ADIL
10
man görülmeye bafllayan âdet hâli, âdetten kesilme (menopoz)
dönemine kadar sürer. Âdet hâlinin normal s›n›rlar› 12-50 yafl-
lar› aras›d›r. Âdet hâlinden yaklafl›k 14 gün önce iki yumurtal›k-
tan birinde olgunlaflan yumurta, yumurtal›klar› rahime ba¤layan
yumurta arklar›n›n biri boyunca yol almaya bafllar. Yumurtlama
(ovulasyon) olay›n›n gerçekleflmesinden önce rahim içinde yu-
muflak ve kal›n bir ortam oluflur. Bu ortam›n ifllevi, döllenmifl
bir yumurtay› beslemek ve korumakt›r. Döllenme gerçekleflme-
di¤i zaman, rahim iç kat› parçalan›r, döllenmemifl ve bozunuma
u¤ram›fl yumurtayla birlikte, âdet kanamas› olarak dölyoluna
at›l›r. Cinsel olgunlu¤a eriflmifl bir kad›nda, östrojen ve proges-
teron ad› verilen iki ana hormon vard›r. Bu iki hormonun kan-
daki karfl›l›kl› oranlar›, kad›n›n üreme sistemini düzenler. Âdet
hâlinin ilk yar›s›nda, yaln›zca östrojen hormonu salg›lan›r. Son
14 gün boyunca, yumurta yumurtal›ktan at›ld›ktan sonra ise,
kandaki progesteron oran› artar. Her iki hormonun da kandaki
oranlar›n›n aniden düflüflü, âdet hâline yol açar. E¤er yumurta
döllenirse, progesteron salg›s› sürer ve baflka bir yumurtan›n
olgunlaflmas› engellenmifl olur. Kanama öncesinde gö¤üslerin
büyümesi ve a¤r›mas›, tedirginlik ve sinirlilik gibi belirtiler göz-
lenebilir. Âdet kanamas› s›ras›ndaki kan kayb›, çok az ve önem-
sizdir. Kad›nlar›n ço¤unlu¤unda âdet hâlinin düzenli olmas›na
karfl›n, bu düzenlilik, endifle, atefl, iklim de¤ifliklikleri gibi et-
menler yüzünden bozulabilir. Âdet kanamas›nda, urlara, üreme
organlar›ndaki birtak›m bozukluklara ya da hormon dengesizlik-
lerine ba¤l› olarak ortaya ç›kan afl›r› kanama, a¤r›l› kanama gibi
düzensizlikler görülebilir.
ADIL,
varl›klar›, kifli, özlük, soru, belirsizlik kavramlar› vere-
rek karfl›layan sözcük türü, zamir. Ben, sen, kendi, bu, flu, kim,
ne, hangisi, herkes, kimse, birer ad›ld›r.
ADIVAR, Halide Edip
(1884 ‹stanbul - 1964 ‹stanbul),
romanc›. Ortaö¤renimini Üsküdar Amerikan K›z Koleji’nde ta-
mamlad›ktan sonra, toplumbilim, felsefe ve matematik dersleri
alarak yetiflti. Uzun y›llar, ‹stanbul K›z Lisesi, K›z Ö¤retmen
Okulu’nda ö¤retmenlik, maarif müfettiflli¤i görevlerinde bulun-
du. Daha sonra ‹stanbul Darülfünunu’nda garp edebiyat› hoca-
l›¤›na atand›. II. Meflrutiyet döneminde milliyetçilik ak›m›n›n ta-
rih, dil ve siyasal alanda en güçlü temsilcisi olan Türk Oca¤›’na
girdi. Ziya Gökalp, Hamdullah Suphi, Fuat Köprülü, Mehmet
Emin Yurdakul vd. ile örgütün “Hars ve ‹lim” kuruluna seçildi.
Mondros Mütarekesi’nden sonra “Wilson Prensipleri Cemiye-
ti”nin kurucular› aras›nda görev ald›. Sultanahmet mitinginde
ulusal ba¤›ms›zl›k ad›na yapt›¤› ünlü konuflmayla onbinlerce ki-
fliyi etkileyen yazar, ilk örgütlenmeler bafllar bafllamaz efliyle
birlikte Ankara’ya geçti. Sonra uzun y›llar ‹ngiltere’de yaflad›.
