57
ba¤›ms›z ve özel niteliklerini korumay›
öngören bir milliyetçilik, Osmanl›’n›n
son döneminde Osmanl›c›l›k, ‹slâmc›l›k
gibi düflünce ak›mlar›n›n da baflar›s›z ol-
mas›ndan sonra canlanmaya bafllayan
Türkçülük ak›m›n›n devam› niteli¤in-
deydi. Türkiye co¤rafyas›n›n savafllar ve
mübadele sonras› nüfus olarak daha da
türdeflleflmifl olmas›, milliyetçilik ilkesi-
nin uygulanmas›n› kolaylaflt›rd›. Yeni
kurulan rejimin yeni bir toplum yaratma
projesiyle toplumsal harç ifllevi gören il-
ke, toplumu dil, tarih ve kültür alan›nda
bilinçlendirmeye çal›fl›yordu. Ziya Gö-
kalp, Yusuf Akçura, Tekin Alp (Moiz
Kohen) gibi isimlerin, Türk milliyetçili-
¤inin teorisinde önemli etkileri oldu.
Halkç›l›k imtiyazs›z, s›n›fs›z, kaynaflm›fl
bir kitle olarak halk›n kendi kendini yö-
netmesi düflüncesine dayan›r. Devlet
yönetiminde seçkincili¤i aflmak amac›y-
la benimsenen bu görüflün temeli ‹ttihat
ve Terakki döneminde yaflanan ayd›n-
halk karfl›tl›¤›n› aflmak fikrine dayan›r.
Kurtulufl Savafl›’nda gerçekleflen farkl›
kesimlerin dayan›flmas› halkç›l›k fikrini
olgunlaflt›rd›. Yasal eflitli¤in sa¤lanmas›
çabalar›, s›n›fs›z toplum görüflünün ka-
bulü, Halkevleri, Köy Enstitüleri gibi
topluma ulaflma çabalar›, bu ilkenin
ürünleri olarak görülebilir. Devletçilik,
ekonomik bak›mdan Bat›l› ülkelerden
geri kalm›fl olan Türkiye’nin geliflmesi-
ni sa¤layan ilke olarak kabul edildi. Bu-
na göre devlet, özel giriflimcili¤in yeter-
siz oldu¤u sektörlerde bir giriflimci ola-
rak ve ayn› zamanda di¤er alanlarda dü-
zenleyici bir faktör olarak ekonomiye
müdahale edecekti. Osmanl› devletçi
gelene¤i, 1929 Büyük Bunal›m› ve sa-
vafl sonras› ortam›, devletçilik ilkesinin
kolayl›kla benimsenmesini ve uygulan-
mas›n› sa¤lad›. Cumhuriyetin ilk döne-
mine nazaran daha da azalmas›na karfl›
devlet, ekonomide baflat unsurlardan bi-
ri olmaya devam etti. Lâiklik ‹lkesi,
devlet iflleri ve din ifllerinin ayr› yürütül-
mesine dayan›r. ‹slâm’›n devlet yafla-
m›nda etkisinin azalt›lmas›, reformlara
karfl› ‹slâmî muhalefetin yok edilmesini
amaçlayan lâiklik, kültür alan›nda Bat›-
l›laflman›n bir arac› olarak görüldü. Hi-
lâfetin kald›r›lmas›, e¤itim birli¤inin
sa¤lanmas›, tekke ve zaviyelerin kapa-
t›lmas›, dinci hareketlerin bast›r›lmas›
ve Bat›l›laflmaya yönelik yap›lan baz›
reformlar, bu ilkenin uygulamadaki
yans›malar› olarak görülebilir. Lâiklik
ilkesi din-devlet ifllerinin ayr›m›na da-
yanmas›na karfl›n Diyanet ‹flleri Baflkan-
l›¤›n›n varl›¤›, ‹slâm›n resmî kimlikler-
de tan›mlay›c› bir unsur olmas› ve zo-
runlu din dersleri gibi uygulamalar, lâik-
li¤i, alt› ok içinde en fazla tart›fl›lan
maddelerden biri yapt›. ‹nk›lâpç›l›k ‹l-
kesi, radikal de¤iflimlerin devrimler yo-
luyla gerçekleflebilece¤i anlam›na geli-
yordu. Atatürk devrimlerine ve bu dev-
rimlerle do¤an Atatürk ilkelerine ba¤l›-
l›¤› içerir. Buna göre sosyal, kültürel ve
ekonomik alanda yap›lan yenilikler ani
bir kopmayla de¤il ad›m ad›m ve Ata-
türk ilkelerine ba¤l› kal›narak gerçeklefl-
tirilecekti. ‹nk›lâpç›l›k ilkesi, devrimle-
rin süreklili¤ini öngördü¤ü için geliflme-
ye aç›k, özenle yap›lmas› ve baz› ilkele-
re ba¤l›l›k flart› ile k›smen s›n›rlay›c› bir
özellik tafl›r. Bu ilkelerden oluflan alt›
ok, 1961 Anayasas› haz›rlanana dek
anayasada yer ald›; ayn› zamanda CHP
ve Sosyal Demokrat Halkç› Parti’nin de
amblemine kaynakl›k etti.
Alt›nay, Ahmed Refik
bk.
Ahmed Refik (Alt›nay)
Âmal-i Milliye
Marafl’ta, ilk say›s› 29 Nisan 1920’de ç›-
kan, Kuvâ-yi Milliye yanl›s› siyasî gaze-
te. Haftada iki kez yay›mlanan gazete-
nin sahibi Hac› Nuri, sorumlu müdürü
ise Ayafll›zâde ‹smail Hakk› Bey’dir.
Kurtulufl Savafl›’n› destekledi. Zaman
zaman Sivas’ta yay›mlanan ‹rade-i Mil-
liye gazetesinden genifl al›nt›larla yay›n
hayat›n› sürdürdü. Bir nüshas› Anka-
ra’daki Millî Kütüphane’de bulunan ga-
zetenin kaç say› ç›kt›¤› ve hangi tarihte
kapand›¤› bilinmemektedir.
Amanullah Han
1892 Pangman
1960 Zürich
19 May›s 1928’de Atatürk’le görüflme-
lerde bulunmak üzere Türkiye’ye gelen
Afganistan Kral›. Babas› Kral Habibullah
Han’›n 20 fiubat 1919’da bir suikast so-
nucu öldürülmesi üzerine amcalar› Ser-
dar Nasrullah Han ile ‹nayetullah Han’›n
karfl› ç›kmalar›na karfl›n kendini emîr ilân
etti. Tahta yerleflince Hindistan’›n, ülke-
sine tam ba¤›ms›zl›k tan›mas›n› istemesi,
Afganistan ile ‹ngiltere aras›nda savafla
yol açt› (1919); üç ay süren çat›flmalar so-
nunda ‹ngiltere, Afganistan’›n ba¤›ms›z-
l›¤›n› tan›mak zorunda kal›nca Afganis-
Amanullah Han
Alt› Ok’un yer ald›¤› Cumhuriyet Halk
Partisi Tüzü¤ü’nün kapa¤›.
1928’de Türkiye’yi ziyaret eden Afganistan Kral› Amanullah Han ve efli Süreyya, Ankara’da Cumhurbaflkan› Mustafa Kemal’le.
