AFR‹KAMENEKfiES‹
12
dedir. Da¤lar genellikle kenarlarda yer al›r (kuzeybat›da Atlaslar,
güneybat›da Drakensberg Da¤lar› vb.). K›tan›n en genifl bölümü
1.000 m.’den yüksek platolar ve bunlar›n içinde çökmelerle
meydana gelmifl çukurluklar ya da plato üzerinde yükselen vol-
kanlardan oluflur. Bu görünüm özellikle Do¤u Afrika’da çok be-
lirlidir. Seri hâlde çöküntü ve volkanlar bir k›r›k hatt› boyunca
Mozambik k›y›lar›ndan K›z›ldeniz’e kadar uzan›r. Rodolphe Gö-
lü, Kenya Da¤›, Kilimanjaro (bugünkü ad› Uhuru), N’Gorongoro
sönmüfl volkan›, Albert, Edward, Kivu, Tanganyika, Victoria gi-
bi birçok büyük göller vard›r. Plato düzlükleri Etiyopya’da en
yüksek düzeye ç›karlar. K›tan›n orta bölümünde, Kongo Irma¤›
ve kollar›n›n yay›ld›¤› genifl bir çanaklaflma alan› yer al›r: Kon-
go Havzas›. K›tan›n kuzey kesimi yine genellikle 5.000 m.’yi afl-
mayan, fakat çok genifl alanlara yay›lan platolardan meydana
gelir. K›y›lar dik, çok kez batakl›k ve sa¤l›¤a elveriflsizdir. Bu ne-
denle iç k›s›mlara girifl güçtür. Bafll›ca adalar: Madagaskar, Ye-
flilburun (Cabo Verde), Madeira, Kanarya, Komor, Seychelles,
Sokotra’d›r. Nil, Nijer, Senegal, Kongo, Zambezi, Orange ve
Limpopo gibi büyük ›rmaklara ra¤men, Afrika’da sürekli akarsu-
lardan yoksun ya da sular›n› d›flar›ya gönderemeyen alanlar çok
genifl yüzeyler kaplar. K›tan›n en büyük k›sm› O¤lak ve Yengeç
dönenceleri aras›nda kal›r. Bu nedenle, tropikal kufla¤›n iklim ve
bitki topluluklar›n›n her tip ve türü, âdeta fleritler hâlinde s›rala-
n›r: Her zaman ya¤›fll› ekvator iklimi ve bitkisel örtüsü, ya¤›fll›
ve kurak mevsimi olan tropikal iklim, savanlar, özellikleri yer
yer farkl› stepler, yar› çöller ve gerçek çöl iklim ve formasyonla-
r›. Bunun d›fl›nda, k›tan›n kuzey ve güney kenarlar›nda orta ve
s›cak kuflaklar›n geçifl iklimi olan k›fllar› ya¤›fll› astropikal iklim
ve bitki örtüsü yayg›nd›r. Yerleflme ve beflerî co¤rafya bak›m›n-
dan iki önemli bölge vard›r; beyaz Afrika ve siyah Afrika. Birin-
cisi kuzeydedir ve Akdeniz k›y›lar›ndan Büyük Sahra’n›n güneyi-
ne kadar iner. Bu bölgede Araplar, Berberiler ve baz› melez ›rk-
lar yerleflmifltir. ‹kincisi, k›tan›n geri kalan k›s›mlar›n›, yani daha
genifl bölümünü içine al›r. Fakat siyah Afrika’da ›rk bak›m›ndan
farkl› birçok zenci gruplar› yaflamaktad›r. Bafll›calar› Sudanl›lar,
Gineliler, Kongolular, Nilliler, Güney Afrikal›lar ve bunlar›n da
ikincil kollar›d›r. Afrika’ya geçen yüzy›llarda göçlerle gelen be-
yazlar daha çok Güney Afrika’da yaflarlar (Hollanda kökenli Bo-
erler, ‹ngilizler vb.). Beyazlar›n Rodezya ve öteki Güney Afrika ül-
kelerindeki say›lar› azd›r. Afrika yüzy›llar boyunca ‹slâml›k ve H-
ristiyanl›¤›n rekabet hâlinde bir yay›lma alan› olmufltur. Bugün
özellikle Kuzey ve Orta Afrika’da, halk› ‹slâm olan devletlerin sa-
y›s› 20’yi aflk›nd›r. Yüzy›llar boyunca bir “sömürgeler k›tas›” ola-
rak yaflam›fl bulunan Afrika, bugün yeni kurulmufl genç ve ba¤›m-
