile a¤›z birbirine kar›flt›r›lmak-
tad›r. Oysa a¤›z, tan›mda da görüldü¤ü gibi, flive içinde ele al›n-
maktad›r. Somut bir örnek vermek gerekirse, Türkiye Türkçesi
bir flivenin, Konya a¤z› ise, bu Türkçe içinde, bir bölgede görü-
len söyleyifl farklar›n›n ad›d›r. Söyleyifl farklar› da salt bölgeler
ya da kentler aras›nda görülmez. Köyler aras›nda bile bu tür ay-
r›l›klara rastlanabilir. Söz konusu olan, biçimsel bir baflkal›k de-
¤il, bir ses de¤iflimidir. Söz gelimi, Karadeniz a¤z›nda (g) sesi-
nin (c) gibi ç›kar›ld›¤› görülür: “Celdum, cittum”. Ayn› a¤›zda,
ekteki düz seslinin (›), yuvarlak sesli (u) olmas› da bir a¤›z özel-
li¤idir. A¤›z dedi¤imiz bu söyleyifl farklar›n›n oluflumunda, kifli-
lerin konuflma ve iflitme organlar›ndan co¤rafî özelliklere, top-
lumsal yaflay›fla dek çeflitli etkenler söz konusudur. Belli ve or-
tak bir e¤itimden geçen kiflilerin, konuflmalar›ndaki bölgesel
söyleyifl ayr›mlar›n› düzeltmeseler bile, ayn› yaz› dilini kullan-
d›klar› görülür. Türk edebiyat›nda da, genellikle tiyatro, roman
ve öyküde, kiflileri konufltururken a¤›za baflvurulmaktad›r. Bu,
konular›n› toplumsal olaylardan alan ve belli bir bölgede geçen
yap›tlarda yayg›n bir biçimsel özelliktir.
A⁄LAMA DUVARI,
Kudüs’te Yahudilerin her cuma, Ku-
düs’ün y›k›l›fl›n› anarak önünde a¤lad›klar› duvar. Kudüs’te Harem-
üfl fierif’in do¤usundaki bir ç›kmaz sokaktad›r. Eskiden Süleyman
Peygamber’in tap›na¤› olan bu yerde flimdi Ömer Camii vard›r.
Duvar›n alt k›sm›nda Herodes ça¤›n›n tafl kal›nt›lar› bulunur. Yahu-
dilerin bu gelene¤i ‹.S. 1. yüzy›ldan bu yana sürmektedir.
A⁄RI,
Do¤u Anadolu’da, Yukar› Murat bölümünde yer alan il.
Kuzeyde Kars, bat›da Erzurum ve Mufl, güneyde Bitlis ve Van il-
leriyle çevrilir, do¤uda ise ‹ran’›n kuzeybat› kesimiyle s›n›rlan›r.
Cumhuriyetin ilk y›llar›nda “Beyaz›t vilayeti” olarak kurulmufltu.
‹l merkezi bugün ‹ran s›n›r› yak›n›ndaki Do¤ubeyaz›t ilçesiydi.
Fakat bir süre sonra de¤ifltirilerek Karaköse’ye nakledildi.
1938’den beri de gerek il ve gerekse merkezi için A¤r› ad› kul-
lan›lmaktad›r. A¤r›, Türkiye’nin en engebeli ve en yüksek illerin-
den biridir. Aras Irma¤› güneyinde uzanan Aras da¤l›k s›ras›yla
Diyadin’in güneyinde Alada¤ kitlesi, A¤r›, Tendürük volkan ko-
nileri aras›nda kalan k›s›mlar 1.500-2.000 m. yükseklikte düz-
lüklerdir. Yerleflme yerleri, yollar›n aflt›¤› geçitler de ayn› du-
rumdad›r. Örne¤in Erzurum-A¤r› flosesinin geçti¤i Eleflkirt’in
biraz bat›s›ndaki Tahir Geçidi 2.475 m.’dir. A¤r› ilinin bir baflka
özelli¤i, Türkiye’nin en karasal iklimine sahip olmas›d›r. Türki-
ye’de bugüne kadar ölçülebilen en düflük s›cakl›k -45.6º olarak
il merkezinde kaydedilmifltir. En s›cak ve en so¤uk aylara ait or-
talamalar 20.9 ve -10.4 derece, y›ll›k ya¤›fl tutar› 550 mm.’dir.
Karasall›¤›n sonucu olarak karla örtülü gün say›s› yüksektir ve
ortalama olarak 100 günü geçer. Bafll›ca akarsu, bu il toprakla-
r›nda do¤an Murat’t›r. A¤r› ilinin ekonomisi tar›mdan çok hay-
vanc›l›¤a ve hayvan ürünlerine dayan›r. Tar›msal ürünler hem
çok önemsiz hem de s›n›rl› birkaç türden ibarettir. Gerçek an-
lamda bir sanayi yoktur. Evlerde kurulu baz› tezgâhlarda kilim,
hal›, flal ve çad›r bezi dokunur. Son y›llarda karayolu trafi¤i ba-
k›m›ndan çok canlanm›flt›r. Trabzon’dan bafllayarak ‹ran’a ula-
flan önemli transit yolu, Türkiye ve Avrupa ülkeleriyle ‹ran ara-
s›ndaki karayolu ulafl›m›n›n canlanmas›yla önem kazanm›flt›r.
Bir yandan Trabzon’dan, öte yandan Trakya giriflinden bafllay›p
Anadolu üzerinden do¤uya yönelen a¤›r ticarî yük tafl›mac›l›¤›,
Erzurum’da birleflir ve A¤r› ili topraklar›n› aflarak Do¤ubeyaz›t
yak›n›ndan ‹ran’a geçer. ‹l topraklar› ayr›ca Do¤ubeyaz›t-I¤d›r
üzerinden Kars’a, Patnos üzerinden Van Gölü yöresine ba¤l›d›r.
‹l merkezi A¤r› ya da Karaköse, Aras Da¤lar› güneyinde yay›lan
yüksek ovada, Murat - Eleflkirt kavfla¤› yak›n›nda kurulmufltur.
A⁄RI DA⁄I,
Do¤u Anadolu’nun simgesi ve Türkiye’nin en
yüksek doru¤u olan volkanik da¤. I¤d›r Ovas›’n›n güney ucun-
da, ‹ran ve Ermenistan s›n›rlar› yak›n›nda yer alan ve çevresi 128
km. olan bu volkanik kitle, 2.687 m. yükseklikte Serdarbulak
Geçidi’yle iki k›sma bölünür: Kuzeybat›da Büyük A¤r› (5.137 m.)
ve güneybat›da Küçük A¤r› (3.896 m.). Büyük A¤r› üzerinde sü-
rekli kar s›n›r› 4.000 m. dolaylar›nda bafllar. Da¤›n 1000 m.’lik
üst k›sm› sürekli kar ve takke fleklinde bir buzulla kapl›d›r. Ge-
çen yüzy›ldan beri Türk ve yabanc› da¤c›lar taraf›ndan t›rman›l-
m›flt›r. Nuh’un Gemisi’nin burada karaya oturdu¤u san›ld›¤›n-
dan ad› bütün dünyaca bilinir.
