79
Anayasa
Teflkilât-› Esasiye Kanunu’nun Temel Maddelerini
Tevfik Pafla’ya Bildirdim
Ankara, 30.1.1921
‹stanbul’da Tevfik Pafla Hazretleri’ne
27.1.1921 ve 28.1.1921 tarihlerinde yazd›¤›m üç telgrafla yüksek flahsiyet-
lerine, gereken ve benimsenip uygulanmas› zarurî olan bütün hususla-
r› aç›kl›k ve kesinlikle bildirmifl oldu¤uma inan›yorum. Buna ra¤men,
29 Ocak 1921 tarihli telgraf›n›zda durumun daha gereken anlay›fl ve isa-
betle de¤erlendirilmemekte oldu¤unu gördüm. Durumun önemi ve za-
man›n nezaketi dolay›s›yla, yüksek flahsiyetleri ile birlikte say›n arka-
dafllar›n›z›n ve özellikle Zât›flahane’nin her bak›mdan bir kez daha ay-
d›nlat›lmalar›na yard›mc› olman›z bir görev hükmüne giriyor.
Düflünce ve de¤erlendirmelerinizden do¤ru sonuçlar al›nmas›n› kolay-
laflt›rmak maksad›yla Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce kabul ve uygu-
lanmakta olan Teflkilât-› Esasiye Kanunu’nun temel maddelerini afla¤›-
da oldu¤u gibi bildiriyorum:
Teflkilât-› Esasiye Kanunu Temel Maddeler
1- Hâkimiyet kay›ts›z flarts›z milletindir. Yönetim flekli, halk›n mukad-
derat›n› bizzat ve fiilî olarak yönetmesi ilkesine dayan›r.
2- Yürütme kuvveti ve yasama yetkisi, milletin tek ve gerçek temsilci-
si olan Büyük Millet Meclisi’nde belirir ve toplan›r.
3- Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi taraf›ndan idare edilir ve hükû-
meti Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti ad›n› tafl›r.
4- Büyük Millet Meclisi, iller halk›nca seçilmifl üyelerden oluflur.
5- Büyük Millet Meclisi’nin seçimi iki y›lda bir yap›l›r. Seçilen üyelerin
üyelik süresi iki y›ld›r ve yeniden seçilmek mümkündür. Eski Meclis,
yeni Meclis toplan›ncaya kadar göreve devam eder. Yeni seçimlerin
yap›lmas›na imkân görülmedi¤i takdirde, görev süresi yaln›z bir y›l
uzat›labilir. Büyük Millet Meclisi üyelerinden her biri, yaln›z kendini
seçen ilin ayr›ca vekili olmay›p ayn› zamanda bütün milletin vekilidir.
6- Büyük Millet Meclisi’nin Genel Kurulu, Kas›m bafl›nda, davetsiz
toplan›r.
7- fieriat hükümlerinin uygulanmas›, bütün kanunlar›n yürürlü¤e kon-
mas›, de¤ifltirilmesi, yürürlükten kald›r›lmas›, antlaflma ve bar›fl im-
zalanmas› ve vatan savunmas›yla ilgili savafl ilân› gibi temel haklar
Büyük Millet Meclisi’ne aittir. Kanun ve tüzüklerin düzenlenmesin-
de, halk için en yararl› ve zaman›n ihtiyac›na en elveriflli f›k›h ve
hukuk hükümleriyle, örf ve âdetler ve teamüller esas olarak al›n›r.
Bakanlar Kurulu’nun görev ve sorumlulu¤u özel kanunla belirtilir.
8- Büyük Millet Meclisi, hükûmeti oluflturan bakanl›klar›, özel kanun ge-
re¤ince seçti¤i bakanlar vas›tas›yla yönetir. Meclis, yürütme ile ilgi-
li ifllerde bakanlara görev tayin eder; gerekirse bunlar› de¤ifltirir.
9- Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu taraf›ndan seçilen baflkan, bir se-
çim dönemi süresince Büyük Millet Meclisi Baflkan›d›r. Bu s›fatla
Meclis ad›na imza atmaya ve Bakanlar Kurulu kararlar›n› onaylama-
ya yetkilidir. Bakanlar Kurulu üyeleri içlerinden birini kendilerine
baflkan seçer. Ancak Büyük Millet Meclisi Baflkan›, Bakanlar Kuru-
lu’nun da tabiî baflkan›d›r.
10- Teflkilât-› Esasiye’nin bu maddelere ayk›r› düflmeyen hükümleri es-
kisi gibi yürürlüktedir.
Bizce, yukar›da sayd›¤›m temel maddelere ayk›r› hareket etme imkân
ve yetkisinin bulunmad›¤›n› yüksek flahsiyetlerinin dikkatlerine önem-
le arz ederim. Meclis Baflkanl›¤› ile bafllayan haberleflmenizin, gerektir-
di¤i ifllemlerin yürütülmesi Bakanlar Kurulu’na b›rak›lm›flt›r, efendim.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkan›
Mustafa Kemal
‹lk Teflkilât-› Esasiye Kanunumuzun Tarihçesi
Sayg›de¤er Efendiler, bu telgraf›mda temel maddeleri bildirilmifl olan Teflkilât-› Esa-
siye Kanunu, bu tarihten henüz on gün önce, yani 20 Ocak 1921’de Meclis’ten ç›km›fl-
t›. Bu kanun, Meclis’in ve millî hükûmetin durum ve yetkisini, flekil ve niteli¤ini tespit
ve ifade eden ilk kanundur.
