AHMET HAfi‹M
15
A⁄TABAKA,
gözde ›fl›¤›n sinir tepkilerine dönüflmesini
sa¤layan bölüm, retina. Gözdeki üç tabakadan biri olup iç taba-
ka ya da sinir tabakas› da denir. Ifl›¤a duyarl›d›r. Kal›nl›¤› yar›m
milimetreden azd›r. Görme siniri, gözün arka kutbunun 3-4 mm.
iç yan›ndan girerek birinci ve ikinci tabakalardan geçer ve a¤ta-
bakada, papilla denilen bir kabart› yaparak da¤›l›r.
A⁄USTOSBÖCE⁄‹,
a¤ustosböce¤igiller familyas›ndan
birçok böce¤in ortak ad›; özel olarak bu familyan›n Güney Av-
rupa’da yaflayan ve yaz›n ortal›¤› ç›nlatarak öten, orakböce¤i de
denen türü (
Cicada plebeja
). A¤ustosböcekleri, hortumlu-
böcekler tak›m›ndand›r. Vücutlar› kaba yap›l›, bafllar› k›sa, ön
kanatlar› çok uzundur. Erkeklerinin kar›nlar›nda ses organlar›
bulunur. Zararl› böceklerdir. Taze filizleri delerek emerler. Kurt-
çuklar›, kürek biçimindeki ön bacaklar›yla topra¤› kazarak yere
gömülür, bitki köklerini emer, biraz büyüdükten sonra da a¤aç-
lara ç›kar ve son kez deri de¤ifltirip erginleflir.
AH‹L‹K,
genellikle Türklerin yaflad›¤› ‹slâm ülkelerinde ve da-
ha çok Anadolu’da 13.-14. yüzy›llarda geliflen esnaf dayan›flma
örgütlerine verilen ad. As›l ad›, babayi¤itlik, cömertlik anlam›na
gelen Fütüvvet’tir. Kurduklar› tekkelerin baflkanlar›na Arapça
“ahi” (kardeflim) dedikleri için, bu adla tan›nm›fllard›r. Üyeleri
genellikle ergen erkeklerdi. Hepsi çal›fl›rd›. Kazançlar›n›n beflte
birini tekkeye verirler, akflam yemeklerini tekkede bir arada yer-
ler, yemekten sonra topluca dinî törenler yaparlard›. Cimrileri,
kendini be¤enmiflleri, dedikoducular›, bir canl›ya ac› çektirenle-
ri (kasaplar›, avc›lar›, arabac›lar› vb.) aralar›na almazlard›. ‹lke-
leri, özverili, eliaç›k, hoflgörülü, güler yüzlü, namuslu olmak,
can yakmamak, gönül k›rmamakt›. Müslüman olmayanlar örgüt
üyesi olamazlard›. Ancak gelen konuk, hangi dinden olursa ol-
sun, tekkelerde a¤›rlan›rd›. Konuk a¤›rlamada tekkeler aras›nda
bir yar›flma vard›. Ahiler, devletin güçsüz düfltü¤ü bölgelerde
yönetimi üstlenir, kargaflay› önlerdi. Ahilik Osmanl› Devleti’nin
güçlenmesi üzerine esnaf loncalar›na dönüflerek varl›¤›n› sür-
dürmüfltür. Uluslararas› masonlu¤un bu örgütten esinlenerek
kuruldu¤u san›lmaktad›r.
AHLAT,
gülgillerden, filizleri böcek sokmalar›na karfl› kulla-
n›lan yabanî a¤aç
(Pyrus elaeagrifolia)
ve bu a¤ac›n ar-
muda benzeyen, ancak iyice olgunlaflt›ktan sonra yenilen yemi-
fli. Ahlat›n üzerine armut afl›lan›r.
AHMED AR‹F
(1927 Diyarba-
k›r-1991 Ankara), flair. Ortaö¤reni-
mini Diyarbak›r Lisesi’nde tamamla-
d›. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-
Co¤rafya Fakültesi’nde Felsefe Bö-
lümü’nde okurken tutukland›¤›ndan
ö¤renimini tamamlama olana¤›n›
bulamad›. Cezaevinden ç›k›nca çe-
flitli Ankara gazetelerinde düzelt-
menlik, sekreterlik yaparak yaflam›n›
sürdürdü. ‹nk›lâpç› Gençlik, Mey-
dan, Seçilmifl Hikâyeler, Yeryüzü, Beraber, Yeni Ufuklar (1944-
1955) dergilerinde yay›mlad›¤› fliirlerle tan›nd›. Dünya görüflü-
nün belirledi¤i düflünceyle, yaflam›ndan gelen duyarl›klar›, kimi
öfkeli, vurucu; kimi de yumuflak dizelerle iflledi. Do¤al bir cofl-
kunun zorunlu b›rakt›¤› uyumlarla yüksek sesle okunur bir fliir
kurdu. “Hasretinden Prangalar Eskittim” (1968) adl› bir fliir ki-
tab› vard›r. En çok okunan flairler aras›nda yer alan Ahmed
Arif’in bu kitab›n›n ilk bas›ld›¤› 1968 y›l›ndan bu yana her y›l ye-
ni bask›lar› yap›ld›. Ahmed Arif’in birçok fliiri bestelendi ve çe-
flitli müzik anlay›fllar›nca de¤erlendirildi.
