Oltu fiûra Hükûmeti
Mütareke döneminde Türkiye s›n›rlar›
d›fl›ndaki Oltu’da oluflturulan hükûmet.
Cenubîgarbî Kafkas Geçici Hükûme-
ti’nin 12 Nisan 1919’da ‹ngilizler tara-
f›ndan da¤›t›lmas›ndan sonra kuruldu.
Bir süre sonra ‹ngilizlerin bask›s›yla
Rumlardan üye al›narak ad› Oltu Mec-
lis-i ‹daresi oldu. Ancak ba¤›ms›zl›k yo-
lundaki çal›flmalar›n artmas›yla 25 Ma-
y›s 1919’da Oltu’nun Ermenilere veril-
mesi yolundaki ‹ngiliz notalar›na karfl›
ç›karak kendini fesheden Oltu Meclis-i
‹daresi, millî amaçlara hizmet edecek
Oltu fiûra Hükûmeti’ni yeniden kurdu
ve TBMM Hükûmeti döneminde de ça-
l›flmalar›n› sürdürüp 17 May›s 1920’ye
kadar ba¤›ms›z olarak bölgeyi idare etti.
Oltu Mebusu Yasin Bey’in (Haflimo¤lu)
TBMM’ye kat›lmas› üzerine kendini
feshetti ve böylece Türkiye topraklar›na
kat›lm›fl oldu. Daha sonra TBMM, 17
May›s’ta Oltu fiûra Hükûmeti’nin ana-
vatana kat›l›fl›n› onaylad›. Oltu fiûra Hü-
kûmeti Baflkan› Yusuf Ziya Bey ise Ol-
tu Mutasarr›fl›¤›na atand›.
Omurtak, Salih
6 Eylül 1889 ‹stanbul
23 Haziran 1954 Ankara
Kurtulufl Savafl› komutanlar›ndan.
1907’de Harp Okulu’nu, 1910’da Harp
Akademisi’ni bitirdi. Trablusgarp ve
I.Dünya Savafl›’na kat›ld›. Askerî tem-
silci olarak Brest-Litovsk Bar›fl Konfe-
rans›’nda yer ald› (1917). Mondros
Ateflkes Antlaflmas›’ndan sonra Harbiye
Nezareti baflyaverli¤ine atand›. Görevli
olarak gönderildi¤i Ankara’da, TBMM
Hükûmeti emrine girdi (1920). Kurtulufl
Savafl› sonuna kadar 61.Tümen komu-
tanl›¤› yapt›. 1922’de rütbesi albayl›¤a
yükseltildi. Cumhuriyet’in ilk y›llar›nda
Anadolu’nun çeflitli yörelerinde ortaya
ç›kan isyanlar›n bast›r›lmas›nda görev
ald›. 1940’ta orgeneral, 1946’da Birinci
Ordu komutan› ve Genelkurmay ‹kinci
Baflkan› oldu ve ayn› y›l Genelkurmay
Baflkanl›¤›na getirildi; bu görevini
1949’a kadar sürdürdü.
On Alt› Mart Bask›n›
bk.
‹stanbul’un ‹flgali
On Dokuz May›s
Mustafa Kemal’in Samsun’a ayak bast›-
¤›, Kurtulufl Savafl›’n›n bafllang›c› ola-
rak kabul edilen tarih (19 May›s 1919).
