Binbafl› Noel
bk.
Noel, Edward WilliamCharles
Bingöl
1925’te fieyh Said Ayaklanmas›’na sah-
ne olan Do¤u Anadolu Bölgesi’nin yu-
kar› Murat bölümünde il. 1915’te Os-
manl› topraklar›na kat›ld›. 1844’te Çev-
lik ad› ile Palu kazas›na ba¤l› bucak
merkeziydi. 19.yüzy›l sonlar›nda yöre-
nin kuzey kesimi Erzurum vilâyetine,
güney kesimi ise Bitlis’in Genç sanca¤›-
na ba¤l›yd›. 1916’da Rus iflgaline u¤ra-
d›. Mondros Ateflkes Antlaflmas› sonra-
s› Anadolu’nun çeflitli bölgeleri ‹tilâf
Devletleri taraf›ndan iflgal edilince, pek
çok bölgede oldu¤u gibi Bingöl ve çev-
resinde de Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
ve flubeleri kuruldu. Çal›flmalar›n› üç y›l
kadar sürdüren Müdafaa-i Hukuk Cemi-
yeti’nin üyeleri, Müftü ‹brahim Hakk›
Efendi (Reis), Yusuf Ziya Bey (De¤-
nekçi), Mehmet Dursun Bey (Yi¤itbafl),
Hac› Dede Efendi (Yaz›c›), Zeynelzâde
Mustafa Bey, ‹brahim Bey (Yaz›c›), Sü-
leyman Bey’di (Köymen). Bunlardan
Süleyman Necati Bey (Güneri), Kahra-
man Sabri Bey ve Sait Bey (Yaz›c›o¤lu)
Ki¤› ad›na Erzurum Kongresi’ne kat›l-
d›lar. Cumhuriyet’ten sonra Erzincan ve
Genç vilâyetlerinin s›n›rlar› içinde kald›.
1925’te ç›kan fieyh Said Ayaklanma-
s›’ndan etkilendi. 1927-1929 aras› Elâ-
z›¤’a, 1929’da Mufl vilâyetine ba¤land›.
1936’da Çapakçur merkez olmak üzere
il yap›ld›. 1945’te “Çapakçur” ad›, “Bin-
göl” olarak de¤ifltirildi.
Birgen, Muhittin
1887 ‹stanbul
1959 ‹stanbul
Millî Mücadele y›llar›nda Ankara’da
Matbuat Umum Müdürlü¤ü yapan ga-
zeteci ve ö¤retmen. Dârülfünun Edebi-
yat Bölümü’nü bitirdi. Çeflitli okullar-
da edebiyat ve felsefe ö¤retmenli¤i
yapt›. 1914-1918 aras› Osmanl› Mec-
lis-i Mebusan›’nda Çorum milletvekili
olarak yer ald›. Tanin gazetesinde yaz-
d›. Daha sonra gazetenin yaz› iflleri
müdürü ve baflyazar› oldu. 1920’de
Ankara’ya gelerek Matbuat Umum
Müdürü (Bas›n Yay›n Genel Müdürü)
oldu. 1922’de Azerbaycan’a giderek
Bakû Üniversitesi’nde Osmanl› Edebi-
yat› Tarihi okuttu. 1924’te Türkiye’ye
döndü¤ünde meslekî örgütlenmeyi sa-
vunmak amac›yla “Meslek” adl› hafta-
l›k bir dergi ç›kard›. “Türk Kooperatif-
çisi” adl› dergiyi (1930-1933) yay›m-
lad›. 1934’te ‹stanbul’da Son Posta ga-
zetesinde baflyazarl›k yapt›. 1939’da
Mardin
milletvekili
seçilerek
TBMM’ye girdi; yaflam›n›n sonuna
dek gazetecilik u¤rafl›n› sürdürdü.
Birinci Befl Y›ll›k Sanayi Plan›
Cumhuriyet döneminde, özel sermaye
d›fl›nda, gelifltirilmesi zorunlu sanayi
dallar›yla ilgili ilk befl y›ll›k plan (17 Ni-
san 1934). 1932 sonlar›nda ilk Befl Y›l-
l›k Sanayi Plan Tasla¤›n›n haz›rlanmas›
sonras› Celâl Bey (Bayar); Ankara, ‹s-
tanbul, ‹zmir ve di¤er baz› kentlerdeki ifl
çevreleriyle yapt›¤› toplant›larda özel
sermaye temsilcileri, ekonominin gelifl-
tirilmesine daha genifl flekilde katk›da
bulunmak talebinde bulundular. Celâl
Bey ve arkadafllar›, devletin, sadece özel
sermayenin gücü dahilinde olmayan ve
özel sermaye için kazanç getirmeyecek
sanayi dallar›n› gelifltirmek zorunda ol-
du¤u görüflünü ileri sürerek yabanc› ser-
mayenin ülkeye daha büyük ölçüde gir-
mesine taraftar oldu¤unu belirtti.
1932’de Prof.Orlov baflkanl›¤›ndaki bir
Sovyet heyetinin, Türkiye’de kurulmas›
gereken sanayi tesisleriyle ilgili haz›rla-
d›¤› rapor, Birinci Befl Y›ll›k Sanayi Pla-
n› ad› alt›nda 17 Nisan 1934’te kabul
edildi ve bu plan›n uygulay›c›s› Sümer-
bank’a bildirildi. Genel bir aç›klama
sonras› Birinci Sanayi Plan›’n›n ana hat-
lar› belirlendi. Buna göre, sanayi kurulu-
flunda tesis yerlerinin seçimi ön planda
tutularak, mensucat (dokuma) sanayii,
kendir sanayii, kamgarn fabrikas›, demir
sanayii, sömikok (suni antrasit) üretimi,
bak›r tesisi, kükürt sanayii, selüloz ve
k⤛t sanayii, suni ipek sanayii, seramik
sanayii, kimya sanayii, sünger sanayii,
gülya¤› sanayii, elektrifikasyon mesele-
si ve enerji teflkilât›, alt›n ve petrol üreti-
mi, jeoloji enstitüsü projesi ve meslekî
tedrisat’›n devlet eliyle yap›lmas› plan-
land›. Temel ihtiyaç mallar›nda d›fla ba-
¤›ml›l›¤› en aza indirme amac›ndaki Bi-
rinci Befl Y›ll›k Sanayi Plan›, 1938’in
sonlar›na do¤ru büyük ölçüde gerçek-
lefltirildi ve kurulmas› öngörülen 23 fab-
rikadan 19’u hayata geçirildi.
202
Binbafl› Noel
Bingöl’den iki görünüm (1967).
Muhittin Birgen
