209
Bitlis
I.Dünya Savafl› s›ras›nda uzun süre Rus
iflgali alt›nda kalan, Türkiye’nin Do¤u
Anadolu Bölgesi’ndeki kent. 1514’te
Osmanl› Devleti topraklar›na kat›ld›ktan
sonra merkezden atanan beylerce yöne-
tildi. 1868’de kentte belediye örgütü ku-
ruldu. 1879’da vilâyet oldu. Osmanl›
Devleti’nin son döneminde göçler ve sa-
vafltan büyük ölçüde zarar gördü. 1
Mart-8 A¤ustos 1916 aras› Rus iflgalin-
de kalan kent, Mustafa Kemal komuta-
s›ndaki 16.Kolordu taraf›ndan geri al›n-
d›. Cumhuriyet döneminde il yap›ld›.
1929’da ilçe yap›larak Mufl’a ba¤lan-
d›ysa da 1936’da yeniden il oldu.
Biz ‹nsanlar
Peyami Safa’n›n, iflgal y›llar› ‹stanbu-
lunda yaflanan olaylar› konu alan roma-
n› (1959). Romanda, Millî Mücadele
y›llar›, mütareke dönemi ‹stanbulu, ifl-
gal kuvvetleri ve bunlara hizmet eden
birtak›m ç›karc› çevreler ele al›n›r.
Konusu özetle flöyledir: «Mütarekenin
ikinci y›l›nda, Bo¤aziçi’ndeki bir okul-
da ö¤renci olan Tahsin, kendisine “eflek
Türk” diyen s›n›f arkadafl› Cemil’in ba-
fl›na bir tafl atarak onu yaralar. Cemil’in
ailesi, iflgal kuvvetleriyle yak›n iliflki
içindedir. Oldukça alafranga bir yaflam
tarz›n› benimsemifllerdir. Bu ailenin nü-
fuzunun fark›nda olan okul yönetimi,
Tahsin’i okuldan atma karar› al›r. Fa-
kat, o s›rada okulda ö¤retmenlik yap-
makta olan Orhan, olaya “memleketine
hakaret edilen bir çocu¤un tüm halk›
ad›na düflmana verdi¤i karfl›l›k”, “Ana-
dolu’nun ‹stanbul’a mücadelesinin bir
minyatürü” gözüyle bakarak karara kar-
fl› ç›kar. Tahsin ve Cemil’in aileleriyle
ilgili yapt›¤› araflt›rmalarda da, çocukla-
r›n sürtüflmelerinin bir benzerinin de
birkaç ay önce Tahsin’in babas› ve Ce-
mil’in annesi aras›nda geçti¤ini, Tah-
sin’in babas› Mustafa’n›n da bu olay so-
nucu hapsedildi¤ini ö¤renir. Okul ida-
resini, Tahsin’i okulda tutmalar› yönün-
de ikna eder; istifas›n› verir ve ayn›
okulda edebiyat ö¤retmenli¤i yapmakta
olan Necati’nin yan›na yerleflir. Bu ara-
da Cemil’in akrabas› olan Vedia ismin-
de bir genç k›za ilgi duymaya bafllar.
Tüm bu olanlar Orhan’› kendini sorgu-
lamaya iter. Bu sorgulama sürecinin so-
nunda, uzun müddet benimsedi¤i ma-
teryalizmin ‘denize düflenin y›lana sa-
r›lmas›’ndan ibaret oldu¤u karar›na va-
r›r. Arkadafl› Necati’nin de etkisiyle
materyalizmin flekillendirdi¤i düflünce-
lerinden sapar. Bir süre sonra, bir pasta-
nede Vedia ve k›z›n ailesiyle karfl›laflan
Orhan ve Necati, kad›nlar›, o s›rada
meydana gelen bir meseleden kurtar›p
karakola düflmelerini engellerler. Orhan
ve Vedia aras›nda bir yak›nlaflma bafl-
lar. Bu arada, Mustafa hapishaneden ç›-
kar; içerideyken etti¤i Cemil’in annesi-
ni öldürme yemininden caym›flt›r art›k.
Vedia’lar›n hizmetçisi ‹clâl’le evlenir-
ler. O s›ralarda, Orhan’›n kalp hastas›
oldu¤u anlafl›l›r. Orhan, yaflam ve ölüm
üzerine düflünceye dalmas›na sebep
olan bu haberi almas›ndan çok az bir
süre sonra da amcas›n›n öldü¤ünü ve
kendisine miras kald›¤›n› ö¤renir ve
birkaç hafta için Elâz›¤’a, miras ifllerini
halletmeye gider. Döndü¤ünde âdeta
de¤iflik bir kimli¤e bürünmüfl gibidir.
Amcas›ndan miras kalan paralarla evini
döfleyip kendine yeni giysiler al›r. Bu
davran›fllar›n›n alt›nda, Vedia’ya evlen-
me teklif eden, k›z›n aile dostu Rüfl-
tü’den eksik kalmak istememe dürtüsü
vard›r. Orhan bu endifleye kap›lmakta
hakl›d›r da; çünkü Vedia, Rüfltü’ye kar-
fl› tamamen ilgisiz de¤ildir. Aradan za-
man geçer. Orhan bu tereddütlü duruma
daha fazla dayanamaz ve Vedia’ya ka-
rar›n› verece¤i güne kadar onu görme-
yece¤ini bildirir. Üç y›l boyunca, Vedia
a¤›r bir kriz geçirip hastaneye kald›r›la-
na dek birbirlerini görmezler. Orhan
hastanede Vedia’y› görünce, k›z›n ken-
disine verilmesini tembih etti¤i defteri
okuyunca fenalafl›r ve Vedia’n›n baflu-
cunda beklerken kalp krizi geçirip ölür.
Vedia’ysa iyileflir.» Kaynak : Mürflit
Balabanl›lar, Türk Roman›nda Kurtulufl
Savafl›, Türkiye ‹fl Bankas› Yay›nlar›,
‹stanbul 2003, s.72.
Biz ‹nsanlar
Bitlis Vilâyeti (Librairie de Péra Arflivi)
Mustafa Kemal, Bitlis’te bir teftifl s›ras›nda.
