185
da bir bölümünü kaybetmiflti. ‹ttihat ve
Terakki yönetimi, Osmanl› Devleti’nin
kat›lmad›¤› II.Balkan Savafl›’ndan ya-
rarlanarak 23 Temmuz 1913’te Edir-
ne’yi geri almas›na ra¤men Osmanl› or-
dular› Meriç Irma¤›n› geçemeyince Bat›
Trakya fiilen Bulgaristan’a b›rak›lm›fl
oldu. Daha sonra Enver Bey’in (Pafla)
deste¤iyle bölgeye geçen Eflref Bey
(Kuflçubafl›), 15 A¤ustos 1913’te Türk-
lerin ba¤›ms›zl›k savafl›n› bafllatt›. 31
A¤ustos 1913’te Gümülcine’ye giren
Türk milisleri, ertesi gün ‹skeçe’yi ald›
ve 25 Eylül 1913’te, Gümülcine merkez
olmak üzere Bat› Trakya Türk Cumhu-
riyeti kuruldu. Fakat ‹ttihat ve Terakki
yönetiminin, Avrupa devletlerinin bas-
k›s› karfl›s›nda Bat› Trakya’y› ‹stanbul
Antlaflmas›’yla (29 Eylül 1913) Bulga-
ristan’a b›rakmas› ve bölgenin Bulgarla-
ra geçmesi üzerine Bat› Trakya Türk
Cumhuriyeti, 25 Ekim 1913’te son bul-
du. I.Dünya Savafl› s›ras›nda 30 Tem-
muz 1915’te Yüzbafl› Fuat Balkan’›n
sevk ve idaresinde Drama’da Bat› Trak-
ya Kurtulufl Komitesi kuruldu. Daha
sonra Fuat Balkan’›n ‹stanbul’a ça¤r›l-
mas› ve 27 Eylül 1917’de Kavala’dan
‹stanbul’a hareket etmesiyle bu teflebbüs
de baflar›s›z kald›. Mondros Mütareke-
si’nin imzalanmas›ndan sonra 10 Kas›m
1918’de ‹stanbul’daki Bat› Trakyal›lar-
ca Bat› Trakya Müdafaa-i Hukuk Cemi-
yeti kuruldu. Cemiyet, ‹tilâf Devletleri
ad›na Frans›z kuvvetlerinin Bat› Trak-
ya’y› iflgali (15 Ekim 1919) s›ralar›nda
faaliyetini sürdürdü ve merkezini yeni-
den Gümülcine’ye nakletti. Bat› Trak-
ya’daki Türk hükûmetlerinin üçüncüsü
ve en uzun ömürlüsü 17 Ekim 1919’da
kuruldu. Frans›zlar›n da kendi ç›karlar›-
na uygun görerek destekledikleri bu hü-
kûmet, varl›¤›n› 22 May›s 1920’ye dek
sürdürdü. Cumhurbaflkanl›¤›na Pefltreli
Tevfik Bey’in getirildi¤i hükûmeti Bul-
garistan hemen tan›d›. Yunanistan tan›-
d›¤›n› aç›klad›ysa da bir süre sonra Bat›
Trakya’n›n durumunun belirlenmesi
için bir referandum yap›lmas›n› istedi.
Referandum sonunda bölgenin Yuna-
nistan’a kat›ld›¤› ilân edilince, sonucun
hileyle al›nd›¤›n› aç›klayan Türkler, du-
rumu kabul etmedilerse de, Yunanistan
22 May›s 1920’de bölgeyi iflgal ederek
Bat› Trakya Türk Devleti’nin varl›¤›na
son verdi. Böylece bu yeni yönetim de
yaklafl›k yedi ay sürdükten sonra 23 Ma-
y›s 1920’de tarih sahnesinden çekildi.
