Bleda, Mithat fiükrü
1874 Selânik
19 fiubat 1956 ‹stanbul
‹ttihat ve Terakki F›rkas› Genel Sekrete-
ri, siyaset adam›. Ortaö¤renimini ‹stan-
bul’da tamamlad›ktan sonra Cenevre
Üniversitesi Fen Fakültesi’nde okudu.
Vidin Türk toplumunun daveti üzerine
Mekâtib-i ‹slâmiye müdürü unvan› ile
Vidin’deki Türk okullar›n› yönetti. Selâ-
nik’te okul ve belediye hastanesi mü-
dürlü¤ü yapt›. Osmanl› Hürriyet Cemi-
yeti’nin kurucular› aras›nda yer ald›.
II.Meflrutiyetin ilân› (1908) sonras› aç›-
lan Osmanl› Meclis-i Mebusan›’nda s›-
ras›yla Serez (Selânik), Drama ve Bur-
dur milletvekili olarak bulundu.
1908’den kapan›fl›na kadar ‹ttihat ve Te-
rakki’nin genel merkez üyeli¤ini ve
1916’dan bafllayarak 1918’e dek genel
sekreterli¤ini yapt›. Mütarekede tutukla-
narak ‹ngilizler taraf›ndan Malta’ya gö-
türüldü (1919). Bir süre tutuklu kald›k-
tan sonra 1921’de Berlin’e gitti ve ayn›
y›l Türkiye’ye döndükten sonra Anka-
ra’ya geçti. Mustafa Kemal’le görüflerek
görev almak istemedi¤ini bildirdi. Kur-
tulufl Savafl› sonras› ‹zmir’e yerleflip ti-
caretle u¤raflt›. Atatürk’e karfl› düzenle-
nen ‹zmir Suikast› olaylar› s›ras›nda tu-
tukland›ysa da suçsuz bulundu. 1935’te
Atatürk’ün önerisiyle Sivas’tan ba¤›m-
s›z milletvekili seçildi. 1935-1950 aras›
TBMM’de Sivas milletvekili olarak
dört dönem görev yapt›. “‹mparatorlu-
¤un Çöküflü” adl› eseri ölümünden son-
ra bas›ld› (1979).
Bo¤azlar
Türkiye’nin kuzeybat›s›nda yer alan,
Asya ve Avrupa’y› birbirinden ay›ran
‹stanbul ve Çanakkale bo¤azlar›na veri-
len ortak ad. Lozan Konferans›’nda Bo-
¤azlarla ilgili olarak bir antlaflma yap›l-
d›ysa da, Bo¤azlar üzerinde Türklerin
kesin egemenli¤i, Montrö Antlaflma-
s›’yla (20 Temmuz 1936) sa¤land›. Bu-
na göre, bütün ülke ticaret gemilerine,
bar›flta yükü ne olursa olsun, Bo¤azlar-
dan serbestçe geçifl hakk› tan›nd›. Sa-
vaflta ise, savafl gemilerinin Bo¤azlardan
geçifli tamamen Türk hükûmetinin inisi-
yatifine b›rak›ld›.
Bo¤azlar Komisyonu
Kurtulufl Savafl› sonras› imzalanan Lo-
zan Bar›fl Antlaflmas›’na göre ‹stanbul
ve Çanakkale Bo¤azlar›’ndan geçifli de-
netlemek amac›yla kurulan uluslararas›
komisyon. 24 Temmuz 1923’te imzala-
nan Lozan Bar›fl Antlaflmas›’na göre,
büyük devletlerin ve Karadeniz’e k›y›s›
olan devletlerin temsilcilerinden oluflan
komisyonun baflkanl›¤›n› bir Türk tem-
silcinin yapmas› kararlaflt›r›ld›. Karada
herhangi bir yetkiye sahip olmayan ko-
misyona, Bo¤azlardan geçen savafl ge-
milerinin ve Bo¤azlar üzerindeki hava
sahas›n› kullanan askerî uçaklar›n geçi-
fliyle ilgili olarak, kurallar›n uygulan›p
uygulanmad›¤›n› denetleme görevi ve-
rildi. Ayr›ca Milletler Cemiyeti’nin ko-
rumas› alt›ndaki komisyonun, faaliyet-
leriyle ilgili olarak her y›l bir rapor sun-
mas› karar alt›na al›nd›. 1936’da imzala-
nan Montreux Bo¤azlar Sözleflmesi
sonras› Bo¤azlar Komisyonu’nun göre-
vi sona erdi.
