171
nun baflkan› olarak, bakanl›klar aras›n-
da iflbirli¤ini koordine eder ve hükûme-
tin genel siyasetinin yürütülmesini sa¤-
lar. Baflbakan, bakanlar›n görevlerinin
Anayasa ve yasalara uygunlu¤unu gö-
zetmek ve düzeltici önlemler almakla
yükümlüdür. Baflbakan›n siyasî yönden
sorumlulu¤u, güvenoyu alamamak du-
rumunda ortaya ç›kar. Bu takdirde hü-
kûmet düfler. Ceza bak›m›ndan sorum-
lulu¤u söz konusu olursa Yüce Divan’a
sevk edilir. Baflbakan›n Yüce Divan’a
sevki hâlinde hükûmet istifa etmifl say›-
l›r. Türkiye’de baflbakana, önceleri
“Baflvekil”, Türkiye Büyük Millet
Meclisi Hükûmeti’nin kuruluflundan
Cumhuriyet’in ilân›na kadarki süre
içinde de “‹cra Vekilleri Heyeti Reisi”
denilmekteydi. Osmanl› Devleti’nde
padiflah›n vekili ve vezirlerin bafl› olan
görevli, sadrazamd›. II.Mahmud döne-
minde kurulup k›sa bir süre (1826-
1832) en yüksek hükûmet makam› ola-
rak görev yapan Baflvekâlet, II.Abdül-
hamid döneminde yeniden kuruldu ve
Ahmet Vefik Pafla ilk baflvekil olarak
görev ald›. Kurtulufl Savafl› s›ras›nda 2
May›s 1920 tarihli yasayla kurulan ilk
‹cra Vekilleri Heyeti’nin baflkanl›¤›n›
Mustafa Kemal Pafla üstlendi. 1921 ta-
rihli Anayasa uyar›nca 24 Ocak
1921’de Fevzi Çakmak, ‹cra Vekilleri
Heyeti baflkanl›¤›na getirildi. Bu sistem
Cumhuriyet’in ilân›na kadar böylece
sürdü. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in
ilân› ve TBMMReisi Gazi Mustafa Ke-
mal Pafla’n›n Reisicumhur seçilmesin-
den sonra Baflvekil tayini hususu Teflki-
lât-› Esasiye Kanunu ile Cumhurbaflka-
n›na verildi. Atatürk, “Türkiye Büyük
Millet Meclisi Riyaset-i Celilesi”ne hi-
taben yazd›¤› 30 Ekim 1923 tarihli flu
tezkere ile Baflvekâlete ‹smet Pafla’n›n
(‹nönü) atand›¤›n› bildirdi. Böylece
Cumhuriyet döneminin ilk Baflvekili
olarak ‹smet ‹nönü görev yapt›. Cum-
huriyet’in ilk y›llar›nda önemli birtak›m
kurulufllar›n Baflvekâlete ba¤land›¤› gö-
rüldü. Bunlardan ilki, Evkaf (Vak›flar)
Umum Müdürlü¤ü oldu. 1921’de
TBMM Hükûmeti’nin kuruluflu s›ras›n-
da oluflturulan fier’iyye ve Evkaf Vekâ-
leti’nin, 3 Mart 1924’te kabul edilen
429 say›l› kanunla kald›r›lmas› üzerine
görevleri Baflvekâlete ba¤l› Evkaf
Umum Müdürlü¤ü’ne devredildi. Bunu
22 Nisan 1925 günü 636 say›l› kanunla
kurulan fiûra-y› Askerî (Yüksek Askerî
fiûra) ile yine ayn› gün 658 say›l› ka-
nunla kurulan Tapu Müdüriyet-i Umu-
miyesi’nin (Tapu Genel Müdürlü¤ü)
Baflvekâlete ba¤l› olarak çal›flmaya bafl-
lamalar› izledi. 1926’da yine Baflvekâ-
lete ba¤l› ve yar› merkeziyet sistemiyle
çal›flan ‹statistik Müdüriyet-i Umumi-
yesi kuruldu. 17 Haziran 1938’de kabul
edilen 3460 say›l› kanunla kurulan Bafl-
bakanl›k Yüksek Denetleme Kurulu,
Atatürk döneminin Baflvekâlete ba¤la-
nan son örgütü oldu. Bu arada 17 Hazi-
ran 1920’de kurulan Matbuat ve ‹stih-
barat Müdüriyet-i Umumiyesi, Cumhu-
riyet’ten önce Baflvekâlete ba¤l› olarak
hizmet gören ilk ünite oldu.
Baflbakanl›k
Görevlerini yürütmede baflbakana yar-
d›mc› olan devlet dairesi. Cumhuriyet
döneminde Baflvekâlet denmekteydi.
Yasalar› ve ilgili konular› Cumhurbafl-
kanl›¤›’na, Türkiye Büyük Millet Mec-
lisi Baflkanl›¤›’na, buralardan gelen bil-
gileri de ilgili yerlere ileten, baflbakanl›-
¤a gelen önerileri inceleyen, bakanlar
Baflbakanl›k
Ankara’daki ilk Baflbakanl›k binas›.
ATATÜRK DÖNEM‹ BAfiBAKANLARI
Rauf Orbay
‹smet ‹nönü
Mustafa Kemal Atatürk
Fevzi Çakmak
Fethi Okyar
Celâl Bayar
M.Kemal Atatürk
03.05.1920 -
24.01.1921
Fevzi Çakmak
24.01.1921 -
16.05.1921
Fevzi Çakmak
19.05.1921 - 09.07.1922
Rauf Orbay
12.07.1922 - 13.08.1923
Rauf Orbay
14.08.1923 - 27.10.1923
‹smet ‹nönü
30.10.1923 - 05.03.1924
‹smet ‹nönü
05.03.1924 -
21.11.1924
Fethi Okyar
21.11.1924 - 02.03.1925
‹smet ‹nönü
04.03.1925 -
01.11.1927
‹smet ‹nönü
01.11.1927 - 25.09.1930
‹smet ‹nönü
26.09.1930 - 04.05.1931
‹smet ‹nönü
04.05.1931 - 01.03.1935
‹smet ‹nönü
01.03.1935 - 25.10.1937
Celâl Bayar
25.10.1937 -
11.11.1938