Ancak bu haks›zl›¤› kabul etmeyen Bat›
Trakya Türkleri, Kuvâ-yi Milliye’yi ve
Bat› Trakya Millî Hükûmeti’ni kurdular
(25 May›s 1920). Bu hükûmet ise varl›-
¤›n› Kuvâ-yi Milliye’nin Yunanl›lara
Bat› Trakya Türk Cumhuriyeti
BATI TRAKYA TÜRK CUMHUR‹YET‹
“Osmanl› ‹mparatorlu¤u, I. Dünya Savafl›’ndan ye-
nik ç›k›nca, Paris Antlaflmas›’na Almanya gibi birçok
haklar›n› yitiren bir ülke olarak kat›ld›. Paris Antlaflma-
s› Türk-Yunan iliflkileri aç›s›ndan önemli bir dönüm nok-
tas›d›r. Yunanistan ilk kez bir uluslararas› toplant›da
Türkiye üzerindeki emellerini dile getirebilmifltir. Yal-
n›z Bat› Trakya ile yetinmeyerek, Do¤u Trakya’n›n da
kendilerine verilmesini bu anlaflma ile ilgili konferansta
Baflbakan Venizelos aç›klam›flt›r. Bütün Trakya’n›n Yu-
nanistan’a ba¤lanmas›n› isteyen Venizelos, böylece Yu-
nanl›lar›n Osmanl› ülkesi üzerindeki hesaplar›n› da dile
getiriyordu. Ne var ki, baflta ‹ngiltere olmak üzere di-
¤er bat›l› devletlerin deste¤ine güvenen Yunanistan da-
ha da ileri gidebilmek cesaretini buldu. Rusya’n›n Bul-
garistan’daki kesin egemenli¤i gibi, ‹ngiltere de Yuna-
nistan üzerinde bir bask›ya sahip bulunuyordu.
Birinci Dünya Savafl› sonunda kendi yazg›s› ile u¤-
raflan Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun durumu karfl›s›nda
Trakya milletvekilleri Celâl Perin, Galip Bahtiyar ve ar-
kadafllar›, Frans›z iflgal ordusu komutan› Despere’ye 15
Ekim 1919 tarihinde bir muht›ra vererek, bu bölgede
Türklerin bir otonom yönetim kurmas›n› istediler. Bu
durumu göz önüne alan Frans›z hükûmeti, Bat› Trak-
ya’da vali olarak bulundurulan Charpier’e yetki verdi ve
böylece Bat› Trakya hükûmeti üçüncü kez 17 Ekim 1919
tarihinde kuruldu. 23 May›s 1920 tarihine kadar yafla-
yan üçüncü Bat› Trakya devletinin cumhurbaflkanl›¤›na
Pefltreli Tevfik Bey getirildi.
Bunun üzerine Bulgaristan yeni devleti tan›yarak
hemen büyükelçi ve atafle gönderdi. Yunanistan bu
devleti tan›d›¤›n› bildirmiflse de sürekli olarak Bat›l›
devletleri Bat› Trakya Cumhuriyeti’nin feshedilmesi
için bask› alt›nda tutuyordu. Yunanistan’a kat›lmas› ile
ilgili referandum yap›lmas›n› istedi. 27 Kas›m 1919 ta-
rihli Neuilly Antlaflmas›’nda referandum benimsenince
hemen yap›ld›. Venizelos, Frans›zlarla anlaflarak ve
bölgeyi yöneten Frans›z generalin de deste¤i ile refe-
randum sonuçlar›n› de¤ifltirerek Bat› Trakya Bölge-
si’nin Yunanistan’a geçmesini sa¤lad›. Halk›n yüzde
doksan› Türk olmas›na karfl›n çiftlik beylerini çok bü-
yük paralar ile sat›n alan Yunanistan, sonuçlar› da as-
ker eliyle de¤ifltirerek referandum yolu ile Bat› Trak-
ya’n›n topraklar›n› ülkesine katt›. Yunanl›lar›n ve Veni-
zelos’un oyunlar› ile ortaya ç›kan sonucu Türkler red-
dederek, 1920’nin May›s’›nda Gümülcine Belediye-
si’nde Bat› Trakya Ulusal Hükûmeti’ni yeniden kurdu-
lar. Hükûmet baflkan› gene Pefltreli Tevfik Bey olurken,
Bekir S›tk› Bey Baflkan Yard›mc›s› ve Adalet Bakan›,
