69
Amele Teali Cemiyeti
12 A¤ustos 1924’te ‹stanbul’da kurulan,
Cumhuriyet döneminin ilk iflçi kurulu-
flu. Yirmiye yak›n iflçi kuruluflundan
oluflan örgütün kay›tl› üye say›s› yakla-
fl›k 30.000 civar›ndayd›. Baflkanl›¤›n›
Sabri Bey, genel sekreterli¤ini Abdi Re-
cep Bey’in (Ardeflenli Abdullah) yapt›¤›
cemiyet, kuruluflunun ilk y›llar› “Emek-
çi” adl› bir gazete ç›kard› ve “Amele
Sahnesi” ad›yla bir tiyatro grubu kurdu;
‹fl Kanunu’na iliflkin görüfllerini hükû-
mete sunup iflçi ve memurlara hafta so-
nu tatili imkân› tan›nmas›n› sa¤lad›; iflçi
grevlerini baflar›yla yönetti. Yöneticileri-
nin tutuklanmas› üzerine 1927’de kapa-
t›ld›. 1928’de çal›flmalar›na bir süre izin
verildiyse de ayn› y›l yeniden kapat›ld›.
Amiral Bristol
bk.
Bristol, Mark Lambert (Amiral)
Anadolu
‹zmir’in iflgali sonras› Millî Mücade-
le’ye destek veren günlük gazete (1912-
1954). ‹zmir’de yay›n hayat›na giren ga-
zetenin sahibi ve baflyazar› Haydar Rüfl-
tü’ydü (Öktem). Türkçülük ak›m›n› ön
plana ç›karan gazete, ‹ttihat ve Terakki
F›rkas›’n›n sözcülü¤ünü yap›yordu. ‹lk
sahibi ve baflyazar› Âkil Koyuncu; Hay-
dar Rüfltü ile Mustafa Necati de, gazete-
nin yaz› kadrosunu oluflturuyordu. ‹z-
mir’in Yunanl›lar taraf›ndan iflgali s›ra-
s›nda, gazete ve bas›mevinin bir k›sm›
yerli Rumlarca tahrip edildi¤inden ka-
panmak zorunda kald›. Sahibi, bas›me-
vinin geri kalan k›sm›n› Antalya’ya tafl›-
d›. 19 Aral›k 1920’de Antalya’da “Ana-
dolu” ad›yla yeniden yay›mland› ve ya-
y›nlar›nda Millî Mücadele Hareketi’nin
destekçisi oldu. ‹zmir’in düflman iflga-
linden kurtuluflu sonras› bas›mevi tekrar
‹zmir’e tafl›nd›. Sahibinin ölümü üzerine
1954’te kapand›.
Anadolu Ajans› (AA)
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Heyet-i Tem-
siliye Baflkan› Mustafa Kemal Pafla’n›n
talimat›yla Anadolu’daki geliflmeleri
yurt içine ve d›fl›na duyurmak için Anka-
ra’da kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin
yar› resmî haber ajans›. 6 Nisan 1920’de
kurulan ajans, 7 Haziran 1920’de Mat-
buat ve ‹stihbarat Umum Müdürlü¤ü’ne
ba¤lanarak 1 Mart 1925’te yüzde 49 his-
sesi devlete ait anonim ortakl›k hâline
getirildi. Anadolu Ajans› kurucu heyeti
flu kiflilerden olufluyordu: Ahmet A¤ao¤-
lu, Mahmut Soydan, Yakup Kadri Kara-
osmano¤lu, Ruflen Eflref Ünayd›n, Falih
R›fk› Atay, Tevfik Koperler ve Hikmet
Bayur. Merkezi Ankara’da olup dünya-
n›n belli bafll› birçok haber ajans›yla ifl-
birli¤i yapmaktad›r. Giderlerinin önemli
bölümü Bas›n Yay›n ve Enformasyon
Genel Müdürlü¤ü bütçesinden karfl›lan-
maktad›r. Ajans›n ad›n› dönemin ayd›n-
lar›ndan Halide Edip Ad›var koymufltur.
Elindeki k›s›tl› olanaklara karfl›n ajans,
Millî Mücadele’nin seyrini olumsuz
yönde etkileyecek propagandalar› önle-
mek ve halk›n moralini yükseltmek gibi
önemli misyonlar üstlendi. Bu do¤rultu-
da Millî Mücadele s›ras›nda kamuoyu-
nun oluflmas›nda ve d›fl kaynakl› bölücü
haberlerin önlenmesinde önemli yarar-
l›klar sa¤lad›.
Anadolu Ajans› (AA)
ANADOLU AJANSI N‹Ç‹N KURULDU?
«‹stanbul’da Osmanl› Meclisi’nin 16 Mart 1920’de da¤›t›lmas›ndan üç hafta sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 23 Ni-
san’da Ankara’da ilk toplant›s›n› yapmas›ndan iki buçuk hafta önce, 6 Nisan’da Atatürk, Anadolu Ajans›’n›n kurulmas›n› ka-
rarlaflt›r›r ve iki gün sonra bütün Millî Mücadele gruplar›na haber verilir.
