61
Amasya Mülâkat›
Efendiler, hat›r›n›zdad›r ki, Bahriye Nâz›r› Salih Pafla ile, Amasya’da bir görüflme ka-
rarlaflt›r›lm›flt›. Nâz›r Pafla ile, hükûmetin d›fl politikas›, iç idaresi ve ordunun gelece-
¤i ile ilgili konular üzerinde görüflülme ihtimali vard›. Bu nedenle, kolordu komutanla-
r›n›n düflünce ve görüfllerini önceden bilmek, bence pek yararl› idi.
l4 Ekim 1919 tarihli flifremde, kolordu komutanlar›n›n bu üç nokta üzerindeki görüflle-
rini rica ettim. Komutanlar›n raporlar›n› belgeler aras›nda okursunuz (Belge: 156).
Salih Pafla, 15 Ekim’de ‹stanbul’dan hareket etti. Biz de, 16 Ekim’de Sivas’tan hareket
ettik. 18 Ekim’de Amasya’da bulunduk. Salih Pafla’ya, u¤rayaca¤› iskelelerde, millî tefl-
kilât taraf›ndan parlak karfl›lama törenleri yap›lmas› ve taraf›m›zdan hofl geldiniz de-
nilmesi için talimat verilmiflti (Belge: 157).
Biz de kendisini, Amasya’da büyük bir törenle karfl›lad›k.
Salih Pafla ile, Amasya’da, 20 Ekimde bafllayan görüflmelerimiz, 22 Ekim’de son buldu. Üç
gün süren görüflmelerin sonunda, ikifler nüsha olmak üzere befl ayr› protokol düzenlen-
di. Bu befl ayr› protokoldan üçü -Salih Pafla’da kalanlar bizim taraf›m›zdan, bizde kalan-
lar Salih Pafla taraf›ndan- imza edildi. ‹ki protokol gizli say›larak imza edilmedi.
Amasya Mülâkat› sonunda al›nan kararlar, kolordulara da bildirildi (Belge: 158).
Efendiler, bu münasebetle, bir noktay› belirtmek isterim. Bizce temel al›nan husus,
millî teflkilât›n ve Heyet-i Temsiliye’nin ‹stanbul Hükûmeti taraf›ndan resmen tan›nm›fl
bir siyasî varl›k oldu¤unun, görüflmelerimizin resmî bir nitelik tafl›d›¤›n›n ve sonuçla-
r›na mutlaka uyulmas› gerekti¤inin taraflarca resmen taahhüt edilmifl bulundu¤unu
tasdik ettirmekti.
Bundan dolay›, görüflmelerin sonuçlar›n› içine alan zab›tlar›n protokol oldu¤unu ka-
bul ettirmek ve ‹stanbul Hükûmeti’nin temsilcisi olan Bahriye Nâz›r›na imza ettirmek
önemliydi.
21 Ekim 1919 tarihli protokol metni, denebilir ki, hemen bütünüyle Salih Pafla’n›n tek-
lifleri olup, kabulünde sak›nca görülmeyen birtak›m maddelerden ibarettir (Belge:
159).
22 Ekim 1919 tarihli ikinci protokol, uzun süren tart›flmal› bir görüflmenin zab›t fleklin-
deki özetidir.
Bu görüflmede, her iki taraf›n, Hilâfet ve Saltanat konusundaki karfl›l›kl› güvenceleri
ile ilgili genifl aç›klamalar› içine alan bir giriflten sonra, Sivas Kongresi’nin 11 Eylül 1919
tarihli bildirisindeki maddelerin görüflülmesine baflland› :
1- Bildirinin birinci maddesinde, tasarlanan ve kabul edilen s›n›rlar›n en düflük dü-
zeyde bir istek olmak üzere elde edilmesinin sa¤lanmas› gere¤i ortaklafla kabul
edildi.