s›z ülkeler k›tas› hâline dönmüfltür. Sömürgelerin alan› ve say›s›
çok azalm›fl ve daha da azalma yolundad›r. Afrika, yeralt› ve yerüs-
tü kaynaklar›n›n potansiyeli ve özellikle enerji kaynaklar› bak›m›n-
dan son derece zengin bir k›tad›r. Fakat ba¤›ms›zl›k dönemi yeni
bafllam›flt›r. Bu nedenle k›tadaki ülkelerin hemen hepsi de, birçok
sosyal ve ekonomik sorunlar› olan az geliflmifl devletlerdir. Bafll›-
ca toprak ürünleri, kakao, bitkisel ya¤lar, kauçuk, pamuk, yerf›st›-
¤›, flekerkam›fl›, kahve, çok çeflitli tropikal meyvelerdir. Bafll›ca ye-
ralt› kaynaklar› aras›ndaysa alt›n, elmas, kobalt, demir cevheri, ba-
k›r, manganez, boksit, uranyum, petrol ve do¤al gaz say›labilir. ‹ç
k›s›mlara sokulma güçlü¤ü, çöller, ekvator orman› gibi etkenler
nedeniyle k›tan›n bütünüyle tan›nmas› gecikmifltir. Oysa Afrika,
dünya k›talar›n›n bir parças›d›r. ‹lk Ça¤’da ancak kuzey kesimi bi-
liniyor, Libya ad› veriliyordu. Romal›lar Tunus’un bir bölümüne
Afrika ad›n› vermifllerdi. Araplar Orta Ça¤’da iç k›s›mlara sokulmufl
olmakla birlikte gezileri meçhul kalm›flt›r. 15. yüzy›lda Portekizli-
ler ve onlar› izleyen öteki Avrupal› ülkeler önce k›y› bölgelerini ve
19. yüzy›l›n bafllar›nda, hatta ikinci yar›s›ndan sonra da iç bölüm-
lerini keflfetmifllerdir. K›tan›n keflfinde bafll›ca rolü, David Livings-
tone, Stanley, Nachtigal, Mungo Park, Bart ve René Caillé gibi kâ-
flifler oynam›flt›r.
AFR‹KAMENEKfiES‹,
Do¤u Afrika’n›n tropikal bölgele-
rinde yetiflen bir bitki
(Saintpaulia ionantha).
Menekfle-
yi and›ran güzel çiçeklerinden dolay› bahçelerde ve saks›larda
süs bitkisi olarak da yetifltirilir.
AFfiAR,
yirmi dört O¤uz boyundan biri. Afflarlar, O¤uz göç-
leriyle ‹ran, Suriye ve Anadolu’ya yay›ld›lar. ‹ran’da zaman za-
man önemli siyasî olaylara kar›flt›lar. 18. yüzy›lda ‹ran taht›n› ele
geçiren Nadir fiah, ‹ran Afflarlar›ndand›r. Bugün Türkiye’de bafl-
ta S›vas, Ankara, Bolu ve Isparta dolaylar›nda olmak üzere pek
çok Afflar (Avflar) köyü vard›r.
AFfi‹N-ELB‹STAN TERM‹K SANTRALI,
Kahra-
manmarafl’›n kuzeyinde termik elektrik santral›. Santral›n yap›-
m›na 1973’te baflland›. ‹lk ünitesi 1984’ün Temmuz ay›nda ifl-
letmeye aç›ld›. Türkiye’nin en büyük termik elektrik santral› ol-
mas› ve toplam elektrik enerjisi üretiminin %20’sini gerçeklefl-
tirmesi plânlanan tesisin tüm ünitelerinin iflletmeye aç›lmas›yla
y›lda 7,7 milyar kilovatsaat (1998) elektrik üretilmeye baflland›.
Ovadaki linyit rezervinin toplam 3 milyar tonun üzerinde oldu-
¤u ve bunun yararlan›labilir bölümünün, santral›n 20 y›ll›k ihti-
yac›n› karfl›layaca¤› hesaplanmaktad›r. Linyitin santralde yak›l-
mas›yla ortaya ç›kan küller, bant sistemiyle ç›kar›ld›¤› bölgeye
gömülmekte ve bu alan a¤açland›r›lmaktad›r.
AFYON,
haflhafl bitkisinin tohum kapsülünden elde edilen
koyu kahverengi, bayg›n kokulu, tad› ac›, uyuflturucu bir mad-
de. Haflhafl kapsülleri uygun olgunlu¤a eriflince ortadan çizilir.
Bu çiziklerden s›zan beyaz, süt gibi lateks kat›lafl›r ve özel b›çak-