Mahmud Nedim Bey ‹çiflleri Bakan›, Sabri Tüten Bey
Maliye Bakan›, Yüzbafl› Fuad Balkan Genelkurmay Bafl-
kan›, Fahri Özdilek de Genelkurmay ikinci baflkan› olu-
yorlard›. Ne var ki, referandumdan sonra Yunan ordu-
su 22 May›s 1920’de Bat› Trakya’y› iflgal etti. Türkler
her bölgede Yunan ordusuna karfl› direndi, birçok ça-
t›flma ç›kt›. Yunan ordusu s›ra ile bütün Bat› Trakya
kentlerine girerek bu bölgeyi Bat›l›lar›n deste¤i ile
teslim ald›. Yunanl›lar daha da ileri giderek Bulgarlar›n
boflaltt›klar› bölgelere de girdiler. Böylece büyük di-
renmeler ve savafllar sonucunda üç kez ba¤›ms›zl›¤›n›
Türk yönetimi alt›nda ilân etmifl bulunan Bat› Trakya
bölgesi Yunanistan devletinin egemenli¤i alt›na giri-
yordu. Ne var ki, bölgenin Yunan yönetimi alt›na gir-
mesi Türklerin direniflini k›rmam›fl, Türklerin kurdu¤u
Bat› Trakya Ulusal Hükûmeti, 24 Temmuz 1923 tarihine
kadar varl›¤›n› sürdürmüfltür. Bat› Trakya Hükûmeti bir
yandan Yunanl›lara karfl› direnifli örgütlerken, di¤er
yandan da Bat› ülkelerinin baflkentlerine temsilciler
göndererek Bat› Trakya sorununu dünya kamuoyuna
anlatmaya çal›flm›flt›r. Ama, eski Yunan’a olan hayran-
l›k ve Hristiyanl›k gibi nedenlerle Yunanistan’a karfl›
Bat›’da oluflan destek çemberini k›ramam›fllard›r. Bü-
tün bunlara karfl›n Bat› Trakya Ulusal Hükûmeti, Ana-
dolu’da kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûme-
ti’ni sonuna kadar desteklemifltir. Yunan ordusuna
karfl› Türk milis birlikleri uzun y›llar baflar›l› biçimde
gerilla savafl› vermifllerdir. Yunan ordusunun Do¤u
Trakya bölgesine sald›rmas›n› Bat› Trakya’daki Türk
milis birlikleri engellemifllerdir. 1923 y›l›n›n sonuna ka-
dar Türk milis birlikleri Bat› Trakya’daki gerilla savafl›-
n› baflar›yla sürdürmüfllerdir. Lozan Bar›fl Antlaflma-
s›’n›n bafllamas› üzerine Bat› Trakya Türklerinin direnifl
savafllar› da sona ermifltir. Lozan Bar›fl Konferans›’nda
yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin s›n›rlar› belirlenirken,
Bat› Trakya konusu genifl biçimde tart›flmalarda yer al-
m›flt›r. ‹smet Pafla, Meriç ›rma¤›n›n bat› k›y›s›nda bir
toprak parças›n›n Türkiye’ye b›rak›lmas› gerekti¤ini ve
bu bölgenin halk›n›n yüzde doksan Türk oldu¤unu dile
getirdi. Venizelos ise, Do¤u Trakya’dan ac›l› biçimde
vazgeçerken Bat› Trakya’y› korumaya kararl› oldukla-
r›n› dile getirdi. Bat›l› devletlerin Yunanistan’dan yana
tutum izlemeleri üzerine Lozan Antlaflmas›’nda Bat›
Trakya bölgesi Yunan s›n›rlar› içerisinde kald›, ama da-
ha sonra bir az›nl›klar antlaflmas› imzalanarak bu böl-
gede yaflayan Türklerin haklar› da güvence alt›na al›n-
d›. Türkiye’nin kendi ülkesinde Müslüman olmayan
az›nl›klara tan›d›¤› haklar, Yunan Hükûmetince, Yuna-
nistan’da yaflayan Türk ve Müslüman az›nl›klar için de
tan›nm›flt›r.”
Kaynak : An›l Çeçen, Türk Devletleri, Yeni Avrasya Yay›nlar›,
Ankara 2003, s.396
Bat› Trakya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
Nizamnamesi’nin 1. sayfas›
