AKBABA
17
ton, onlar› Sokrates’in fliirlefltirdi¤ini söylemifltir. Bildi¤imiz en
eski yaz›l› derleme, ‹.Ö. 4. yüzy›lda Atinal› devlet adam› Dimitri-
os’un yine düzyaz› olarak kaleme ald›¤› yap›tt›r, ama elimize geç-
memifltir. Bugün elimizde bulunan Aisopos fablleri, ‹.Ö. 2. yüz-
y›lda flair Babrius’un Yunanca; flair Phaedrus ve Avianus’un (‹.S.
1. ve 4. yüzy›llar) Lâtince yap›tlar›na dayan›r. La Fontaine, Les-
sing, Krilov gibi yazarlar bu fabllerden esinlenmifllerdir. Aiso-
pos’un fabllerindeki kifliler genellikle hayvanlard›r ve her birinin
belirli bir niteli¤i vard›r: Aslan güçlü, tilki kurnaz, kartal gururlu,
eflek al›kt›r. Hayvanla insan›n da karfl› karfl›ya geldi¤i olur. Fabl-
lerin dili yal›n ve süssüzdür. Bütün öykülerde hayvanlar de¤ifl-
meyen bir karaktere sahiptir. Bu da onlar›n de¤iflik tipte bireyle-
rin simgesi gibi al›nmas›na yol açm›flt›r. Tüm fabllerde insan
sa¤duyusunun, halk›n ortak bilgeli¤inin dile geldi¤i görülür. “Ai-
sopos Masallar›” Nurullah Ataç, Tar›k Dursun K. vd. yazarlarca
Türkçeye çevrilmifltir.
AKA GÜNDÜZ
(1886 Selânik -
1958 Ankara), roman yazar›. As›l ad›
Enis Avni’dir. Kuleli Askerî ‹dadisi’ni
bitirdi. Harbiye’nin 2. s›n›f›ndan, hasta-
lanarak ayr›ld›. Bir süre Paris’te hukuk
okudu. Yurda dönünce II. Abdülhamit
yönetimince Selânik’e sürgün edildi.
‹kinci Meflrutiyet’in ilân›ndan sonra ‹s-
tanbul’da gazetecili¤e bafllad›. ‹stan-
bul’un iflgalinde ‹ngilizler taraf›ndan
Malta’ya sürüldü. Cumhuriyetten sonra
Ankara’dan milletvekili seçildi (1932). 1946’ya kadar her dönem
parlamentoya girdi. Bafll›ca yap›tlar›: “Dikmen Y›ld›z›” (1928), “Bir
fioförün Gizli Defteri” (1928), “‹ki Süngü Aras›nda” (1929), “Zeke-
riya Sofras›” (1938).
AKADEM‹,
ad›n› Platon’un ders verdi¤i yerden alan bilim,
sanat ve edebiyat okulu. Platon, Akademos adl›, çevresi surlar-
la çevrili, a¤açl›k ve sulak bir yerde ders verirdi. Adlar› klasik Es-
kiça¤’› an›msatan akademilerse Rönesans ça¤›nda ortaya ç›kt›.
Bugünkü anlamda ilk önemli akademi, Fransa’da 1535’te kuru-
lan “Académie Française”dir (Frans›z Akademisi). Ondan sonra
pek çok ülkede siyasal bilgiler, güzel sanatlar, do¤a bilimleri ve
arkeoloji alan›nda çeflitli akademiler kuruldu. Dünyadaki akade-
milerin yap›s› ve iflleyifli aras›nda tam bir benzerlik yoktur.
