39
Alfred RüstemBey
bk.
Ahmed RüstemBey
(Alfred Rüstem)
Ali (Cevdet) Bey
bk.
Cevdet Bey (Ali)
Ali Bat› Ayaklanmas›
Atatürk’ün Samsun’a ç›k›fl›ndan birkaç
gün önce Güneydo¤u Anadolu’da ç›kan
ayaklanma (11 May›s-18 A¤ustos
1919). I.Dünya Savafl› sonras›nda ‹tilâf
Devletleri, özellikle de ‹ngilizler, Ana-
dolu’da iflgal ettikleri yerlerde ayr›l›kç›
güçleri ve bilhassa Do¤u ve Güneydo¤u
Anadolu’daki afliretleri merkezî yöneti-
me karfl› sürekli k›flk›rtarak, onlar arac›-
l›¤›yla dolayl› yoldan etkinlik sa¤lama-
ya yöneldi. Bu s›rada Midyat yöresinde
bir afliret reisi olan Ali Bat›, bir yandan
‹ngilizlerle yak›n iliflki kurarken, di¤er
yandan da “‹stanbul Hükûmeti’nin Mar-
din’deki temsilcisi oldu¤u, padiflah›n bu
bölgenin muhafazas›n› kendisine ema-
net etti¤i” propagandas›yla çevredeki
afliretleri yan›na çekmeyi baflararak 11
May›s 1919’da yüz kadar silâhl› ada-
m›yla birlikte Nusaybin’e girip hapisha-
nedeki mahkûmlar› serbest b›rakmas›y-
la ayaklanma bafllad›. 5.Tümen’e ba¤l›
birliklerin harekete geçmesi üzerine
da¤l›k bölgelere çekilen isyanc›lar, giri-
flilen silâhl› çat›flma sonras› yenilgiye
u¤ray›nca Midyat yöresine çekilmek zo-
runda kald›. Ali Bat›’y› sürekli izleyen
askerî birlikler 4 Haziran 1919’da Mek-
re yak›nlar›nda ayaklanmac›lar› bozgu-
na u¤rat›. Kaçmay› baflaran Ali Bat›, bir
süre daha bölgede etkinli¤ini sürdürdü.
Ayaklanmac›lar›n önde gelenlerinin
Medah’ta gizlendikleri haberi üzerine
6.Piyade Alay›’na ba¤l› birliklerin
düzenledi¤i bask›n sonucu, baflta Ali
Bat› olmak üzere birçok ayaklanmac›
öldürüldü.
Ali Bey (Çetinkaya)
bk.
Çetinkaya, Ali
Ali Cenani
1872 ‹stanbul
5 Aral›k 1934 ‹stanbul
Birinci TBMM Antep milletvekili.
1885’te ‹stanbul Toptafl› Askerî Rüflti-
yesi’ni bitirdikten sonra Antep Ameri-
kan Koleji’nde lise ö¤renimini tamam-
lad›. Babas›n›n ölümü üzerine iflleri üst-
lenip çiftçilikle u¤raflt›. Halep’te Jön
Türklerin aras›nda yer ald›. ‹ttihat ve Te-
rakki’ye kat›ld›. A¤ustos 1907’de II.Ab-
dülhamid aleyhine faaliyette bulundu¤u
gerekçesiyle tutukland›ysa da dört ay
sonra serbest b›rak›ld›. II.Meflrutiyet’in
ilân›ndan sonra Osmanl› Meclis-i Me-
busan›’nda Halep (1908-1912) ve Antep
(1914-1919) mebusu olarak yer ald›;
Meclis-i Mebusan’da baflkan yard›mc›-
l›¤› (1911) yapt›. ‹stanbul’un iflgali ve
Meclis-i Mebusan’›n da¤›t›lmas›ndan
sonra Ankara’ya gitmeyip ‹stanbul’da
kald›. Mustafa Kemal yanl›s› olmad›¤›n›
söylemesine ve Kemalistlerce köyleri-
nin yak›ld›¤›n› jurnal etmesine ra¤men
Ermeni olaylar›ndan sorumlu tutularak
30 May›s 1920’de ‹ngilizler taraf›ndan
tutuklan›p 13 Temmuz 1920’de Malta
adas›na sürgüne gönderildi. 25 Ekim
1921’de serbest b›rak›ld›ktan sonra An-
kara’ya geldi ve Birinci TBMM’ye An-
tep milletvekili olarak kat›ld› (14 Kas›m
1921) ve 1931’e dek parlamentodaki ye-
rini korudu. 22 Kas›m 1924’te getirildi-
¤i Ticaret Bakanl›¤› görevini 15 May›s
1926’ya dek sürdürdü; bu dönemde gö-
revini kötüye kulland›¤› gerekçesiyle
Yüce Divan’a sevkedildi. 14 May›s
1928’de bir ay hapis ve para cezas›na
çarpt›r›ld›. 5 Mart 1931’de üçüncü dö-
nemin sona ermesiyle birlikte siyasî ya-
flam› sona erdi. Ailesi daha sonra “Cena-
ni” soyad›n› ald›.
Ali Efe (Yörük)
bk.