Henüz Ankara’da bir yönetim yap›s›n›n oluflmad›¤›, yasal düzenlemelerin bafllamad›¤›, ‹stanbul’dan kaçanlar›n beklendi-
¤i bir aflamada böyle bir karara öncelik verilmesi, Kurtulufl Savafl›’n› planlayanlar›n sistemli bir düflünce yap›s›na sahip ol-
duklar›n› kan›tlar. Asl›nda ajans›n kuruluflunu tek bafl›na düflünmemek gerekir. Di¤er üç kurumla birlikte de¤erlendirilince an-
lam› daha net olarak ortaya ç›kar.
‹lk olarak, Ankara’ya var›fl›ndan üç hafta sonra Atatürk, 10 Ocak
1920’de Hâkimiyet-i Milliye gazetesini bafllat›r. Sivas’ta yay›mlanan ‹rade-
i Milliye gazetesi yerel çap› aflamam›fl, bütün ulusal direncin sözcüsü nite-
li¤ini kazanmam›flt›. Hâkimiyet-i Milliye ile sadece günün politikalar›n› de-
¤il, gelece¤in planlar›n› da ortaya at›yordu. Böylece ‹stanbul’da iflgalcile-
rin kontrolü alt›nda ve ulusal dirence muhalif olarak ortaya ç›kan yay›nla-
r›n etkisini zay›flatmay› amaçl›yordu.
‹kinci ad›m Anadolu Ajans› olmufltur. Yunus Nadi gibi gazeteciler ve
Halide Edib gibi yazar ve ba¤›ms›zl›k eylemcilerinin Ankara’ya s›¤›n›r s›-
¤›nmaz yapt›klar› öneriye uygun olarak, haber ak›m›n› sa¤layacak bir ku-
rum olarak görev yapacakt›. ‹ttihatç›lar taraf›ndan kurulmufl olan Osman-
l› Millî Ajans›’n›n yerine iflgalcilerce Türkiye-Havas-Reuter Ajans› kurdu-
rulmufl, böylece toplumu, kendi görüfllerine a¤›rl›k veren bir haber ak›m›
ile yönlendirmeye giriflmifllerdi. Dolay›s›yla Anadolu Ajans› çok önemli ve
güç bir savafl›m› üstlenmifl oluyordu.
Üçüncü ad›m 11 May›s’ta al›nan bir kararla ‹rflad Encümeni ve ‹rflad
Heyetlerinin kurulmas›d›r. Hâkimiyet-i Milliye gazetesiyle yay›lan fikirler
ve Anadolu Ajans›’yla çevreye ulaflt›r›lan haberlerin yeterli olamayaca¤›n-
dan hareketle onlardaki fikirlerin kitlelerle do¤rudan iliflki kurularak anlat›l-
mas› amac›n› güdüyordu bu kurum.
Dördüncü ad›m, 7 Haziran 1920’de Matbuat ve ‹stihbarat Umum Mü-
dürlü¤ü’nün kurulmas›d›r. Bugün Bas›n ve Yay›n Genel Müdürlü¤ü ad›n› ta-
fl›yan bu kurum, Kemalist bölgedeki yay›n organlar›na teknik yard›m (kâ-
¤›t, mürekkep vb.) sa¤lamak kadar, ülke d›fl›nda Millî Mücadele aleyhinde
yürütülen propagandalar› izleyecek, TBMM hükûmetini bilgilendirecek ve elinden geldi¤i kadar Ankara’n›n görüfllerini ilgili-
lere ulaflt›rmaya çal›flacakt›.
Görüldü¤ü gibi tam kapsaml› bir mekanizma düflünülmüfl ve faaliyete geçirilmifltir. Anadolu Ajans›, çark›n vazgeçilmez
difllilerinden biriydi. Nitekim Heyet-i Temsiliye ad›na Mustafa Kemal imzas›yla Müdafaa-i Milliye idare heyetlerine gönderi-
len kurulufl mesaj›nda flunlar belirtilmifltir:
‹slâm dünyas›n›n kalbi olan Osmanl› Saltanat merkezinin düflman iflgali alt›na girmesi ve bütün vatan ve milletimizin en
büyük tehlike ile karfl› karfl›ya kalmas› sonucu olarak Rumeli ve Anadolu’nun tamam›n›n giriflti¤i millî ve kutsal mücadeleler s›-
ras›nda halk›m›z›n iç ve d›fl en do¤ru haberler ile ayd›nlat›lmas› ihtiyac›n›n zorunluluk kazand›¤› önemle dikkate al›narak bu-
rada en yetkili kiflilerden kurulu özel bir heyetin yönetiminde ve Anadolu Ajans› unvan› alt›nda bir kurum meydana gelmifltir.
Anadolu Ajans›’n›n en süratli araçlarla verece¤i haberler ve bilgiler gerçekte Heyet-i Temsiliye’mizin esas kaynaklar›na
ve de¤erlendirmelerine dayanaca¤› için bu ajans›n bildirilerinin oraca ve özellikle Müdafaa-i Hukuk teflkilât›m›zca da toplu-
ca görülebilecek yerlere as›lmas›, bas›lmas› ve ço¤alt›lmas› ile da¤›t›lmas› ve hatta nahiye ve köylere kadar ulaflt›r›lmas› yo-
lunda mümkün oldu¤u kadar fazla yay›lmas› için gereken önlemlerin acele al›nmas›n› ve sonuçtan bilgi verilmesini önemle ri-
ca ederim.»
Kaynak : Orhan Kolo¤lu, Toplumsal Tarih, Say›:78, Haziran 2000
Anadolu Ajans›’n›n (AA) ilk genel müdürü
Alaeddin Bey
