ACUR
8
bir tektonik depresyonu doldurur. Yüzölçümü 153 - 160 km 2
aras›nda de¤iflir. Yüzey sular›n›n deniz yüzünden ortalama yük-
sekli¤i 836 m., derinli¤i en çok 3-4 m.’dir. D›flar›ya ak›nt›s› yok-
tur, sular› tuzludur.
ACUR,
kabakgillerden, otsu bir bitki
(Cucumis angu-
ria).
Hem h›yar›, hem kavunu and›ran, üzeri çizgili uzun bir
meyvesi vard›r. Körpeyken daha çok tad› ve biçimiyle h›yara
benzer, olgunlaflt›kça daha sulu olur ve kavunu and›r›r.
AÇALYA
veya
AÇELYA,
fundagillerden, kokusuz, çeflitli
renklerde zarif çiçekler açan bitki
(Azalea).
Kuzey yar›kürede
yetiflir. Çiçekleri bol ve gösteriflli oldu¤u için evlerde, bahçeler-
de süs bitkisi olarak yetifltirilir. Açelya, orman gülü adlar›yla da
bilinir. Kireçli topra¤› sevmez. Funda topra¤›yla, yaprak çürü¤ü
konmufl saks›larda yetifltirilir.
AÇI,
bir noktadan ç›kan ve do¤rusal olmayan iki ›fl›n›n birlefli-
mi. Ifl›nlar›n ç›kt›¤› noktaya aç›n›n köflesi, ›fl›nlara da aç›n›n ke-
narlar› denir. Kenarlar ve köfle birer harfle tan›mlan›r ve aç›, ya
köflenin harfiyle ya da köfleninki ortaya gelecek biçimde bu üç
harfin yan yana getirilmesiyle adland›r›l›r. Bir aç› örne¤in O ya
da >) O biçiminde gösterilir ve “O aç›s›” diye okunur ya da ço-
¤unlukla BOA ya da >)BOA biçiminde gösterilerek “be-o-a aç›s›”
diye okunur. Aç›, örne¤in k⤛da çizilmiflse, en kolay iletkiyle
ölçülür. Pratikte her zaman iletki kullan›lamad›¤›ndan (örne¤in
belli bir anda yerdeki gözlemciye göre iki y›ld›z›n oluflturdu¤u
aç›y›, alternatif ak›mda faz fark›n› veren aç›y› ya da bir topçu he-
definin gözetleyiciye göre yatayla yapt›¤› aç›y› ölçmek için) bafl-
ka uygun araçlar kullan›l›r. Aç› ölçümünde kullan›lan birim ge-
nellikle derecedir. Ayr›ca radyan, grad, özellikle askerlikte mil-
yem de kullan›l›r. Bir çember yay›n›n 360’ta birini gören merkez
aç› 1 derece (simgesi º), 400’de birini gören merkez aç› 1 grad
ve yar›çap uzunlu¤undaki yay› gören merkez aç› da 1 radyand›r.
Milyem ise, çember yay›n›n 6400’de birini gören merkez aç›d›r.
Dolay›s›yla bu birimler birbirlerine (360º= 2 π radyan = 400
grad = 6400 milyem) eflitli¤iyle dönüfltürülebilirler. Bir aç›n›n
ölçüsü 90ºden küçükse dar aç›, büyükse genifl aç›d›r. Ölçüsü
90º olan aç›ya dik, 180º olana do¤ru, 360º olana da tam aç› de-
nir. Düzlemsel olan bu aç›lar d›fl›nda, uzayda yer alan aç›lar
uzay aç› ad›yla an›l›r ve steradyanla ölçülür.