Bo¤azlar Sorunu
Lozan Konferans› s›ras›nda Bo¤azlar-
dan (‹stanbul Bo¤az›, Marmara Denizi
ve Çanakkale Bo¤az›) yabanc› gemile-
rin geçifline iliflkin olarak gündeme ge-
len anlaflmazl›k. I.Dünya Savafl› sonun-
da imzalanan Mondros Mütareke-
si’nden (30 Ekim 1918) sonra Bo¤az-
lar’›n egemenli¤i fiilen Osmanl› Devle-
ti’nin elinden ç›k›p bütünüyle ‹tilâf Dev-
letleri’ne geçmiflti. Lozan Antlaflma-
s›’yla birlikte imzalanan Bo¤azlar Reji-
mine ‹liflkin Sözleflme sonras› Bo¤azlar
askerden ar›nd›r›ld› ve savafl gemilerinin
geçifli herhangi bir izne ba¤lanmaks›z›n
tamamen serbest b›rak›ld›, ayr›ca bar›fl
döneminde yabanc› ticaret gemilerine
geçifl serbestli¤i tan›nd›. Bir savafl döne-
minde Türkiye’nin tarafs›z olmas› hâlin-
de bar›fl dönemindeki kurallar aynen ge-
çerli say›ld›. Türkiye’nin taraf oldu¤u
bir savaflta tarafs›z gemilerin düflmana
yard›m etmemek kofluluyla Bo¤az-
lar’dan serbestçe geçmesi hükme ba¤-
land›. Türk hükûmeti Lozan Bo¤azlar
Sözleflmesi’nin Türkiye’nin egemenlik
haklar›n› k›s›tlayan hükümler tafl›mas›
nedeniyle Bo¤azlar rejiminin statüsünde
ilk kez 1933 Londra Silâhs›zlanma Kon-
ferans›’nda dile getirilen bir de¤ifliklik
talebinde bulundu. ‹talya d›fl›nda Lozan
Bo¤azlar Sözleflmesi’ni imzalayan dev-
letlerin kat›ld›¤› Montreux Konferan-
s›’nda, Bo¤azlar’› tahkim konusunda
Türkiye’ye tam yetki veren ve Karade-
niz’de k›y›s› bulunmayan devletlerin sa-
vafl gemilerinin geçiflini k›s›tlayan
Montreux Sözleflmesi imzaland› (20
Temmuz 1936). 1945’te Bo¤azlar Soru-
nu Yalta ve Postdam konferanslar›nda
Müttefiklerce ele al›nd›ysa da somut bir
anlaflmaya var›lamad›. II.Dünya Sava-
fl›’n›n sona ermesiyle birlikte, Bo¤azlar
Sorunu yeniden uluslararas› gündeme
geldi. Sovyetler Birli¤i, savafltan sonra
siyasî ve askerî dengelerin büyük ölçüde
de¤iflti¤ini, bu nedenle Bo¤azlar reji-
minde de yeni koflullara uygun baz› de-
¤ifliklikler yap›lmas› gerekti¤ini savun-
du; II.Dünya Savafl› s›ras›nda Türki-
ye’nin Montreux Sözleflmesi’ne uyma-
d›¤›n› öne sürerek kendi güvenli¤inin
sa¤lanmas› için Bo¤azlar’›n, Karade-
niz’de k›y›s› olmayan devletlerin savafl
gemilerine kapat›lmas›n›, Karadeniz’de
k›y›s› olan devletlerin savafl gemilerine
ise her zaman aç›k olmas›n› talep etti.
Ayr›ca Bo¤azlar’dan geçiflin, yaln›zca
Türkiye ile Karadeniz’de k›y›s› olan
210
Bleda, Mithat fiükrü
Mithat fiükrü Bleda
Lozan Antlaflmas›’na göre, Bo¤azlardan geçifli düzenlemekle görevli Bo¤azlar Komisyonu
üyeleri ‹stanbul’daki bir toplant›da (üstte) ve konuyla ilgili 21 Temmuz 1936 tarihli Cum-
huriyet gazetesinin bafll›¤›.