Meclis, 23 Nisan 1920’de aç›ld›¤›na göre, bu ana kanunun Meclis’ten ç›kar›labilmesi
için dokuz ay kadar bir zaman›n geçmesi zarurî olmufltu. Bu zaruretin nereden do¤-
du¤u hakk›nda bir fikir verebilmek için, müsaade buyurursan›z k›sa bir aç›klamada
bulunay›m :
Bilindi¤i üzere, Meclis’in aç›lmas›ndan hemen sonra, pek gerekli esaslar› içine alan bir
önerge vermifltim. Meclis ve onun Bakanlar Kurulu, bu esaslar› ilk günden yürürlü¤e
koymufl ve uygulamaya bafllam›flt›. Bir yandan da, kurulmufl olan Temel Haklar Komis-
yonu (Anayasa Komisyonu), bu önerge metni esas almak üzere, bir kanun tasar›s› ha-
z›rlamaya bafllad›. Nihayet dört ayl›k bir süre sonunda, bu Komisyon, “Büyük Millet
Meclisi’nin Kurulufl ve ‹flleyifli ile ‹lgili Kanun Maddeleri” bafll›kl› sekiz maddelik bir ta-
sar›y› Meclis’e getirdi. 18 A¤ustos 1920 tarihinde çok acele görüflülmesi karar›yla gün-
deme al›nan bu kanun maddelerinin uzunca bir gerekçesi vard›r.
Komisyon tutana¤›n›n, Büyük Millet Meclisi’nin tarifini yapan sat›rlar› aras›nda flu
cümleler yaz›l›yd› : “Halife ve Padiflah’›n esareti ve di¤er olaylar›n da buna eklenme-
si ile ortaya ç›kan güçlük karfl›s›nda, kurulan Meclis’imizin sonsuz olarak bugünkü
flekli ile devam etmesini kabul etmek, afl›r› ve özel durumlara tabiî bir flekil vermek
olur. Halbuki, ola¤and›fl› durumlar›n süreklilik kazanamayaca¤› bir kurald›r. Buna gö-
re, çi¤nenen hilâfet ve saltanat hakk› ile, millet ve vatan›n istiklâli yeniden kazan›l›n-
caya ve kabul ettirilinceye kadar bu durumun devam›, ancak, ana hedef olan bu kut-
sal gayelerin gerçekleflmesiyle Meclis’in tabiî bir duruma girmesi uygun görülmüfltür.
Onun için ikinci maddenin birinci f›kras› “amac›n gerçekleflmesine kadar” flart›na ba¤-
lanm›flt›r. Gerçekten de, Meclis’in ne zamana kadar toplanmakta devam edece¤i ko-
nusunda belirli bir süre ve s›n›r konmam›flt›.
Bu sebepler ve bu görüfl dolay›s›yla, daha 1920 A¤ustosunda Türkiye Büyük Millet
Meclisi’nin durum ve niteli¤i bak›m›ndan devaml› olmad›¤› inanc›n›n hâkim oldu¤u an-
lafl›l›yor.
Kanun maddelerinin birincisi de, “Büyük Millet Meclisi, yasama ve yürütme güçlerini
kendinde toplar, devlet idaresini do¤rudan do¤ruya ve tek bafl›na ele alm›flt›r” fleklin-
deydi. Bu madde ile Meclis’e verilen yetkinin bile, gerekçeye göre geçici olmas› lâz›m
gelece¤i tabiîydi.
Niteli¤i bak›m›ndan geçici olan bir kuruluflun yetkisi de, var oldu¤u sürece mevcuttur.
Temel Haklar Komisyonu’nun görüfl ve karar› Meclis’te oldu¤u gibi benimsendi.
Hatta Meclis üyelerinden birço¤u, maksad›n aç›klanmas›nda, Komisyon’un ifadelerini
eksik bularak, bu ifadelere aç›kl›k getirilmesi teklifinde bulundular.
Dediler ki, birinci maddenin bafl›na “Hilâfet ve Saltanat ile vatan ve milletin istiklâli
kurtar›l›ncaya kadar...” fleklinde aç›kl›k verecek ibareyi eklemek gerekir. ‹kinci mad-
dedeki “amac›n gerçekleflmesine kadar” ifadesi yerine de, ayn› aç›kl›¤›n verilmesi ge-
rekti¤i ileri sürüldü. Bu konu hayli tart›flmalara yol açt›. Baz› milletvekilleri, yaln›z,
“hilâfet” kelimesini koyal›m, “saltanat”› da içine al›r, dediler.
Baz› hoca efendiler, buna raz› olmad›lar. “Hilâfet manevî bir görevdir” görüflünü ileri
sürdüler. “Hilâfet’te ruhbanl›k yoktur” itiraz›na, hocaefendiler : “Saltanat, yaln›z hük-
metti¤i memleketleri içine al›r. Hilâfet ise, bütün dünyadaki Müslümanlar› kapsar” di-
ye cevap verdiler.
Bu tart›flmalar günler ve günlerce devam etti. Çat›flan görüfllerden biri aç›kt› : “Hali-
fe ve Padiflah vard›r ve var olacakt›r. O var olunca, bugünkü durum, flekil ve yetki ge-
çicidir. Hilâfet ve Saltanat makam› otoriteyi ele al›p faaliyete geçme f›rsat›n› bulun-
ca, siyasî teflkilâtla ilgili esaslar›n ne oldu¤u bellidir, bilinmektedir. O bak›mdan yeni
bir fley düflünmek söz konusu de¤ildir.
Hilâfet ve Saltanat makam› yeniden ifller duruma gelinceye kadar, Ankara’ya toplan-
m›fl olan birtak›m insanlar, geçici tedbirlerle çal›flacaklard›r.”
▲
TEfiK‹LÂT-I ESAS‹YE KANUNU (ANAYASA)
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
