63
Amasya Protokolleri
(Amasya Antlaflmas›)
Millî Mücadele önderi Mustafa Ke-
mal Pafla ile ‹stanbul Hükûmeti ad›na
Osmanl› Bahriye Nâz›r› Salih Pafla
aras›nda Amasya’da yap›lan antlaflma
sonras› kabul edilen üçü aç›k, ikisi
gizli befl protokol (20-22 Ekim 1919).
Aç›k Protokollerden ilki, Salih Pa-
fla’n›n önerilerini kapsamakta olup
“‹ttihatç›l›k fikrinin ülke için zararl›
say›lmas› ve bundan kaç›n›lmas›; d›-
flardan hükûmet ifllerine kar›fl›lmama-
s›; seçimlerin hiçbir müdahale olmak-
s›z›n serbestçe yap›lmas›; coflkulu
gösteri ve mitinglerden kaç›n›lmas›;
hükûmetin leh ve aleyhinde yaz› ya-
z›lmamas›; askerlerin politikadan
uzak durmas›” hükümlerini içeri-
yordu.
Uzun tart›flmalardan sonra kabul edi-
len ‹kinci Protokol, Misak-› Millî s›-
n›rlar› için ortak çal›fl›lmas›; iflgal al-
t›ndaki Kilikya ve Ayd›n’›n anavatan-
dan kopmas›na engel olunmas›; Edir-
ne ve Meriç boylar›n›n kesinlikle b›-
rak›lmamas›; gayrimüslim unsurlara,
ba¤›ms›zl›¤›m›z› zedeleyecek ayr›ca-
l›klar verilmemesi; Türkiye’ye yat›-
r›m yapacak devletlere hiçbir kapitü-
lasyon hakk›n›n tan›nmamas›; Sivas
Kongresi kararlar›n›n ‹stanbul Hükû-
metince tan›nmas›; Anadolu ve Ru-
meli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin
‹stanbul Hükûmetince tan›nmas›;
Meclis-i Mebusan’›n Anadolu’da, hü-
kûmetin uygun görece¤i bir yerde
toplanmas› (sonradan reddedildi) hü-
kümlerini; Üçüncü Protokol ise, top-
lanacak mecliste yer alacak ‹ttihatç›-
larla ilgili olup kanunlara göre suç ifl-
lemifl say›lan ‹ttihatç›lar›n seçtirilme-
mesi için çaba gösterilece¤ine iliflkin
hükümler içeriyordu.
Amasya Protokolleri
(20-22 Ekim 1919)
1. Protokol
Askerin siyasetle meflgul oldu¤u fikri verilmemeli, hatta asker
siyasetle meflgul olmamal›.
1. ‹ttihatç›l›¤›n, ‹ttihat ve Terakki fikrinin memlekette tekrar
uyanmas›, hatta baz› alametlerinin görülmesi siyaseten gayet
zararl›d›r. Çünkü bütün ‹tilâf Devletleriyle Müslüman olmayan
tebaa, bu meslek ve bu fikrin aleyhindedirler ve bu hâlin va-
tan için felâket sebebi olaca¤›n› ve Konferans’a fena tesir
edece¤ini temsilciler bir a¤›zdan beyan etmektedirler. Muhit
ve zaman, sözü yanl›fl yorumlamaya ve yanl›fl anlamaya gayet
müsait oldu¤undan en ufak bir hareket ve halden dahi sak›n-
mak lâz›md›r.
2. Hükûmetle millî teflkilât aras›nda esas noktalarda anlaflma
has›l olmufl ve asla z›tl›k ve anlaflmazl›k kalmam›flt›r. Dolay›-
s›yla hükûmetin mevki ve kuvvetine halel getirecek en küçük
müdahaleden kaç›nmak, memleket selâmeti bak›m›ndan el-
zemdir. fiu halde mevcut kanunlar›n hükümlerine tâbi olmay›
meslek edinmifl olan hükûmete karfl›, filân›n azli, filân›n tayi-
ni, filân›n cezaland›r›lmas› gibi taleplerden vazgeçilmesi icap
eder.
3. ‹ntikam politikas› takip etmeyecekleri, vuku bulan taahhütle-
ri icaplar›ndan bulundu¤undan, vaktiyle teflkilâta muhalefet
etmesinden dolay› tutuklanm›fl kimseler varsa bunlar›n sal›-
verilmesi ve bunlar aras›nda yasak fiilleri ifllemifl olanlar hak-
k›nda müddeiumumilikçe (savc›l›k) icra olunacak kanunî taki-
bata muhalefet olunmamas› lâz›m gelir.
