175
Baflkomutanl›k Kanunu
rilmesinin söz konusu olamayaca¤›n›, buna gerek de olmad›¤›n› be-
lirttiler. Meclis’in yetkisini kullanabilecek bir kimseye, milletvekille-
rinin flahsen güvenemeyecekleri ihtimalinden söz edenler de oldu.
Ben bu düflüncelerin hiçbirine karfl› ç›kmad›m. Hepsini do¤ru buldu-
¤umu belirttim. Meclis’in bu noktay› çok dikkatle ve önemle düflünüp
incelemesini söyledim. Yaln›z, kendi bafl›ndan korkanlar›n kayg›lar›-
na yer olmad›¤›n› söyledim. 4 A¤ustos’ta bu konu bir karara ba¤la-
namad›. Görüflme, 5 A¤ustos 1921 günü de devam etti. O gün, baz›
milletvekillerindeki karars›zl›¤›n iki noktada topland›¤› anlafl›ld›. Bi-
rincisi: Meclis’in varl›¤›n›n herhangi bir flekilde ifl göremez duruma
getirilmesi; ikincisi de üyelerden herhangi biri için keyfî ve kanunsuz
ifllem yap›lmas›...
Bu flüphe ve karars›zl›klar› giderecek flekilde konufltuktan ve aç›kla-
malar yapt›ktan sonra, yap›lacak kanuna da bu hususlarla ilgili ba¤-
lay›c› hükümler konmas›n›n yerinde oldu¤unu belirttim ve vermifl ol-
du¤um önergeyi buna göre baz› maddeler hâline getirerek bir tasa-
r› fleklinde Meclis’e sundum. ‹flte bu tasar› maddeleri üzerinde yap›-
lan görüflmeler sonunda, bana Baflkomutanl›k unvan›n›n verilmesiy-
le ilgili, 5 A¤ustos 192l tarihli kanun ç›kt›. Bu kanunun ikinci madde-
sine göre bana verilmifl olan yetki fluydu : “Baflkomutan, ordunun
maddî ve manevî gücünü büyük ölçüde art›rmak, sevk ve idaresini
bir kat daha sa¤lamlaflt›rmak için Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin
bununla ilgili yetkisini Meclis ad›na fiilen kullanabilir.”
Bu maddeye göre benim verece¤im emirler kanun olacakt›. Efendi-
ler, bu unvan›n veriliflinden dolay›, “Meclis’in bana karfl› gösterdi¤i
güvene lây›k oldu¤umu az zamanda ispatlamay› baflaraca¤›m” de-
dikten sonra, Meclis’ten baz› ricalarda bulundum: Örnek olarak, Millî
Savunma Bakanl›¤› ve Genelkurmay Baflkanl›¤› görevlerini yapmakta
olan Fevzi Pafla Hazretleri’nin yaln›z Genelkurmay’›n iflleri ile u¤ra-
flabilmesi için, ‹çiflleri Bakanl›¤› görevinde bulunan Refet Pafla’n›n
Millî Savunma Bakanl›¤›’na getirilmesi ve onun yerine bir baflkas›n›n
seçilmesi gibi...
Özellikle, Meclis’in ve Bakanlar Kurulu’nun içeriye ve d›flar›ya karfl›
sükûnet içinde ve çok güçlü bir durum ve görünüflte kalmas›n›n
önemli oldu¤unu, ufak tefek sebeplerle Bakanlar Kurulu’nu sarsma-
n›n do¤ru olmad›¤›n› arz ettim. Kanun teklifi, o gün aç›k oturumda
okundu. Öncelikle görüflüldü ve ad okunarak oyland›. Oy birli¤iyle
kabul edildi.
Bu münasebetle yapt›¤›m k›sa bir konuflman›n bir iki cümlesini, tek-
rar etmeme müsaade buyurman›z› rica ederim. O cümleler flunlard›:
“Efendiler, zavall› milletimizi esir etmek isteyen düflmanlar› mutla-
ka yenece¤imize olan güven ve inanc›m bir dakika olsun sars›lma-
m›flt›r. fiu dakikada, bu kesin inanc›m› yüksek heyetinize karfl›, bü-
tün millete karfl›, bütün dünyaya karfl› ilân ederim.”
Baflkomutanl›¤› Fiilî Olarak Üzerime Ald›m
Sayg›de¤er Efendiler, Baflkomutanl›¤› fiilî olarak üzerime ald›ktan
sonra birkaç gün Ankara’da çal›flt›m.
Genelkurmay Baflkanl›¤›’n›n ve Millî Savunma Bakanl›¤›’n›n bütün
kadrosu ile Baflkomutanl›k karargâh›n› kurdum. Bu iki makam›n or-
tak çal›flmalar›n› Baflkomutanl›kta uyumlu bir flekilde birlefltirmek;
bundan baflka orduyu ilgilendiren ve Baflkomutanl›k yoluyla çözümü
gereken öteki bakanl›klara ait iflleri yürütebilmek için de yan›mda
küçük bir büro kurdum.
Ankara’daki çal›flmalar›m, yaln›z, ordunun insan ve tafl›t araçlar› ba-
k›m›ndan gücünün art›r›lmas›, yiyecek ve giyece¤inin sa¤lan›p düze-
ne konmas›yla ilgili tedbirler almak ve haz›rl›klar yapmakla geçti.
(.........)
Baflkomutanl›k Kanunu’nun Tarihçesi
Sayg›de¤er Efendiler, bizim Baflkomutanl›¤›m›z ile ilgili 5 A¤ustos
1921 tarihli kanunun ayr›ca bir tarihçesi vard›r. Arzu buyurursan›z, bu
konuda yüksek kurulunuzu biraz ayd›nlatay›m.
Baflkomutanl›k Kanunu’nun süresi birinci defa 31 Ekim l921’de; ikinci
defa 4 fiubat 1922’de; üçüncü defa 6 May›s 1922’de uzat›ld›. Her defa-
s›nda muhaliflerin türlü türlü elefltiri ve hücumlar›na u¤rad›. Özellik-
le üçüncü defa uzat›l›fl› oldukça önemli bir olay hâline geldi.
6 May›s 1922 gününden önceki günlerde, zaman› geldi¤i için, kanu-
nun süresinin uzat›lmas› Meclis’te söz konusu edilmifl; ben, rahats›z-
l›¤›m dolay›s›yla Meclis’te bulunamam›flt›m. 5 May›s akflam› evime
gelen Hükûmet üyeleri durumu flöyle anlatt›lar: Meclis’teki muhalif-
ler benim Baflkomutanl›kta kalmam› istemiyorlar. Birçok tart›flmal›
görüflmelerden sonra, teklif oya konmufl, fakat ço¤unluk sa¤lanama-
m›fl; yani Baflkomutanl›k Kanunu’nun süresinin uzat›lmas› kabul edil-
memifl, Bakanlar Kurulu üyeleri ve özellikle askerî durumu yak›ndan
izleyen kimseler durumunda olan Genelkurmay Baflkan› ve Millî Sa-
vunma Bakan› pek çok üzülmüfller. Meclis’in gösterdi¤i bu tutum kar-
fl›s›nda kendilerinin de göreve devamlar›nda bir yarar olmayaca¤›n›
ileri sürerek, istifaya kalk›flt›lar.
9 A¤ustos 1921 tarihli Vakit gazetesinde, Baflkomutanl›k Kanunu’nun
ç›k›fl haberi.
▲
BAfiKOMUTANLIK KANUNU
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
