ne son verilmesinde rol oynad› (6-7
A¤ustos 1916). Daha sonra ‹kinci Ordu
Komutanl›¤›’na ve ard›ndan Halep’te
General Falkenhayn komutas›ndaki Y›l-
d›r›m Ordular› Grubu içindeki Yedinci
Ordu Komutanl›¤›na getirildi. Mustafa
Kemal, General Falkenhayn’›n yörede
Almanya’n›n ç›kar›n› her fleyden önde
tutan anlay›fl›n› tepkiyle karfl›lad›. Bu s›-
rada komutas›ndaki Yedinci Ordu’nun,
Filistin Cephesi’ndeki ‹ngiliz Ordusu’na
karfl› çok riskli bir sald›r›ya geçmesi iste-
nince güçlü ‹ngiliz ordusu karfl›s›nda el-
veriflsiz koflullarda savafla girmeyece¤ini
bildirdi. Arkadafl› Albay ‹smet (‹nönü)
ile birlikte, General Falkenhayn’›n Suri-
ye cephesindeki tutumunu siyasî ve as-
kerî yönleriyle elefltiren ünlü raporu ha-
z›rlad› (20 Eylül 1917). Rapordaki gö-
rüfllere Baflkomutanl›¤›n kat›lmad›¤›n›n
bildirilmesi üzerine Yedinci Ordu Ko-
mutanl›¤› görevini Ali R›za Pafla’ya b›-
rakarak ‹stanbul’a geldi (9 Ekim 1917).
Bu s›rada Almanya ve Avusturya’y› zi-
yaret edecek olan Veliaht Vahdeddin’e
refakat etmesi istendi. ‹stanbul’a dönü-
flünden (5 Ocak 1918) bir süre sonra Vi-
yana’ya tedaviye gitti. Bu s›rada General
Falkenhayn geri ça¤r›lm›fl, Mareflal Li-
man von Sanders, Y›ld›r›m Ordular›
Grubu komutanl›¤›na getirilmiflti. Vah-
deddin padiflah olunca (5 Temmuz
1918), Mustafa Kemal, ‹stanbul’a ça¤r›-
larak Filistin’deki Yedinci Ordu Komu-
tanl›¤›’na atand›; ‹ngilizlere ve yerli
fleyhlere karfl› savaflt›; son olarak Ha-
lep’in kuzeyine çekilmeyi uygun gördü.
I.Dünya Savafl› sonras› Osmanl› Devleti,
ma¤lûp devletler aras›nda yer ald›¤›ndan
Mondros Mütarekesi’ni imzalamak zo-
runda kald› (30 Ekim 1918). Mütareke
gere¤i Almanlar, Osmanl› ülkesinden
ayr›l›nca, Y›ld›r›m Ordular› Grubu Ko-
mutanl›¤›na getirildi (31 Ekim 1918).
Mondros Mütarekesi’nin hükümlerine
itiraz edilmesini, çekti¤i telgraflarla
Umumî Erkân-› Harbiye Reisli¤i’ne (sa-
vafl›n son günlerinde Vahdeddin bu gö-
revi bizzat üstlenmiflti) ve Sadrazam ‹z-
zet Pafla’ya anlatmaya çal›flt›. Fakat ‹s-
tanbul Hükûmeti, Y›ld›r›m Ordular›
Grubu ve Yedinci Ordu Karargâh›’n›
la¤vetmeye ve Mustafa Kemal’i Harbi-
ye Nezareti emrine almaya karar verdi (7
Kas›m 1918). 13 Kas›m 1918’de ‹stan-
bul’a gelen Mustafa Kemal, padiflahla,
sadrazamla, harbiye nâz›r›yla, milletve-
killeriyle iliflki kurup görüflme yollar›n›
arad›; Ahmet ‹zzet Pafla kabinesinin
Meclis’ten güvenoyu almamas› için mil-
letvekilleriyle Meclis-i Mebusan’da gö-
rüfltüyse de hükûmetin güvenoyu alma-
s›n› engelleyemedi. Giriflimlerinden hiç-
bir olumlu sonuç alamayaca¤›n› anlayan
Mustafa Kemal, tek çözüm yolunun
Anadolu’ya geçip halk› iflgal kuvvetleri-
ne karfl› örgütlemek ve her cephede sa-
vafl vermekle özgürlük ve ba¤›ms›zl›¤a
ulafl›labilece¤i karar›n› verdi. Bu s›rada
hükûmetin, kendisini Dokuzuncu Ordu
K›taat› Müfettifli olarak Anadolu’ya
gönderme karar› üzerine (30 Nisan
1919), ilgili makamlarla iliflki kurarak,
görev bölgesinde tam yetkiyle söz sahibi
olmay› isteyerek hükûmetten gerekli
belgeleri ald›. Mustafa Kemal’in Anado-
lu’ya geçmesi kimi yöneticileri ve iflgal
kuvvetlerini hayli kuflkuland›rm›flt›. 16
May›s 1919’da Band›rma vapuru ile Ga-
lata r›ht›m›ndan yola ç›kan Mustafa Ke-
mal, 19 May›s 1919 Pazartesi günü sa-
bah› Samsun’a vard›. Samsun’da alt›
gün kald›ktan sonra Havza’ya geçti; bü-
tün komutanlara gizli bir duyuru yapa-
rak, ülkenin her yerinde iflgal kuvvetleri-
ne karfl› mitingler düzenlenmesini ve bu
mücadelenin bütün dünyaya duyurulma-
s›n› istedi. Mustafa Kemal’in bu giriflim-
leri hem ‹stanbul Hükûmeti’ni, hem de
iflgal kuvvetlerini rahats›z etmeye baflla-
d›. Bu s›rada Anadolu’nun de¤iflik yöre-
lerinde ulusal kurtulufl örgütleri kurulu-
yor, ülkenin kurtuluflu için de¤iflik öneri-
ler ileri sürülüyordu. Millî birli¤i olufl-
turmak amac›yla ulusal bir kongre top-
lanmas›ndan yana olan Mustafa Kemal,
8 Temmuz 1919’da resmî görevinden ve
askerlikten ayr›ld›¤›n› duyurdu. Vilâyât-
› fiarkiye Müdafaa-i Hukuk-› Milliye
Cemiyeti Erzurum fiubesi’nin düzenle-
di¤i kongrede oybirli¤iyle baflkan seçildi
(23 Temmuz-7 A¤ustos 1919). Kongre-
de vatan›n bütünlü¤ü ilkesi kabul edilip
manda ve himaye reddedildi; geçici bir
hükûmet kurulmas› kararlaflt›r›larak do-
kuz kiflilik bir “Heyet-i Temsiliye” seçil-
di. Bir kongre toplamak amac›yla 2 Ey-
lül’de Sivas’a gelen ve 4-11 Eylül
126
Atatürk, Mustafa Kemal
Mustafa Kemal, arkadafllar›yla birlikte fiam’da Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ni kurdu¤u
y›llarda (1906). Tablo: Selâhattin Uzmen
Kola¤as› (K›demli Yüzbafl›) Mustafa Kemal (20 Haziran 1907).