AHMET I
(1590 Manisa-1617 ‹stanbul), Osmanl› padiflah›.
1603’te babas› III. Mehmet’in ölümü üzerine tahta ç›kt›. fiehza-
de olup da sancak beyli¤ine gönderilmeyen, Topkap› Saray›’nda
büyüyen ve tahta ç›kan ilk Osmanl› padiflah›yd›. Kendinden ön-
ceki padiflahlar›n aksine kardefli flehzade Mustafa’y› öldürtmedi.
I. Ahmet devrinde Osmanl› Devleti ve Osmanl› toplumu için as›l
felâketli sonuçlar do¤uran Celâlî isyanlar› oldu. Kuyucu Murat
Pafla Anadolu’ya geçerek Celâlîlerle çok kanl› savafllar yapt›. I.
Ahmet zaman›nda kendinden önce Fransa, ‹ngiltere ve Vene-
dik’e verilen kapitülâsyonlar yenilendi. Buna benzer haklar Hol-
landa’ya da tan›nd›. 1609-1616 y›llar› aras›nda ‹stanbul’da ken-
di ad›yla an›lacak olan cami yap›ld›
AHMET HAfi‹M
(1884 Ba¤dat-1933 ‹stanbul), flair. Fizan
Mutasarr›f› Arif Hikmet Bey’in o¤ludur. 12 yafllar›nda annesi-
nin ölümü üzerine babas›yla birlikte ‹stanbul’a geldi. Bir y›l ka-
dar Nümune-i Terakki Mektebi’nde okudu; sonra Mekteb-i
Sultani’ye (Galatasaray) geçti (1896). Ortaö¤renimini bu okul-
da tamamlad› (1906). 1920’de Güzel Sanatlar Akademisi’nde
estetik ö¤retmenli¤ine atand›. Akflam gazetesinde f›kra yazar-
l›¤› yapt›. Hamit ve Fikret etkisinde görünen gençlik fliirleri
Mecmua-i Edebiye (ilk fliiri “Hayal-i Aflk›m” 1900), Âfliyan,
Musavver Muhit (1909) dergilerinde yay›mland›. Kiflili¤ini
buldu¤u y›llarda Fecr-i Ati toplulu¤una kat›larak, öteki flair ve
yazarlarla birlikte Servet-i Fünun’da (1909-1912), Resimli Ki-
tap, Rebap (1912) dergilerinde yazd›. Daha sonra Dergâh’ta
toplanan sanatç›lar aras›na kat›ld› (1912-1922). Bu derginin
ilk say›s›nda “Bir Günün Sonunda Arzu” fliiriyle göründü. Ay-
n› y›l yay›mlad›¤› “Göl Saatleri” (1921) adl› kitab›n› Abdülhak
fiinasi, Nurullah Ataç, Yar›n ve Dergâh dergilerinde övgüyle
karfl›lad›lar. “Göl Saatleri”nde toplad›¤› fliirlerde dilini oldukça
sadelefltirmifl, kulland›¤› aruz ölçüsü için de yeni teknik ola-
naklar aramaya bafllam›flt›. As›l gücünü ortaya koyan fliirleri
bu y›llar›n ürünüdür. Dize kurmadaki ustal›¤›, aruz ölçüleriyle
s›n›rlanmayan ses de¤iflimleri, sözcüklerin seçimindeki yerli
yerindelik, iç uyumlar yaratmadaki baflar›lar›, de¤iflik buluflla-
r›, do¤aya bak›fl›, kendisinden sonra gelen kuflaklar› etkileyen
özellikler aras›nda say›labilir. fiiirinde sa¤lad›¤› bu yenilikler,
Haflim’in 20. yüzy›l fliirimizin ilk önemli aflamalar›ndan biri
olarak kabul edilmesine yol açt›. “Piyale” kitab›n›n önsözünde
fliirin iç yap› özellikleri konusunda görüfllerini belirtirken flöy-
le bir aç›klama vard›r: “fiiirin dili, anlafl›lmaktan çok, duyul-
mak üzere vücut bulmufl, musiki ile söz aras›nda, sözden çok
musikiye yak›n, arac› bir dildir”. De¤iflik özlerin, de¤iflik biçim
güzellikleriyle kaynaflt›¤›, insanî de¤erleri özümleme çabas›n-
da büyük aflamalara ulaflan savafl sonras› fliir anlay›fllar› kar-
