47
Ali Kemal
25 Haziran’a kadar Amasya’da kald›m. Hat›rlardad›r ki, o tarihlerde
Dahiliye Nâz›rl›¤› görevinde bulunan Ali Kemal Bey, benim görevden
al›nd›¤›m› ve art›k benimle hiçbir resmî muameleye giriflilmemesi
gerekti¤i konusunda flifre ile bir genelge yay›mlam›flt›.
23 Haziran 1919 tarih ve 84 say›l› olan bu genelge metni, dikkate
de¤er bir anlay›fl› gösterir belge oldu¤u için aynen bilginize sunaca-
¤›m.
Dahiliye Nâz›r› Ali Kemal Bey’in 23.6.1919 tarihli ve 84 say›l› flifresinin
çözülmüfl suretidir :
Mustafa Kemal Pafla büyük bir asker olmakla birlikte
günün siyasetini pek bilmedi¤i için, ola¤anüstü say›-
lacak vatanseverlik ve gayretine ra¤men, yeni göre-
vinde asla baflar›l› olamad›. ‹ngiliz Ola¤anüstü Tem-
silcisi’nin istek ve ›srar›yla görevden al›nd›; bundan
sonra yapt›klar› ve yazd›klar› ile de bu kusurlar›n›
daha çok a盤a vurdu. Redd-i ‹lhak Cemiyetleri gibi,
Bal›kesir ve Ayd›n dolaylar›nda Müslüman halk› bofl
yere k›rd›rmaktan ve bu f›rsattan yararlanarak halk›
haraca kesmekten baflka ifl görmeyen emirsiz, sayg›-
s›z ve kanunsuz olarak kurulan baz› heyetler için
öteden beri çekti¤i telgraflarla siyasî hatas›n› idarî
yönden de art›rd›. Kendisinin ‹stanbul’a getirilmesi
Harbiye Nezareti ile ilgili bir ifltir.
Ancak, Dahiliye Nezareti’nin size kesin emri, art›k o
zat›n görevden al›nm›fl oldu¤unu bilmek, kendisi ile
hiçbir resmî iflleme giriflmemek, hükûmet iflleri ile il-
gili hiçbir iste¤ini yerine getirmemektir. Bu genelge-
ye uygun hareket etmekle ne gibi sorumluluklar›n
giderilmifl olaca¤›n› takdir buyuraca¤›n›zdan emi-
nim. Ayr›ca, bu önemli ve tehlikeli günlerde memur,
halk, her Osmanl›’ya düflen en büyük görev, bar›fl
konferans›nca gelece¤imiz üzerinde karar verilirken
ve befl y›ld›r yapt›¤›m›z deliliklerin hesaplar› görü-
lürken, art›k akl›m›z› bafl›m›za devflirdi¤imizi göster-
mek, ak›ll›ca ve tedbirlice davran›fllar› benimsemek,
parti, mezhep, ›rk ayr›l›klar›n› gözetmeksizin her fer-
din hayat›n›, mal›n›, ›rz›n› koruyarak, medenî dünya-
n›n gözünde bu memleketi bir daha lekelememek de-
¤il midir?
Ali Kemal Bey ve Padiflah
Bu flifreli genelgeden, benim ancak Sivas’a vard›¤›m 27 Haziran 1919
tarihinde haberim oldu. Ali Kemal Bey, 23 Haziran tarihinde bu genel-
gesi ile düflmanlara ve padiflaha önemli bir görev yapt›ktan sonra, 26
Haziran 1919 tarihinde hükûmetten çekilmifltir. Ali Kemal Bey’in sad-
razaml›¤a verdi¤i resmî istifa yaz›s›ndan baflka, saraya da gidip pa-
diflaha kendi eliyle verdi¤i istifa yaz›s› suretleri ile sözlü maruzat›n›
(aç›klama) ve padiflah›n ona verdi¤i cevab›, çok sonra ö¤rendim.
