sorar: "Yazd›klar›n›z› siz kendiniz
anl›yor musunuz, delikanl›?" Ha-
y›r, Dostoyevski yazd›klar›n› anla-
mam›flt›. Gerçekçi ve toplumsal bir
edebiyat›n öncülerinin hofluna git-
mek için yaz›lan bir eserden he-
men sonra
Öteki
ve
Ev Sahibesi
gi-
bi patolojik saplant›lara dayanan
ve fantasti¤e kaçan iki romana geç-
mifl olmas› bunu kan›tlar. Ama as›l
kan›t 1864’te yay›mlanan
Yeralt›n-
dan Notlar
’la Dostoyevski’de mey-
dana gelen büyük de¤ifliklik oldu.
Belinskiy’in kendisi de romantik
edebiyat›n gözde temalar›ndan biri
olan kiflilik bölünmesinin günlük
hayat içinde ne anlama geldi¤ini
anlamam›flt›. Dostoyevski her gün-
kü jestlerimizde ak›l d›fl›n›n bir-
denbire ortaya ç›k›fl›n› göstermekle
Yeralt›ndan Notlar
’›n ikinci k›s-
m›nda "erimifl kar" simgesinin ne
anlama geldi¤ini aç›kl›yordu: ‹nsan
ne tamamen beyaz ne tamamen si-
yaht›r, ço¤u zaman kirli bir gridir,
t›pk› amirleri taraf›ndan her gün
azarlanmaktan bizar olan ve zaval-
l› bir fahifleyi afla¤›lamakla intikam
alan zavall› memur gibi. Toplumsal
davran›fllar›n nedenlerini hiyerar-
flik bir toplumun kodlanm›fl iliflki-
lerinde de¤il, daha ziyade hezeyan-
lar›m›zda ve içimizdeki saplant›-
larda, insan›n içinde hem ç›rp›nd›-
¤› hem de haz duydu¤u "yeralt›n-
da" aramak gere-
kir. Böylece Dos-
toyevski’nin ahla-
ki kefaretine bir
de edebi kefaret
eklenmifltir. Ya-
zar, yararc› bir
edebiyat› savu-
nan Bat› hayran-
lar›n›n esteti¤in-
den yüz çevirir.
Art›k insan›n gizli
veya lanetlenmifl
yanlar›n›, basmakal›p kahraman-
lar, gerici bir toplumun dönüp du-
ran çark› içinde donup kalm›fl gü-
lünç kuklalar veya ne idü¤ü belirsiz
bir maddi ve siyasi ilerlemenin
gözleri körleflmifl mimarlar› için fe-
da etmeyecektir. Bir baflkas›yla ya-
k›nlaflma yollar›n› kuramlarda de-
¤il, deneyimlerde arayacakt›r. Böy-
81
DOSTOYEVSK‹’N‹N YAfiAMI G‹B‹
ESERLER‹ DE GURUR VE
AfiA⁄ILANMA, COfiKU VE
UMUTSUZLUK ARASINDA
G‹DER GEL‹R.