Görünüflte, Kürtlere ba¤›ms›zl›k kazand›rmak gayesiyle yap›lmakta olan bozgun-
cu propagandalar›n önüne geçme hususu uygun bulundu. Bugün için düflman ifl-
gali alt›nda bulunan bölgelerden Çukurova’y› (Kilikya), Arabistan ile Türkiye ara-
s›nda bir tampon devlet yapmak üzere anavatandan ay›rma iste¤inde bulunuldu-
¤undan söz edildi. Anadolu’nun, en koyu Türk çevresi, en bereketli ve zengin bir
bölgesi olan bu parças›n›n hiçbir flekilde ayr›lmas›na raz› olunmayaca¤›; Ayd›n ili-
nin de ayn› kesinlikle (ve öncelikle) vatan topraklar›ndan kopmas›n›n mümkün ol-
mad›¤› ilkesi genellikle kabul edildi.
Trakya konusuna gelince : Burada da, görünüflte ba¤›ms›z bir hükûmet, gerçekte
bir sömürge devlet kurulmas›, böyle oldu¤u takdirde de Do¤u Trakya’dan Midye-
Enez çizgisine kadar olan bölgeyi bizden ay›rma iste¤inin söz konusu olabilece¤i
ihtimali göz önünde bulunduruldu. Ancak Edirne’nin ve Meriç s›n›r›n›n ba¤›ms›z bir
‹slâm hükûmetine kat›lmak için bile olsa, hiçbir flekilde b›rak›lmas›na r›za göste-
rilmemesi ilkesi ortaklafla kabul edildi. Bununla birlikte, bütün bu maddede söz
konusu edilen hususlar hakk›nda Meclis’in verece¤i en son karara elbette uyula-
cakt›r, dendi.
2- Bildirinin dördüncü maddesindeki, az›nl›klara siyasî hâkimiyet ve sosyal dengemi-
zi bozacak nitelikte imtiyazlar verilmesinin kabul edilmeyece¤i konusundaki f›kra
üzerinde önemle duruldu. Bu kayd›n, ba¤›ms›zl›¤›m›z› fiilen sa¤lamak için, elde
edilmesi zarurî bir istek olarak düflünülmesi ve bundan yap›lacak en küçük bir fe-
dakârl›¤›n ba¤›ms›zl›¤›m›z› derinden zedeleyece¤i öne sürüldü. Bu maddede söz
konusu olan ve az›nl›klara fazla imtiyazlar verilmemesine yönelmifl olan gaye,
ulafl›lmas› gerekli bir hedef olarak kabul edilmifltir. Bununla birlikte, gerek bu ko-
nuda, gerek yaflama hakk›m›z›n savunulmas› konusundaki öteki isteklerimizle il-
gili hususlarda -birinci maddenin sonunda oldu¤u gibi burada da- Millî Meclis’in oy
ve kararlar›n›n geçerli olaca¤› kayd› konuldu.
3- Bildirinin yedinci maddesi gere¤ince, ba¤›ms›zl›¤›m›z tam olarak korunmak flart›y-
la, teknik, sanayi ve ekonomi alanlar›ndaki ihtiyaçlar›m›z›n nas›l giderilebilece¤i
konusu tart›fl›ld›. Memleketimize pek çok sermaye dökecek olan bir devlet olursa,
bunun malî ifllerimiz üzerinde gerektirebilece¤i bir kontrol hakk›n›n genifllik dere-
cesi kestirilemeyece¤inden, bu hususun ba¤›ms›zl›¤›m›za ve gerçek millî ç›karla-
r›m›za zarar vermeyecek biçimde, uzmanlarca esasl› bir flekilde düflünülerek s›n›r-
land›r›ld›ktan sonra Millî Meclis’çe uygun bulunacak fleklin kabulü görüflüldü.
4- 11 Eylül 1919 tarihli Sivas Kongresi kararlar›n›n öteki maddeleri de Meclis-i Mebu-
san’›n kabulüne sunulmak flart›yla uygun görüldü.
5- Bundan sonra, Sivas Kongresi’nin 4 Eylül 1919 tarihli kararlar›n›n teflkilât bölümü
ile ilgili 11’inci maddesinde yer alan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiye-
ti’nin durumu, bundan sonraki çal›flma flekli ve alan› üzerinde duruldu.
