tan kral› oldu. Aç›k fikirli bir hükümdar
olarak ülkesinde baz› sosyal reformlar›
gerçeklefltirmek amac›yla 1928’de uzun
bir Avrupa gezisine ç›kt› ve dönüflte Tür-
kiye’ye de u¤rad›. Türkiye’deki de¤iflim
ve Atatürk’le yapt›¤› görüflmeler kendisi-
ni oldukça etkiledi. Kâbil’de reform ha-
z›rl›klar›na giriflmesi, tutucu çevrelerce
tepkiyle karfl›lan›p ayaklanmalara yol aç-
t›. Bu kar›fl›k durumdan yararlanan Habi-
bullah, Kâbil’e hâkim oldu (1928); Ama-
nullah Han, taht›n› b›rakmak zorunda
kald› ve bir daha geri dönmemek üzere
Afganistan’dan ayr›l›p Zürich’e yerleflti
(1929) ve orada öldü.
Amasra Bahrî Tayyare ‹stasyonu
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Amasra’da ku-
rulan deniz uça¤› üssü. 1921 sonlar›nda
‹stanbul’daki Bahriye Nezareti depola-
r›nda bulunan Gotha tipi uçaklardan üçü
parçalar hâlinde gizlice kaç›r›larak
Amasra’ya getirildi ve burada Binbafl›
Savmi (Uçan) komutas›nda montajlar›
yap›ld›. Haziran 1922’de onar›m› ta-
mamland›ktan sonra ilk deniz uça¤› ola-
rak deneme uçufllar›na bafllad›. 3 Tem-
muz 1922’de yap›lan bu uçufllardan bi-
rinde fiile yak›nlar›nda tespit edilen Yu-
nan donanmas›na ait Panthir muhribi
bombalanarak savafl d›fl› b›rak›ld›. Onar›-
m› yap›lan di¤er uçaklar ise keflif ve dev-
riye uça¤› olarak önemli hizmetlerde kul-
lan›ld›. Binbafl› Savmi komutas›ndaki
Amasra Bahrî Tayyare ‹stasyonu, Aral›k
1922’de önce ‹zmit’e ve daha sonra ‹z-
mir’e nakledildi.
Amasya
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Mustafa Ke-
mal’in, iflgale karfl› ulusal direnifl ça¤r›s›
olarak nitelenen “Amasya Tamimi”ni
haz›rlad›¤›, Karadeniz Bölgesi’nin orta
bölümünde yer alan il. 1393’te Y›ld›r›m
Bayezid taraf›ndan Osmanl› Devleti s›-
n›rlar› içine al›nd›. 1402’den sonra Meh-
met Çelebi’nin eline geçen kentte birçok
Osmanl› flehzadesi, yönetici olarak bu-
lundu¤undan “fiehzadeler Kenti” olarak
adland›r›l›r. Bu dönemde merkezî duru-
munu koruyan Amasya, 1839’da Sivas
vilâyetine ba¤l› dört sancaktan birinin
merkezli¤ini yapt›. Millî Mücadele s›ra-
s›nda ilk Müdafaa-i Hukuk Cemiyetle-
ri’nden birisi burada kuruldu. Mustafa
Kemal, Türk Milleti’ne ilk genelgesini
bu kentte kaleme ald›¤› gibi (21 Haziran
1919), Heyet-i Temsiliye ad›na Rauf Or-
bay’la birlikte Osmanl› Hükûmeti tem-
silcisi Salih Pafla ile yine bu kentte bulu-
flarak ünlü Amasya Protokolü’nü imza-
lad› (20-22 Ekim 1919). Salih Pafla, al›-
nan kararlar› ‹stanbul Hükûmeti’ne ka-
bul ettirece¤ini söyledi¤i halde bunu ba-
flaramay›nca Mustafa Kemal, Sivas’a gi-
derek Heyet-i Temsiliye’yi toplad›.
Cumhuriyet’in ilân›ndan sonra 20 Nisan
1924’te il oldu.
Amasya Kararlar›
21/22 Haziran 1919 gecesi Mustafa Ke-
mal Pafla, Ali Fuat Pafla, Rauf Bey (Or-
bay) ve Refet Bey’in (Bele) kat›ld›¤›
toplant›da al›nan kararlar. Amasya’da
bulunmayan di¤er komutanlar›n da telg-
rafla onaylar›n›n al›nd›¤› toplant›da;
Amasya Kararlar›’n›n birinci ve ikinci
maddeleri aynen korunup üçüncü mad-
dede küçük bir de¤ifliklik yap›ld› ve dör-
düncü bir madde eklenerek “Amasya
Tamimi” hâline getirildi. bk. Amasya
Tamimi
AmasyaMektubu
Mustafa Kemal’in, Amasya Tamimi’nin
kaleme al›nmas›ndan bir gün önce 21
Haziran 1919’da ‹stanbul’da tan›nm›fl
baz› kiflilere gönderdi¤i mektup. ‹stan-
bul’daki Kuvâ-yi Milliye’yi da¤›tma ça-
balar›n› ve aleyhteki propagandalar› fli-
kâyet etti¤i mektubunda Mustafa Ke-
mal, Sivas Kongresi’nin toplanaca¤›n›
haber vererek ‹stanbul’daki hareketlerin
Anadolu’ya tâbi olmas›n› istedi ve ama-
ca ulafl›l›ncaya dek Anadolu’dan ayr›l-
mayaca¤›n› bildirdi. Kendilerine Ata-
türk taraf›ndan mektup gönderilen kifli-
ler flunlard›: Abdurrahman fieref Bey,
Reflit Akif Pafla, Ahmet ‹zzet Pafla, Seyit
Bey, Halide Edib Han›m, Kara Vas›f
Bey, Ferit Bey (Naf›a Nâz›r› idi), Sulh
ve Selâmet F›rkas› Baflkan› Ferit Pafla
(sonradan Harbiye Nâz›r› oldu), Câmi
Bey, Ahmet R›za Bey.
58
Amasra Bahrî Tayyare ‹stasyonu
‹flgale karfl› ulusal direnifl ça¤r›s› olarak adland›r›lan Amasya Tamimi’nin haz›rland›¤› Amasya kenti. Tablo: Nazmi Dayan (Artium Müzayede Katalo¤u, 27 Kas›m 1997)
