(1747) ba¤›ms›z bir hanl›¤›n merkezi
olan kent, 1828’de Türkmençay Antlafl-
mas›’yla kesin olarak Rus Çarl›¤›’na b›-
rak›ld›.
Bakû Do¤u Halklar› Kurultay›
III.Komünist Enternasyonal (Komin-
tern) taraf›ndan Do¤u’daki sömürge ve
yar› sömürge konumundaki ülkeleri em-
peryalist güçlere karfl› harekete geçir-
mek amac›yla 31 A¤ustos-7 Eylül 1920
aras›nda Bakû’de toplanan kongre.
1920’de Bolflevikler, Bat›’da umduklar›
büyük devrimin pek de yak›n olmad›¤›-
na inanmaya bafllam›fllard›. Bu ortamda
Do¤u halklar›na do¤ru yönelen Sovyet-
ler Birli¤i, onlarla Bat›’ya karfl› bir itti-
fak kurmaya çal›fl›yor ve Bat›l› emper-
yalist güçlerin egemenli¤i alt›ndaki Do-
¤ulu halklar› bu güçlere karfl› ayaklan-
d›rmay› düflünüyorlard›. Bu nedenle Ba-
kû’de, ço¤unlu¤u sömürge rejimi alt›n-
daki Do¤u ülkelerinden gelen komünist
partilerin temsilcilerinin kat›ld›¤› bir ku-
rultay düzenlendi. Kurultaya ço¤u Kaf-
kasya, Orta Asya, ‹ran ve Türkiye’den
olmak üzere toplam 1891 delege kat›ld›.
Kurultayda daha çok, “Do¤u halklar›n›n
ulusal kurtulufl mücadeleleri, beklenen
dünya devrimi aç›s›ndan nas›l de¤erlen-
dirilecek?”, “Komintern bu konuda na-
s›l bir strateji izleyecek?” gibi iki ana
konu üzerinde duruldu. Kurultay’da ay-
r›ca komünist nitelikli olmayan -bu s›ra-
da Anadolu’daki kurtulufl mücadelesi
dahil- ulusal kurtulufl hareketlerine karfl›
nas›l bir tutum tak›n›laca¤› da tart›fl›ld›.
Aralar›nda Mustafa Suphi, Ethem Nejat
gibi isimlerin bulundu¤u Türkiye’den
235 delegenin kat›ld›¤› kurultayda
TBMM’yi Tali Bey (Öngören) temsil
etti. Fas, Tunus, Cezayir ve Trablusgarp
devrimcilerinin temsilcisi olarak Enver
Pafla’n›n bildirisinin okundu¤u ve tüm
ulusal devrim hareketlerine destek veren
Kurultay, Türk Kurtulufl Savafl›’n›n da
desteklenmesi do¤rultusunda karar ald›.
Bakü, Mürsel
1881 Erzurum
2 fiubat 1945 ‹stanbul
Kurtulufl Savafl› komutanlar›ndan. Harp
Okulu’nu (1901) ve Harp Akademisi’ni
(1904) bitirdi. Çeflitli askerî birliklerde
görev yapt›. I.Dünya Savafl›’na kat›ld›.
Batum’da ‹ngilizlere tutsak düfltü; önce
Çanakkale’ye, daha sonra Malta’ya sü-
rüldü. Malta dönüflünde Millî Mücade-
le’ye kat›ld› (1921). Büyük Taarruz’da
1.Süvari Tümeni Komutanl›¤› yapt›. 31
A¤ustos 1922’de mirlival›¤a (tümgene-
ral) yükseldi. 1938’de Askerî Yarg›tay
üyeli¤inden emekliye ayr›ld›. 1943-
1945 aras› Kocaeli milletvekili seçilerek
parlamentoya girdi. ‹stanbul Zincirliku-
yu’daki mezar›, 1988’de Ankara’daki
Devlet Mezarl›¤›’na nakledildi.
Bal›kesir
Mondros Mütarekesi sonras› Yunan ifl-
galine u¤rayan Marmara Bölgesi’nin
güneyindeki kent. Kurtulufl Savafl› s›ra-
s›nda Karesi ad›yla ba¤›ms›z bir sancak
olan kent, 1345’te Orhan Gazi taraf›n-
dan Osmanl› topraklar›na kat›ld›.
18.yüzy›lda Anadolu Eyaleti’ne ba¤l›
Karesi sanca¤›n›n merkeziydi. 1841’de
Hüdavendigâr vilâyetine ba¤land›.
1881’de il oldu. II.Meflrutiyet’in ilân›n-
dan sonra ba¤›ms›z mutasarr›fl›k hâline
getirildi. 15 May›s 1919’da ‹zmir’in
Yunanl›lar taraf›ndan iflgali Bal›ke-
sir’de tepkiyle karfl›land›; kentin ileri
gelenlerince kurulan Redd-i ‹lhak Ce-
miyeti, direniflin geniflletilmesine ve as-
ker toplanmas›na karar verdi. Yörede
ç›kan I.Anzavur Ayaklanmas› (Kas›m
1920), Kuvâ-yi Milliye güçleri taraf›n-
dan bast›r›ld›. 30 Haziran 1919’da Yu-
nanl›lar taraf›ndan iflgal edilen kent,
Büyük Taarruz’dan sonra, 6 Eylül
1922’de iflgalden kurtuldu. 1923’te il
oldu. Cumhuriyet döneminde h›zla ge-
liflti. 1926’da “Karesi” olan ad› “Bal›ke-
sir” olarak de¤ifltirildi.
Bal›kesir Hutbesi
Atatürk’ün, 7 fiubat 1923’te ö¤le nama-
z›ndan sonra Bal›kesir Za¤nos Pafla Ca-
mii minberinden halka hitaben yapt›¤›
dinî konuflma.
Bal›kesir’de Pafla Camii’nin minberin-
den Atatürk’ün ö¤le namaz›ndan sonra
halka söyledi¤i hutbe:
“‹nsanlara feyiz ruhu vermifl olan dini-
miz son dindir, en mükemmel dindir.
Çünkü dinimiz akla, mant›¤a, hakikate
tamamen tevafuk ve tetabik ediyor...
Efendiler!
Camiler birbirimizin yüzüne bakmaks›-
z›n yat›p kalkmak için yap›lmam›flt›r.
Camiler itaat ve ibadet ile beraber din
ve dünya için neler yap›lmak lâz›m gel-
di¤ini düflünmek için yani meflveret için
yap›lm›flt›r.
Millet ifllerinde her ferdin zihni bafll› ba-
fl›na faaliyette bulunmak elzemdir... ‹s-
tikbal ve istiklâlimiz için, bilhassa hâki-
miyetimiz için neler düflündü¤ümüzü
meydana koyal›m...
Minberler halk›n dima¤lar›, vicdanlar›
için bir feyiz menba›, bir nur menba› ol-
mufltur. Böyle olabilmek için minberler-
den aksedecek sözlerin bilinmesi, anla-
fl›lmas›, fennî hakikatlara uygun olmas›
lâz›md›r. Dolay›s›yla hutbeler tamamen
Türkçe ve zaman›n icaplar›na uygun ol-
mal›d›r.”
162
Bakû Do¤u Halklar› Kurultay›
Do¤u Halklar› Birinci Kongresi’yle ilgili
tutanak defterinin kapa¤›.
Mürsel Bakü
Bakû Do¤u Halklar› Kurultay› Baflkanl›k Divan› üyeleri
