167
türen gemi. 1878’de ‹ngiltere’deki Pais-
ley tersanesinde yap›lan ve Trocadero
ad›yla denize indirilen gemi, daha sonra
‹stanbullu bir Rum armatör taraf›ndan
sat›n al›nd› ve ad› Panderma olarak de-
¤ifltirildi. Ard›ndan Seyrisefain (Deniz-
yollar›), bu gemiyi kendi ticaret filosuna
katt› ve geminin ad› Band›rma oldu.
Ola¤anüstü yetkilerle Dokuzuncu Ordu
Müfettiflli¤i’ne atanan Mustafa Kemal
Pafla, 16 May›s 1919’da karargâh› ile
birlikte bu gemiyle ‹stanbul’dan yola
ç›kt› ve dört günlük bir yolculuktan son-
ra 19 May›s 1919 günü Samsun’a vard›.
Kurtulufl Savafl›’n›n bu tarihte bafllad›¤›-
n›n kabul edilmesi ve Mustafa Kemal
Pafla’y› Samsun’a götürmesi nedeniyle
Kurtulufl Savafl› tarihinde ayr› bir yeri
olan Band›rma vapuru, 1924’te çürü¤e
ç›kar›ld› ve ertesi y›l ‹stanbul Haliç’te
sökülerek parçaland›. 1926’da ise
Türkiye Seyr-i Sefain ‹daresi taraf›ndan
yine ‹ngiltere’den al›nan 1886 yap›m›
“Medway” adl› yeni gemiye de “Ban-
d›rma” ad› verildi. Bu ikinci Band›rma
vapuru 1937’de Denizbank’a devredile-
rek ad› “Ülgen” olarak de¤ifltirildi. Mus-
tafa Kemal’in Samsun’a ç›kt›¤› ilk Ban-
d›rma vapurunun çürü¤e ç›kar›lmas›n-
dan sonra, yine ayn› adla seferlere de-
vam eden ikinci Band›rma gemisinin il-
kinden daha uzun ve büyüktü. Bu iki ge-
minin kar›flt›r›lmas› son y›llarda Ata-
türk’ün Samsun’a köhne bir gemi yerine
dev bir gemiyle gitti¤i fleklinde tart›flma-
lara yol açm›flt›. Atatürk’ü Samsun’a
götüren Band›rma vapurunun asl›na uy-
gun ölçülerdeki bir örne¤i 2001’de ta-
mamlanarak Samsun’da k›y›ya ba¤land›
ve müze olarak ziyarete aç›ld›.
Bankac›l›k
Bankalar taraf›ndan gerçeklefltirilen hiz-
metlerin tümü. Türkiye’de 19.yüzy›l›n
ilk yar›s›n›n sonlar›na kadar para ifllem-
leri “Galata bankerleri” diye adland›r›-
lan sarraflar taraf›ndan yap›l›rd›. ‹lk
banka, son zamanlarda Hazine’ye borç
verecek kadar güçlenen bu bankerlerden
ikisine devletin yapt›¤› yard›m sayesin-
de Banque de Constantinople (‹stanbul
Bankas›) ad›yla kurulduysa da 1852’de
iflâs etti ve 1856’da Bank-› Osmanî ku-
ruldu. ‹ngiliz sermayedarlar›nca kurulan
bu banka, Frans›zlar›n 1863’te sermaye-
sine kat›lmas›yla Bank-› Osmanî-i fiaha-
ne (Osmanl› Bankas›) ad›n› ald›. Os-
manl› Bankas›, banknot ç›karma yetkisi-
ne sahip oldu ve bu yetkisi Cumhuriyet
döneminde T.C. Merkez Bankas› faali-
yete geçinceye dek sürdü. Osmanl› Dev-
leti döneminde ulusal bankac›l›k hare-
ketleri, ancak 19.yüzy›l sonlar›nda bafl-
lad›. Bunlar, genellikle yerel gereksi-
nimleri karfl›lamay› amaçlayan tek flube-
li bankalard›. Kurulufllar› Osmanl› yasa-
lar›na göre olan bu ulusal bankalar ara-
s›nda (1867’de tar›msal kredi vermek
üzere kurulmufl olan Memleket Sand›k-
lar›’n›n yerine 1887’de kurulmufl olan)