Bu maddede, millî iradeyi hâkim k›lacak olan Meclis-i Millî’nin yasama ve denetleme
haklar›na güvenlik ve serbestlikle sahip olduktan, bu güvenlik Meclis-i Millî’ce de do¤-
ruland›ktan sonra, cemiyetin fleklinin kongre karar› ile belirlenece¤i aç›klanm›flt›r. Bu-
rada söz konusu olan kongrenin, flimdiye kadar yap›lan Erzurum ve Sivas Kongreleri
gibi ‹stanbul d›fl›nda ayr› bir kongre hâlinde olmas› flart de¤ildir, dendi.
Cemiyetin program›n› kabul eden milletvekilleri, cemiyetin tüzü¤ünde gösterilen tem-
silciler gibi kabul edilerek, bunlar›n yapacaklar› özel toplant›, kongre yerine geçebilir.
Bundan sonra, Meclis-i Millî’nin ‹stanbul’da tam bir güvenlik içinde, serbest olarak gö-
rev yapabilmesi flartt›r, dendi. Bunun bugünkü flartlara göre ne dereceye kadar sa¤-
lanabilece¤i etrafl› flekilde düflünüldü. ‹stanbul’un düflman iflgali alt›nda bulunmas›
dolay›s›yla, milletvekillerinin yasama görevlerini hakk›yla yerine getirmelerine pek el-
veriflli olamayaca¤› düflüncesi ortaya at›ld›. 1870 -1871 savafl›nda Frans›zlar›n Borde-
aux’da (Bordo) ve daha sonra Almanlar›n Weimar’da (Vaymar) yapt›klar› gibi, bar›fl an-
laflmas› yap›l›ncaya kadar, geçici olarak, Meclis-i Millî’nin Anadolu’da, saltanat hükû-
metinin kabul edece¤i güvenilir baflka bir yerde toplanmas› uygun görüldü.
Meclis-i Millî’nin toplanmas›ndan sonra, çal›flma flartlar› bak›m›ndan ne dereceye ka-
dar güvenlik ve gizlilik içinde bulunaca¤› belli olaca¤›ndan, tam bir güvenlik görüldü-
¤ü takdirde, Cemiyet, Heyet-i Temsiliye’nin faaliyetine son vererek teflkilât›n›n çal›fl-
ma hedefinin, yukar›da bildirdi¤im üzere, kongre yerini tutacak olan özel bir toplan-
t›da kararlaflt›r›laca¤› belirtildi.
Milletvekilleri seçiminde tam bir serbestlik bulunmas› gerekti¤i hükûmetçe emredil-
mifl oldu¤undan, seçimler yap›l›rken Cemiyet, Heyet’i Temsiliyesi’nce müdahale edil-
mekte oldu¤u belirtildi.
Milletvekilleri aras›nda, ‹ttihat ve Terakki üyesi ve orduda lekeli flah›slar bulundu¤u
takdirde, bunlar›n milletvekili seçilmesine meydan verilmemek için, Heyet-i Temsili-
ye’ce yol gösterme maksad›yla ve uygun flekilde baz› telkinler yap›lmas›n›n yerinde
olaca¤› hesaba kat›ld›. Heyet-i Temsiliye’nin bu konudaki yard›m flekli de, ayr›ca bir
formül hâlinde üçüncü protokol olarak tespit edildi (Belge: 160).
Gizli say›ld›¤› için imza alt›na al›nmayan dördüncü protokol fluydu :
1- Baz› komutanlar›n ordudan at›lmas› ve bir k›s›m subaylar›n Divan-› Harb’e veril-
meleri ile ilgili olarak ç›kar›lan padiflah iradeleri ile di¤er emirlerin düzeltilmesi.
2- Malta’ya sürülmüfl olanlar›n, ilgili bulunduklar› kendi mahkemelerimizde kovufl-
turma yap›lmak üzere ‹stanbul’a getirtilmeleri çarelerinin araflt›r›lmas›.
3- Ermeni zulmü ile ilgili görülenlerin de mahkemeye verilmesi (Millî Meclis’e b›rak›-
lacakt›r).
4- ‹zmir’in boflalt›lmas›n›n ‹stanbul Hükûmeti taraf›ndan yeniden protesto edilmesi
ve gerekirse gizli talimatla halka gösteri toplant›lar› yapt›r›lmas›.
▲
AMASYA MÜLÂKATI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