Mustafa Kemal’in Anadolu’ya geçmesi-
nin en önemli nedeni, Osmanl› Devle-
ti’nin I.Dünya Savafl›’ndaki yenilgisin-
den sonra imzalad›¤› Mondros Mütare-
kesi’nin dayatt›¤› koflullard›. Bu dönem-
deki siyasî ve askerî geliflmeleri yak›n-
dan izleyen Mustafa Kemal, Anado-
lu’nun iflgaline sessiz kal›nmamas› dü-
flüncesinden hareketle, daha sonra Kur-
tulufl Savafl›’n›n as›l kadrosunu olufltu-
racak subay arkadafllar› Kâz›m Karabe-
kir, ‹smet ‹nönü, Ali Fuat Cebesoy, Re-
fet Bey, Fethi Okyar ve Rauf Orbay’la
yapt›¤› toplant›lar sonucu, ‹stanbul’da
kald›¤› sürece hiçbir fley yapamayaca¤›-
n› anlayarak Anadolu’ya gitmenin yol-
lar›n› aramaya bafllad›. Sonunda iste¤i
oldu ve 30 Nisan 1919’da Dokuzuncu
Ordu Müfettiflli¤ine atanan Mustafa Ke-
mal, böylece Trabzon, Erzurum, Sivas
vilâyetleriyle Canik (Samsun ve yöresi)
ve Erzincan sancaklar›n› kapsayan bir
bölgenin en yüksek mülkî ve askerî ami-
ri durumuna geldi. Samsun bölgesine
gidecek olan Mustafa Kemal’in resmî
görevi, bölgedeki Pontus Rumlar›n›n
eylemlerini bast›rmak, Müslüman ve
Rum köyleri aras›ndaki çat›flmalar› ön-
lemekti. Daha o tarihte Anadolu’da Mil-
lî Mücadele’yi bafllatmaya karar veren
Mustafa Kemal, ülkenin kurtuluflunun
ancak Anadolu’dan gerçekleflebilece¤i-
ne inanm›flt›. Padiflah Vahdeddin’le gö-
rüfltükten sonra 16 May›s 1919 akflam›
“Band›rma” gemisiyle ‹stanbul’dan yo-
la ç›kt›ktan sonra 18 May›s’ta Sinop’a
u¤rayan Mustafa Kemal, 19 May›s
1919’da Samsun’da karaya ç›kt›. ‹lk ifl
olarak mülkî yöneticiler ve askerî erkân-
la bir de¤erlendirme toplant›s› yapt› ve
‹stanbul’a durumu bildiren bir telgraf
çekti. Bu arada ‹tilâf Devletleri, ateflkes
hükümlerine uymaya gerek görmeksi-
zin, uydurma nedenlerle yurdun her ya-
n›n› iflgal etmiflti. ‹ngiliz haber alma ser-
visi görevlilerinin ve Pontus çetelerinin
kentteki faaliyetleri nedeniyle Sam-
sun’da uzun süre kalamayaca¤›n› ve ça-
l›flmalar›n› rahatça sürdüremeyece¤ini
anlayan Mustafa Kemal, ‹stanbul’a bir
telgraf çekerek karargâh›n› Havza’ya ta-
fl›yaca¤›n› bildirdi. 28 May›s 1919’da
Havza Genelgesi’ni yay›mlad› ve genel-
genin ard›ndan ‹tilâf Devletleri’nin bas-
k›s› üzerine ‹stanbul Hükûmeti taraf›n-
dan ‹stanbul’a geri ça¤r›ld›ysa da bu
ça¤r›ya uymay›p oradan Amasya’ya
geçti. Burada, tarihe Amasya Tamimi ya
da Amasya Genelgesi olarak geçen ge-
nelgeyi yay›mlad›.
On Dokuz May›s Gençlik ve Spor
Bayram›
bk.
Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor
Bayram›
On Dokuz May›s Stadyumu
Ankara Valisi Nevzat Tando¤an’›n giri-
flimiyle 1936’da Ankara’da yapt›r›lan
stadyum. 25.000 seyirci kapasiteli olup
1936’da Fenerbahçe, Galatasaray, An-
karagücü ve Alt›nordu futbol tak›mlar›-
n›n kat›ld›¤› turnuvayla aç›ld›. Daha
sonra geniflletme projeleri yap›ld›ysa da
uygulamaya konmad›.
On ‹ki Ada
1923 Lozan Antlaflmas›’yla ‹talyanlara
ve daha sonra 1947 Paris Antlaflma-
s›’yla Yunanistan’a geçen, Ege Deni-
zi’ndeki ada kümesi. Yüzölçümü 2.705
km2, merkezi Rodos’tur. Özellikle Ro-
dos ve ‹stanköy’ün tarihi eskiye daya-
n›rsa da, On ‹ki Ada deyifli ilk kez Bi-
zans ‹mparatorlu¤u’nda kullan›ld›.
16.yüzy›l bafllar›nda Osmanl›lar›n dene-
timine giren adalar›n bu konumu
19.yüzy›l bafllar›na dek sürdü. 1912’de
‹talyanlar›n eline geçti; Türkiye Cumhu-
riyeti taraf›ndan 1923 Lozan Antlaflma-
s›’yla büyük ölçüde onayland› ve Anka-
ra Antlaflmas›’yla Adalardaki ‹talyan
egemenli¤i pekiflti. II.Dünya Savafl› s›-
ras›nda Almanlar adalar› üs olarak kul-
land›lar; ancak savafl›n sonlar›na do¤ru
‹ngilizler taraf›ndan iflgal edildi. II.Dün-
ya Savafl›’ndan sonra 1947 Paris Antlafl-
670
Oltu fiûra Hükûmeti
Salih Omurtak
Atatürk’ün, arkadafllar›yla birlikte Samsun’a ç›k›fl›n› betimleyen bir resim.
