s›m 1922’de Osmanl› saltanat› bir ya-
sayla la¤vedildi. ‹smet Pafla da Hariciye
Vekilli¤ine getirilerek baflkanl›¤›n› yap-
t›¤› heyetle Lozan’a gitti. Vahdeddin, ‹n-
giltere himayesine s›¤›narak Malaya
z›rhl›s›yla Malta’ya kaçt›. TBMM, Vah-
deddin’in halifeli¤ine son verdi ve yeri-
ne Abdülmecid Efendi’yi seçti. Mustafa
Kemal, Meclis’teki çal›flmalar› daha dü-
zenli yürütebilmek amac›yla Müdafaa-i
Hukuk Grubu’nu, yeni bir parti olarak
örgütlemeye karar verdi. Halkç›l›k esas›-
na dayanan ve Cumhuriyet Halk F›rkas›
ad›n› alan partiyi halka tan›tmak için Es-
kiflehir, ‹zmit, Bursa ve ‹zmir’i kapsayan
bir geziye ç›kt›. Bu s›rada ‹zmir’de bulu-
nan annesi Zübeyde Han›m öldü (15
Ocak 1923). ‹zmir’e ilk giriflinde tan›flt›-
¤› Lâtife (Uflakl›gil) Han›m ile evlendi
(29 Ocak 1923; bu evlilik 5 A¤ustos
1925’te sona erdi). ‹zmir’de toplanan
Birinci ‹ktisat
Kongresi’ni bir
konuflmayla
açt› (17
fi u b a t
1923).
TBMM,
1 Nisan
1923’te seçi-
mi yenileme
karar› ald›. Mus-
tafa Kemal, Cum-
huriyet Halk F›rka-
s›’n›n ilk yaz›l› progra-
m› “Dokuz Umde”yi ya-
y›mlad› (8 Nisan 1923). Bu
arada Lozan Antlaflmas› imzalan-
d› (24 Temmuz 1923). Yenilenen se-
çimlerde Mustafa Kemal, Ankara’dan
milletvekili seçildi (18 A¤ustos); Cum-
huriyet Halk F›rkas›’n›n kuruluflu res-
miyet kazan›nca
(9 Eylül) parti-
nin genel bafl-
kan› oldu.
Arkadafl-
lar› ile
g ö r ü -
fl ü p
“ T ü r -
kiye Dev-
leti’nin hü-
kûmet flekli-
nin cumhuri-
yet
oldu¤una
iliflkin” bir yasa ta-
sar›s› haz›rlad›. 29
Ekim’de Meclis toplan-
t›s›nda yasa tasar›s› kabul
edildi ve Mustafa Kemal,
cumhurbaflkan› seçildi. 3
Mart 1924’te TBMM’nin
kabul etti¤i bir yasayla halifelik kald›r›-
l›p Osmano¤ullar› hanedan› mensuplar›
s›n›r d›fl› edildi. TBMM’nin, 3 Mart
1924 tarihli oturumunda, medreselerin
la¤vedilmesine, ö¤retimin birlefltirilme-
sine, fieri’yye ve Evkaf Vekâleti’nin ka-
bineden ç›kar›l›p la¤vedilmesine iliflkin
yasalar kabul edildi. 20 Nisan 1924’te
ikinci anayasa yürürlü¤e girdi. Daha
sonra bu anayasan›n baz› maddelerinde
de¤ifliklik yap›larak Türkiye Cumhuri-
yeti’nin lâik bir devlet oldu¤u kesinlik
kazand› (10 Nisan 1928). 25 Kas›m
1925’te fiapka Yasas› kabul edildi, gi-
yim-kuflama ça¤dafl ve uygar nitelik ka-
zand›r›ld›. Tekkeler, zaviyeler, türbeler
kapat›ld› (30 Kas›m 1925); 26 Aral›k
1925’ten itibaren milâdî takvim ve bat›l›
(alafranga) saat sistemine geçildi. 26
Mart 1931 tarihli yasa ile okka, dirhem,
miskal, endaze, arfl›n gibi a¤›rl›k ve
130
Atatürk, Mustafa Kemal
Mustafa Kemal, Rus heyetiyle birlikte Ilg›n Manevralar›nda (28 Mart 1922).