Ali Kemal Bey, istifa yaz›lar›nda, özellikle bunun padiflaha ait olan›n-
da : Osmanl› topraklar›n›n çeflitli yerlerinde baflgösteren ayaklanma
ve kar›fl›kl›k belirtileri üzerine, ihtilâl ateflinin hemen ç›kt›¤› yerde,
yay›lmadan bast›r›l›p söndürülmesi ve yok edilmesi için tedbir al-
mak, yaln›z kendi makam›n› ilgilendirirken, padiflah›n gösterdi¤i ya-
k›n ilgi ve güveni çekemeyen baz› arkadafllar›n›n birçok yersiz se-
bepler ileri sürerek ihtilâlin daha da genifllemesine yol açt›klar›ndan
söz ettikten sonra resmî görevinden çekilmekle birlikte, özel olarak
hizmet ve sadakata devam edece¤ini ekliyor ve sözlü olarak da “res-
mî görevinden ayr›lmas›n› f›rsat bilen has›mlar›n›n hücumundan ben
kulunuzu koruyunuz” istirham›nda bulunuyor.
Padiflah, karfl›l›k olarak, “Beni büsbütün yaln›z b›rakmayaca¤›n›za
güveniyorum. Ba¤l›l›¤›n›z, bana büyük ümit ve teselliler vermifltir.
Saray, her dakika size aç›kt›r. Refik Bey’le iflbirli¤inden ayr›lmay›n›z”
iltifat›nda bulunuyorlar (Belge: 28).
Kendisine olan ba¤l›l›¤›ndan padiflah›n büyük ümit ve teselliye kap›l-
d›¤› Ali Kemal’i nâz›rl›k makam›nda ve padiflah huzurunda gördükten
sonra, bir de as›l gerçek görevi bafl›nda görelim!
Can›n›z s›k›lmazsa, Sait Molla’n›n Rahip Frew’a yazd›¤› mektuplardan
birini gözden geçirelim :
“Ali Kemal Bey’e, son felâketi üzerine üzüntünüzü bildirdi¤inizi söy-
ledim. Bu zat› elde bulundurmak gerekir. Bu f›rsat› kaç›rmayal›m. Bir
hediye takdimi için en uygun zamand›r.”
“Ali Kemal Bey dün o zatla görüflmüfl. Bas›n iflinde biraz ihtiyatl› ol-
mak gerekti¤ini söylemifl. Daha önce herhangi bir gidiflten yana yö-
neltilmifl olan düflünce ve kalem erbab›n› bu defa öncekine ayk›r› bir
gayeye yöneltmek bizde kolayl›kla mümkün olmaz. Bütün devlet me-
murlar›, Millî Mücadele’yi flimdilik iyi görüyorlar demifl. Ali Kemal
Bey, talimat›n›za harfiyen uyacak, Zeynelâbidin Partisi’yle de iflbirli-
¤i yapmaya çal›fl›yor. K›sacas› ifller buland›r›lacak.”
Ayn› mektubun alt›nda bir de notu vard›r. fiimdi onu da okuyal›m :
“Birkaç defad›r söylemek istedi¤im halde unutuyorum. Mustafa Ke-
mal Pafla’ya ve taraftarlar›na biraz kendilerini destekliyormufl gibi
görünmeli ki, hiçbir flüpheye düflmeden buraya gelebilsin. Bu ifle fev-
kalâde önem veriniz. Kendi gazetelerimizle onu destekleyemeyiz.”
Bu belgeler hakk›nda s›ras› gelince daha çok bilgi veririm. fiimdilik
bu kadar› yeterlidir.
Nutuk: s.25.
‹zmit’te halk taraf›ndan linç edilen Ali Kemal’in cesedi, idam sehpas›-
na as›larak teflhir edildi.
Millî Mücadele’ye karfl› oldu¤undan,
Darülfünun ö¤rencileri taraf›ndan
sokak ortas›nda tafllanan Ali Ke-
mal’in, o günlerde bir dergide ya-
y›mlanan karikatürü.
AL‹ KEMAL BEY’‹N GENELGES‹
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