A. KAD‹R
(1917 ‹stanbul - 1985 ‹stanbul), flair. As›l ad› Ab-
dülkadir Meriçboyu. Ortaö¤renimini Eyüp Ortaokulu (1933) ve
Kuleli Askerî Lisesi’nde tamamlad› (1936). Kara Harp Okulu son
s›n›f ö¤rencisiyken Nâz›m Hikmet’le birlikte yarg›land›; on aya
mahkûm edilerek okuldan ç›kar›ld›. Askerlik görevini tamamla-
d›ktan sonra ‹stanbul Hukuk Fakültesi’ne girdi (1941). Bir yan-
dan da Tan gazetesinde düzeltmen olarak çal›fl›yordu. “Tebli¤”
(1943) adl› fliir kitab›n›n toplat›lmas› üzerine ‹stanbul d›fl›na sür-
gün edildi. Mu¤la, Bal›kesir, Konya, K›rflehir ve Adana’da yafla-
d›. Dönüflünde (1947) bir süre bir bisküvi fabrikas›nda çal›flt›;
daha sonra ‹skit, ‹nk›lâp, Varl›k yay›nevlerinde düzeltmenlik, çe-
virmenlik yaparak yaflam›n› sürdürdü. Ses, Yeni Edebiyat, Gün,
P›nar, Y›¤›n, Yürüyüfl (1940 - 1946), Yeryüzü, Beraber, Ya¤mur
ve Toprak, Yeditepe, fiairler Yapra¤›, Dönem, Gelecek, Militan,
Sanat Eme¤i dergilerinde yazan A. Kadir, toplumcu gerçekçi fliir
ak›m›n›n öncü adlar›ndan biridir. Yap›tlar›: “Tebli¤” (1943), “Hofl
Geldin Halil ‹brahim” (1959), “Dört Pencere” (1962), “Mutlu Ol-
mak Varken” (bütün fliirleri, 1968). Çevirileri: “Bugünün Diliyle
Mevlânâ” (1955), “‹lyada” (A. Erhat ile 1958, Habip Edip Töre-
han Bilim 1959, Türk Dil Kurumu Çeviri ödülleri kazand›, 1961),
“As›l Adalet” (1960), “Bugünün Diliyle Hayyam” (1964), “Eski
Ça¤lar Tarihi” (1965), “Bugünün Diliyle Tevfik Fikret” (1967),
“Odysseia” (A. Erhat ile, 1970). Öteki yap›tlar›: “Sovyet Rusya’da
Onbefl Gün” (1978), “1938 Harb Okulu Olay› ve Nâz›m Hikmet”
(1966). As›m Bezirci, Afflar Timuçin, Eray Canberk ile birlikte
ünlü bat›l› flairlerden Türkçeye çevrilen fliirleri de¤iflik kitaplarda
toplad›. Çeviri edebiyat›m›za katk›lar›ndan dolay› T.Y.S. Hasan
Ali Ediz Çeviri (1980) ve Yazko Çeviri ödüllerini kazand›.
AKADLAR,
Mezopotamya’da yaflam›fl, Sami ›rk›ndan bir ka-
vim. ‹.Ö. 2600’da anayurtlar› Arap Yar›madas›’ndan kalkarak, I.
Sargon’un yönetiminde Sümer ve Elam devletlerini y›k›p yerle-
rini ald›lar. Sümer uygarl›¤›n›n etkisi alt›nda kald›lar. Egemen-
likleri iki yüzy›l kadar sürdü (‹.Ö. 2500-2300). Sümerlerden al-
d›klar› çiviyaz›s›n› kullanm›fllar ve kendi dillerine uyarlayarak
pek çok yaz›l› belge b›rakm›fllard›r. Louvre Müzesi’nde bulunan
ve bir savafl sahnesini canland›ran Naram - Sin dikilitafl›, çivi-
yaz›s›yla kapl› olan Nanifltusu dikilitafl› ve ele geçen birçok ka-
l›nt›, Akad sanat›n›n örnekleridir.
AKA⁄AÇ,
kay›n a¤ac› cinsinden, ormanlar›n kurak yerlerin-
de ve kenarlar›nda kendi kendine yetiflen a¤aç
(Betula al-
ba).
Kerestesinden yararlan›l›r.
AKALA,
uzun lifli bir pamuk türü
(Gossypium hirsu-
tum).
Amerika’da yetiflen bir pamuk tohumundan üretilmifltir.
Gövdesi dik ve güçlü, alt meyve dallar› üsttekilerden daha uzun-
dur. Kozalar› sark›k ve rüzgâra dayan›kl›d›r. Türkiye’de de
1941’den bu yana akala, iklim ve topra¤a uyum sa¤layarak çok
olumlu sonuçlar vermifl, benzerlerinden daha iyi geliflmifl ve
üremifltir.
AKASYA,
baklagillerden, küçük yaprakl› ve beyaz çiçekli bir
gölge a¤ac›
(Robinia pseudoacacia).
Türkiye’de yetifl-
tirilen akasya budur. Anayurdu Kuzey Amerika olup 17. yüzy›l-
da Avrupa’ya getirilmifltir. Boyu 25 metreye kadar uzar ve 100
y›l kadar yaflar. Kolay yetiflti¤i için yol kenarlar›n› a¤açland›rma-
da çok kullan›lan bir a¤açt›r. Sar›ms›, a¤›r, damarl›, esnek ve
dayan›kl› odunu çeflitli eflyalar›n yap›m›nda, marangozluk, dö-
flemecilik ve tornac›l›kta kullan›l›r. Yalanc›akasya, salk›ma¤ac›,
beyazsalk›m ve cumhuriyeta¤ac› diye de bilinir.
AKBABA,
akbabagillerden, y›rt›c› iri kufllar›n ortak ad›. K›z›l
akbaba
(Gypsfulvus),
esmer akbaba
(Aegypius mo-
nachus),
m›s›r akbabas›
(Neophron percnopterus),
sakall› akbaba
(Gypaetus barbatus)
gibi türleri vard›r.
Da¤l›k yerlerde yaflar, leflle beslenir. Keskin gözleriyle çok
uzaklar› görebilir. Ç›plak bafll›, ç›plak boyunludur. Boyu 1 m.’yi