Yörük Ali Efe
Ali Ekrem (Bolay›r)
bk.
Bolay›r, Ali Ekrem
Ali Fethi Bey (Okyar)
bk.
Okyar, Ali Fethi
Ali Fuat Bey (Türkgeldi)
bk.
Türkgeldi, Ali Fuat
Ali Fuat Pafla (Cebesoy)
bk.
Cebesoy, Ali Fuat
Ali Galip
1871 Kayseri
1930 Köstence
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Damat Ferit
Hükûmetince Elâz›¤ valili¤ine atanan
Osmanl› devlet adam›. Harp Okulu’nu
(1895) ve Harp Akademisi’ni (1898)
bitirdi. 1911’de yarbay rütbesindeyken
ordudan ayr›ld›. Üç ay süreyle Osmanl›
Meclis-i Mebusan›’nda Kayseri millet-
vekili olarak görev yapt› (1912). Mond-
ros Ateflkes Antlaflmas›’ndan sonra ‹s-
tanbul Hükûmeti taraf›ndan Elâz›¤
(Harput) valili¤ine atand› (1919). K›sa
bir süre sonra 3.Kolordu Komutanl›-
¤›’na ve Sivas valili¤ine getirildi. Bu s›-
rada Mustafa Kemal’in Anadolu’da
bafllatt›¤› Kurtulufl Savafl› haz›rl›klar›na
karfl› cephe ald›. Mustafa Kemal’i tu-
tuklamak ve Sivas Kongresi’ni da¤›tma
giriflimi baflar›s›zl›kla sonuçlan›nca Su-
riye üzerinden ‹stanbul’a kaçt›. Bu dav-
ran›fl›ndan dolay›, Kurtulufl Sava-
fl›’ndan sonra TBMM taraf›ndan ç›kar›-
lan kanunla “Yüzellilikler” listesine
al›nd› ve yurt d›fl›na ç›kar›ld› (1924).
Ölümüne dek yaflam›n› Romanya’da
sürdürdü.
Ali Galip Olay›
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Elâz›¤ Valisi
Ali Galip’in, Sivas Kongresi’ni engel-
leme, Mustafa Kemal ve arkadafllar›n›
tutuklama giriflimi. ‹stanbul Hükûmeti,
Sivas Kongresi’nden önce Anado-
lu’daki millî hareketi önlemek için ba-
z› çal›flmalar bafllatt›. Damat Ferit Hü-
kûmeti’nin Dahiliye Nâz›r› Adil Bey,
Mamuretülaziz (Elâz›¤) Valisi Ali Ga-
lip’i, Sivas’ta toplanacak kongreyi da-
¤›tmak, Mustafa Kemal ve arkadafllar›-
n› tutuklamakla görevlendirdi. Dahili-
ye Nâz›r› Adil Bey, yetki derecesini ve
padiflah onay› olup olmad›¤›n› soran
Ali Galip Bey’e, ‹stanbul Hükûmeti ta-
raf›ndan padiflah onay›n›n al›nd›¤›n› ve
kongreye kat›lacak olanlar›n yakalana-
rak ‹stanbul’a gönderilmesi gerekti¤ini
bildirdi; ayr›ca, azledilen Sivas Valisi
Reflit Pafla’n›n yerine vali ve komutan
olarak atand›¤›n› belirtti. Bu amaçla
Malatya’ya gelen Ali Galip, Malatya
Mutasarr›f› Halil Bey ve E.W. C. Noel
ad›nda bir ‹ngiliz binbafl›s› ve baz› afli-
ret ileri gelenleriyle bir araya geldi.
Binbafl› Noel’in ‹ngiliz Hükûmeti tara-
f›ndan, Do¤u ve Güneydo¤u’daki afli-
retleri özerk bir biçimde örgütlemekle
görevlendirildi¤ini haber alan Mustafa
Kemal, 15.Alay Komutan› ‹lyas Bey’e,
Ali Galip Olay›
AYAKLANMAYI BASTIRAN B‹RL‹KLER VE KOMUTA KADROSU
(11 May›s-18 A¤ustos 1919)
Makam / Birlik
Rütbe Ad› ve Soyad›
12 May›s 1919’da 14. A. 3. Tb. K. Yzb.
Yusuf Ziya (Yaraland›)
4 Haziran 1919’da 6. P.A.K.
Yb.
Pehlivanzade Nuri
3. Tb. K.
Bnb.
Abdülmecit (Yb. Avc›)
Aç›klamalar
1. Bir afliret reisi olan Ali Bat›, ‹ngilizlerin de teflvikiyle Cizre, Nusaybin, Savur
ve Mardin bölgelerine hâkim olmak istedi.
2. Asi Ali Bat›, 18 A¤ustos 1919’da, Pehlivanzade Nuri kuvvetleri taraf›ndan çar-
p›flmada öldürüldü ve ayaklanma sona erdi.
Kaynak : ‹smet Görgülü, On Y›ll›k Harbin Kadrosu, 1912-1922, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek
Kurumu Türk Tarih Kurumu Yay›nlar›, Ankara 1993, s.297.
AL‹ BATI AYAKLANMASI
Ali Cenani