Türkiye’ye dönünce ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde
‹ngiliz dili ve edebiyat› profesörü oldu. 1950 seçimlerinde De-
mokrat Parti listesinden ba¤›ms›z aday olarak ‹stanbul milletve-
kili seçildi. Politikadan ayr›larak kürsüsüne döndü. Edebiyata
Halide Salih imzas›yla Tanin gazetesinde yay›mlad›¤› öykülerle
giren yazar›n ilk yap›tlar›, dönemin edebiyat çevrelerinde ilgiyle
karfl›land›. “Yeni Turan” (1912) roman›nda Türkçülük ak›m›n›
benimsemesinin izleri görülür. Daha sonra “Ateflten Gömlek”
(1922) ve “Vurun Kahpeye” (1926) gibi Kurtulufl Savafl›’n› yan-
s›tan yap›tlar verdi. “Sinekli Bakkal” (1936) ise yazar›n kendi
sanat›nda oldu¤u kadar Cumhuriyet’ten sonraki gerçekçi roman
çizgisinde görülen önemli dönemeçlerden biri say›l›r. Yap›tlar›-
n›n birço¤u sinemaya ve tiyatroya uyarland›. Yap›tlar›: (Hikâye)
“Harap Mabetler” (1911), “Da¤a Ç›kan Kurt” (1922), (roman)
“Seviyye Talip” (1910), “Raik’in Annesi” (1910), “Handan”
(1912), “Yeni Turan” (1912), “Son Eseri” (1912), “Mevut Hü-
küm” (1918), “Ateflten Gömlek” (1922), “Kalp A¤r›s›” (1924),
“Vurun Kahpeye” (1926), “Zeyno’nun O¤lu” (1928), “Sinekli
Bakkal” (1936), “Yolpalas Cinayeti” (1937), “Tatarc›k” (1939),
“Sonsuz Panay›r” (1946), “Döner Ayna” (1954), “Âkile Han›m
Soka¤›” (1958), “Hayat Parçalar›” (1963). Öteki kitaplar›: “Ke-
nan Çobanlar›” (oyun, 1918), “Maske ve Ruh” (1945), “Türk’ün
Ateflle ‹mtihan›” (Kurtulufl Savafl› An›lar›, 1962), “Mor Salk›ml›
Ev” (çocukluk an›lar›, 1963).
ADIYAMAN,
büyük k›sm› Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde
kalan il ve ayn› ilin merkezi olan kent. 1954’e kadar Malatya’ya
ba¤l› bir ilçeyken sözü geçen tarihte il hâline getirildi. Kuzeyde
Malatya, do¤uda Diyarbak›r ve fianl›urfa, güneyde fianl›urfa ve
Gaziantep, bat›da Kahramanmarafl illeri aras›nda kal›r. Güney-
do¤u Toroslarla, onlar›n güneyindeki tepelik alanlar ve plâto
düzlüklerinde bulunan Ad›yaman ili, iklimi ve do¤al bitki örtü-
sü ile Güneydo¤u Anadolu’nun genel özelliklerini tafl›r: Az çok
karasal bir iklim ve step formasyonu. Tah›l, pamuk, baklagiller
ve baz› meyvelere dayanan tar›m (mercimek, antepf›st›¤›, üzüm)
ve hayvanc›l›k önemlidir. Fakat tar›msal üretim baflka illere gö-
re azd›r. ‹l topraklar›ndan geçen sular›n ço¤u F›rat’a kar›fl›r (en
önemlisi Kâhta Çay›). Bak›r, krom ve az miktarda petrol ç›kar›-
l›r. Ekonomisi tamamen tar›ma dayal› oldu¤u için k›rsal nüfus
oran› yüksektir (%90 kadar). Güneydo¤u Anadolu Projesi’nin
(GAP) bir parças› olan Atatürk Baraj›’n›n il tar›m›na büyük bir
canl›l›k ve çeflitlilik getirmesi öngörülmektedir. Ad›yaman’da 40
kadar petrol kuyusu aç›lm›flt›r. Bunlar›n büyük ço¤unlu¤u Türk
Petrolleri Anonim Ortakl›¤› taraf›ndan iflletilmektedir. Günlük
verim 750-1500 varildir. Ad›yaman küçük bir ticaret merkezi ol-
maktan öteye gidememifltir. ‹lde, büyük sanayi iflletmesi say›la-