Ziraat Bankas›, ‹slâm ve Ticaret Banka-
s› (1913), Manisa Ba¤c›lar Bankas›
(1917) ve 1916’da kurulup 1927’de
Türkiye ‹fl Bankas› ile birleflen ‹tibar-›
Millî Bankas› say›labilir. Cumhuriyet
döneminin bafl›nda, Türkiye’de 18’i
millî, 13’ü yabanc› olmak üzere toplam
31 banka vard›. Fakat millî bankalar ge-
liflememifl, bölgesel kalmaktan kurtula-
mam›flt›. Kredi piyasas› yabanc› banka-
lar›n elindeydi. ‹ktisat Vekili Mahmut
Esat Bey (Bozkurt), 1923 ‹zmir ‹ktisat
Kongresi’nde bu kredi sorunu üstünde
uzun uzun durmufl, yabanc› sermayenin
alt›nda ezilmemek için millî bankalar›
“Türkiye’nin iktisadî hudutlar›n›n siper-
leri” olarak görmek gerekti¤ini belirt-
miflti. I.Dünya Savafl› sonras› enflasyon
ve pahal›l›k halk›n tasarruf imkânlar›n›
ortadan kald›rd›¤›ndan 1920’lerde Tür-
kiye’deki tüm bankalardaki tasarruf
mevduat› ancak 1 milyon liradan ibaret-
ti. ‹zmir ‹ktisat Kongresi’nde bir ana
kredi müessesesi kurulmas› önerisi üze-
rine konunun üzerinde ›srarla duran ve
bunu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’e
teklif eden Mahmud Celâl Bey (Bayar)
oldu. Onun fikir ve düflüncelerini be¤e-
nen Atatürk, elinde bulunan bütün flahsî
paras›n›, yeni kurulacak bankaya serma-
ye olarak yat›rd›. Böylece Türkiye ‹fl
Bankas›, Atatürk’ün emir ve direktifle-
riyle ve hatta parasal katk›s›yla, Celâl
Bayar taraf›ndan kurulmufl oldu (26
A¤ustos 1924). ‹fl Bankas› k›sa süre
içinde büyük geliflme kaydetti ve kredi
piyasas›ndaki yabanc›lara üstünlük sa¤-
lad›; ayr›ca halk›n bankalara al›flmas›n-
da, ülkede millî bankac›l›¤›n geliflme-
sinde önemli rol oynad›. 1863’te Mithat
Pafla taraf›ndan kurulan Ziraî Sand›¤›,
1888’de Ziraat Bankas› kimli¤ini ald›.
1924’te ç›kar›lan bir kanunla Ziraat
Bankas›’na her türlü banka muamelesi
yapma hak ve yetkisi verildi. 1925’te fa-
aliyete geçen Sanayi ve Maadin Banka-
s›, Hereke, Feshane, Bak›rköy mensucat
fabrikalar›n›, Beykoz Deri ve Kundura
Fabrikas›’n›, Uflak fieker Fabrikas›’n› ve
Tosya Çeltik Fabrikas›’n› kontrolü alt›n-
da tuttu. Sanayi ve Maadin Bankas›,
elindeki fabrikalar› 1932’de Sanayi Ofi-
si’ne devretti ve sadece sanayiye kredi
vermek iflleriyle meflgul olmak üzere
Türkiye Sanayi ve Kredi Bankas› ad›n›
ald›. 1933’te Sümerbank’›n kurulmas›y-
la Sanayi Ofisi’nin elindeki fabrikalar
bu yeni bankaya devredildi. Yine Ata-
türk’ün direktifiyle kurulan ve ad›n› biz-
zat Atatürk’ün verdi¤i Etibank da ma-
dencilik alan›nda devlet yat›r›mlar›n›
yürütmekle görevlendirildi. 14 Haziran
1935 tarih ve 2805 say›l› kanunla kuru-
Bankac›l›k
Band›rma vapurunun maketi (Samsun Atatürk Müzesi).
1933’te T.C. Merkez Bankas› kuruluncaya dek Türkiye’nin bir numaral› resmî devlet bankas› kimli¤ini koruyan Osmanl› Bankas›’n›n
‹stanbul’daki merkez binas›.
