722
Sakarya Savafl›
Sayg›de¤er Efendiler, olaylar›, Sakarya Meydan Muharebesi’ne getir-
mek istiyorum. Fakat, bunun için müsaade buyurursan›z, ufak bir
girifl yapaca¤›m. ‹kinci ‹nönü Muharebesi’nden sonra, üç ay kadar bir
zaman geçti. Ondan sonra 10 Temmuz 1921 tarihinde, Yunan ordusu
yeniden cephemize genel taarruza giriflti. Bu tarihten önceki günler-
de taraflar›n durumu flöyleydi:
Bizim ordumuz, bafll›ca Eskiflehir ve Eskiflehir’in kuzeybat›s›ndaki
‹nönü mevzileri ile Kütahya-Alt›ntafl dolaylar›nda y›¤›nak yapm›flt›.
Afyonkarahisar dolaylar›nda iki tümenimiz vard›. Geyve ve Menderes
dolaylar›nda da birer tümenimiz bulunuyordu.
Yunan ordusu da, Bursa’da bir, Uflak do¤usunda iki kolordusunu top-
lu olarak bulunduruyordu. Menderes’te de bir tümeni vard›.
Yunanl›lar›n bir taarruzu ile bafllayan ve Kütahya - Eskiflehir
Muharebeleri ad›yla an›lan bir s›ra muharebeler vard›r. Bunlar on
befl gün sürmüfltür. Ordumuz 25 Temmuz 1921 akflam› büyük k›sm›y-
la Sakarya’n›n do¤usuna çekilmiflti. Ordumuzun çekilmesini zarurî
k›lan sebeplerin bafll›cas›na iflaret edeyim:
‹kinci ‹nönü Muharebesi’nden sonra genel seferberlik yapm›fl olan
Yunan ordusu, insan, tüfek, makineli tüfek ve top say›s› bak›m›ndan
ordumuzdan önemli derecede üstündü. Temmuz’da, Yunan ordusu
taarruza geçti¤i zaman millî hükûmetin durumu ve Millî
Mücadele’nin geliflmesi, bizim genel seferberlik ilân ederek, milletin
bütün kaynak ve imkânlar›n›, baflka bir fley düflünmeden düflman
karfl›s›nda toplamaya daha elveriflli ve yeterli görülmemiflti. ‹ki ordu
aras›ndaki kuvvet, vas›ta ve flartlar bak›m›ndan kendini gösteren
nispetsizli¤in elle tutulur bafll›ca sebebi budur. Bunun sonucu
olarak, biz, daha tümenlerimizin tafl›t araçlar›n› bile tamam-
layamad›¤›m›zdan, bunlar›n hareket güçleri yoktu. Yunan milletinin
bütün kuvvetiyle yapt›¤› bu taarruz karfl›s›nda, bizim askerlik
bak›m›ndan as›l görevimiz, Millî Mücadele’nin bafl›ndan beri
yürütegeldi¤imiz görev idi ki, o da, her Yunan taarruzu karfl›s›nda
kald›kça, bu taarruzu, direnerek ve uygun hareketler yaparak dur-
durup etkisiz b›rakmak ve yeni orduyu kurmak için zaman kazanmak
fleklinde özetlenebilir. Son düflman taarruzu karfl›s›nda da, bu aslî
görevi gözden uzak tutmamak flartt›. Bu düflünceyle, 18 Temmuz 1921
tarihinde,
‹smet
Pafla’n›n
Eskiflehir’in
güneybat›s›nda,
Karacahisar’da bulunan karargâh›na giderek, durumu yak›ndan in-
celedikten sonra, ‹smet Pafla’ya genel olarak flu direktifi vermifltim:
“Orduyu, Eskiflehir’in kuzey ve güneyinde toplad›ktan sonra, düflman
ordusuyla aram›zda büyük bir aç›kl›k b›rakmak gerekir ki, orduyu
derleyip toparlamak ve güçlendirmek mümkün olabilsin. Bunun için
Sakarya’n›n do¤usuna kadar çekilmek yerindedir. Düflman hiç dur-
madan takip ederse, hareket üssünden uzaklaflacak ve yeniden men-
zil hatlar› kurmaya mecbur olacak; herhalde beklemedi¤i birçok güç-
lüklerle karfl›laflacak; buna karfl›l›k bizim ordumuz toplu bulunacak
ve daha elveriflli flartlara sahip olacakt›r. Bu flekildeki çekiliflimizin
en büyük sak›ncas›, Eskiflehir gibi önemli yerlerimizi ve birçok top-
raklar›m›z› düflmana b›rakmaktan dolay› kamuoyunda do¤abilecek
manevî sars›nt›d›r. Fakat k›sa zamanda elde edebilece¤imiz baflar›l›
sonuçlarla, bu sak›ncalar kendili¤inden ortadan kalkacakt›r. Asker-
li¤in gere¤ini karars›zl›¤a düflmeden uygulayal›m. Baflka türden
sak›ncalara karfl› koyabiliriz.”
Ordunun Bafl›na Geçmemi ‹steyenler
Efendiler, gerçekten de tahmin etti¤im manevî sak›ncalar hemen
kendini gösterdi. ‹lk duyarl›k Meclis’te belirdi. Özellikle muhalifler,
kötümser nutuklarla feryada bafllad›lar: “Ordu nereye gidiyor; millet
nereye götürülüyor? Bu gidiflin elbette bir sorumlusu vard›r; o ner-
dedir? Onu göremiyoruz. Bugünkü ac›kl› ve korkunç durumun as›l
sorumlusunu ordunun bafl›nda görmek isterdik” diyorlard›. Bu flekil-
de konuflan kimselerin dolayl› yoldan kastettikleri flahs›n ben ol-
du¤uma flüphe yoktur.
En sonunda, Mersin Milletvekili Salâhattin Bey, kürsüden benim
ad›m› söyleyerek: “Ordunun bafl›na geçsin!” dedi. Bu teklife kat›lan-
lar ço¤ald›. Buna karfl› olanlar da vard›.
Nutuk : s.412.
Sakarya Savafl›’n›n yönetildi¤i Polatl›’daki karargâh binas›. Tablo: Ressam Kerim (1921).
SAKARYA MEYDAN MUHAREBES‹
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