4. Tehcir dolay›s›yla suç iflleyenlerin kanunen cezaland›r›lmas›
adlen ve siyaseten elzemdir.
5. Harbe kat›lmam›z›n isabetli olup olmad›¤› hakk›ndaki görüflle-
re hükûmet taarruz etmez. Fakat kat›lman›n isabetli oldu¤u-
na dair olan görüfllerin flimdilik aç›klanmamas›, memleketin
selâmeti icab›ndand›r. Çünkü görüfllerinin isabetini ilân eden-
ler, ‹tilâf Devletlerine düflman ve Alman’a dost say›larak kor-
kuya sebep oluyor.
6. Mebus seçimlerinin serbest cereyan›, aleyhimizde vuku bula-
cak itirazlar›n ve müdahalelerin önlenmesi ve tebaa aras›nda
ç›kabilecek anlaflmazl›klar›n giderilmesi için lâz›m ve vatan›n
selâmeti için elzemdir. Çünkü müdahale vukuu dedikodulara
sebep olmakla beraber, meselâ meflhur ‹ttihatç›lar›n mebus
seçilmesi, ‹tilâf Devletlerinin itiraz, hatta müdahalelerini icap
ettirebilece¤i için, seçimlerin, ahalinin oyuna terki lâz›md›r.
‹sabet de ondad›r. Zaten Meclis-i Mebusan’da muhalif partile-
re de lüzum vard›r.
7. Galeyanl› gösterilerden ve makalelerden vazgeçilmesi.
8. Asayiflin ihlâlini icap ettirecek hallere meydan verilmemesi ve
evvelce köprüde adam vurulmak gibi vukua gelen harekât›n
kendi tensipleriyle (uygun görme) yap›lmam›fl oldu¤unun ilân
edilmesi.
9. Hükûmetin ne leh ve ne de aleyhinde bir fley yaz›lmamas›.
21 Teflrinievvel (Ekim) 1919
Bahriye Nâz›r›
Salih Hulûsi
2. Protokol
20 Teflrinievvvel 1335-22 Teflrinievvel 1335 (20 Ekim 1919-22
Ekim 1919) Tarihine kadar Amasya’da Bahriye Nâz›r› Salih Pafla
Hazretleri ile Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-
i Temsiliyesi Üyelerinden Mustafa Kemal Pafla Hazretleri, Rauf ve
Bekir Sami Beyefendiler Hazretleri Aras›nda Cereyan Eden Görüfl-
melerin Zab›tnamesidir.
Osmanl› kavminin hükümdarlar›na karfl› as›rlardan beri muha-
faza eyledikleri kutsî ba¤, memleketin maruz kald›¤› son felâket-
ler karfl›s›nda bir kat daha kuvvet kazanm›fl olup bütün ‹slâm âle-
mi için bugün dahi kuvvetli ve mukaddes bir dayanak ve yegâne s›-
¤›nak teflkil eylemekte olan ‹slâm hilâfet makam› ve Osmanl› sal-
tanat›n›n süreklili¤inin ve korunmas›n›n temini gayesi, Anadolu ve
Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin as›l hedefi oldu¤u delilleriy-
le aç›kland›ktan ve enine boyuna anlat›ld›ktan sonra Genel Kong-
re’nin 11 Eylül 1335 (1919) tarihli Beyannamesi (Sivas Kongresi’nde
kabul edilen Beyanname) maddelerinin görüflülmesine baflland›.
1. Beyanname’nin birinci maddesinde Osmanl› Devleti’nin tasav-
vur ve kabul edilen s›n›r›, Türk ve Kürtlerle meskûn olan ara-
ziyi ihtiva eyledi¤i ve Kürtlerin Osmanl› camias›ndan ayr›lma-
s› imkâns›zl›¤› izah edildikten sonra bu s›n›r›n en asgarî bir ta-
lep olmak üzere elde edilmesinin temini lüzumu ortaklafla ka-
bul edildi. Bununla beraber Kürtlerin serbestçe geliflmelerini
temin edecek vech ve surette geleneksel ve toplumsal huku-
AMASYA PROTOKOLLER‹
▲