AÇIK HAVA BASINCI,
yeryuvar›n› çevreleyen havan›n
(atmosferin), temas etti¤i cisimlere uygulad›¤›, yüksekli¤e ve
yere göre de¤iflen bas›nç. A¤z›na k⤛t kapat›l›p bafl afla¤› çev-
rilen su dolu bardaktan suyun akmamas›, boflaltma tulumbas›y-
la havas› boflalt›l›rken bir gaz tenekesinin büzülmesi ve Toriçel-
li deneyi (c›va dolu kaba aç›k a¤z›ndan dald›r›lan c›vayla dolu
tüpte c›van›n belli bir yükseklikte kalmas›) aç›k hava bas›nc›n›n
kan›t›d›r. Bu bas›nç, Toriçelli deneyinden esinlenerek ilk kez Vi-
viant taraf›ndan 1643’te ölçülmüfltür. Say›sal de¤eri 1 atmosfer
(= 760 mm. c›va sütunu = 101325 paskal = yaklafl›k 1 kg/cm 2 )
dolay›ndad›r.
AÇIKHAVA T‹YATROSU,
‹stanbul’da Harbiye semtin-
de, Lütfi K›rdar Spor Salonu’nun yak›n›nda tiyatro. 1946’da te-
meli at›lan tiyatro, 1950’de tamamland› ve tiyatroda ilk kez An-
kara Devlet Tiyatrosu sanatç›lar›nca Sophokles’in “Kral Oidi-
pus”u oynand›. 900 bin liraya mal olan tiyatronun seyirci kapa-
sitesi yaklafl›k 4.000’dir.
AÇINIM,
geometrik bir cismin yüzeylerinin bir düzlem üzeri-
ne aç›lm›fl biçimi.
AÇIORTAY,
bir aç›y› iki efl aç›ya bölen ›fl›n. ‹letki d›fl›nda
pergel ve cetvel kullanarak da çizilir. Bunun için aç›n›n köflesin-
den çizilen bir yay›n kenarlar› kesti¤i noktalardan ayn› pergel
aç›kl›¤›yla çizilen iki yay›n kesim noktas› cetvelle köfleye birlefl-
tirilir.
AD,
bir kimseyi, bir fleyi belirtmeye ve anlatmaya yarayan söz-
cük, isim. Kiflileri ve dünyada tek olan nesneleri belirten adlara
özel ad, nesneleri belirten adlara da cins ad denir. Kifli adlar›,
özel ad ve aileyi belirten soyad olarak ikiye ayr›l›r. Özel ad, ayn›
soydan gelenleri birbirinden ay›r›r. Kiflinin sonradan seçti¤i ada
takma ad denir. Takma ad, genellikle flairler ve yazarlar taraf›n-
dan kullan›l›r. Eski Türk geleneklerinde çocu¤a törenle ad verilir,
kahramanl›k göstermesi koflulu aran›r, aksi hâlde ads›z say›l›rd›.
ADALET BAKANLI⁄I,
Türkiye Cumhuriyeti Devleti için-
de, adalet ifllerinin yürütülmesi için gerekli hukukî, malî ve ida-
rî koflullar› sa¤lamakla görevli örgüt. Adalet bakan›n›n yöneti-
mindedir. Adalet Bakanl›¤›, 3 May›s 1920 tarihli Büyük Millet
Meclisi ‹cra Vekillerine Dair Kanun’un 1. maddesiyle “Adliye ve
Mezahip Vekâleti” ad› alt›nda kuruldu. Resmî dilde, “Adliye” ya
da “Umuru Adliye” diye an›l›yordu. Bir kurulufl yasas› olmad›-
¤›ndan, bafllang›çta da¤›n›k hâlde bulunan bakanl›k, 1923 tarih
ve 1327 say›l› yasayla yeniden kuruldu. Günümüzde bakanl›¤›n
teflkilat ve görevleri 1982 Anayasas›’n›n 113. maddesine daya-
n›larak ç›kar›lan 2992 say›l› yasayla yeniden düzenlendi. Adalet
Bakanl›¤›’n›n çeflitli görev ve yetkileri aras›nda, tüm mahkeme-
leri ve icra daireleri ile savc›l›klar› denetleme hakk› vard›r. Ceza
