Browne, Louis Edgar
1891, ?
1951, ?
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Türkiye’de
görev yapan ABD’li gazeteci. Daily
News gazetesi ad›na Mustafa Kemal Pa-
fla ile Sivas Kongresi s›ras›nda bir gö-
rüflme yapan Browne, görüflme sonras›
gazetesine gönderdi¤i yaz›da, Kurtulufl
Savafl›’n›n Mustafa Kemal Pafla’n›n ön-
derli¤indeki Millî Kuvvetler taraf›ndan
kazan›laca¤›n› ifade etmiflti. Bu nedenle
Sivas Kongresince kendisine, Millî Mü-
cadele’nin gücünü ve var›lacak sonucu
en iyi ve do¤ru de¤erlendirdi¤i için ‹ra-
de-i Milliye gazetesinde 17 Eylül
1919’da bir aç›k teflekkür yay›mland›.
222
Browne, Louis Edgar
S‹VAS KONGRES‹ VE AMER‹KALI GAZETEC‹-YAZAR LOU‹S EDGAR BROWNE
«Türk milliyetçilerinin Sivas’ta bir “Kongre” akdedecekleri
ilân edilmiflti. Bu “Kongre”de “Millî meselelerin” müzakere edile-
ce¤i ve muayyen kararlar verilece¤i de beyan edilmiflti. Türk Milli-
yetçilerinin bu faaliyetlerinin Amerikan resmî mahfillerinde sem-
pati hisleri ile karfl›land›¤› bilinmektedir. Amerikan resmî mahfille-
ri, Sivas’ta akdedilecek “Kongre”nin faaliyeti ve kararlar›n› yak›n-
dan takibe karar vermifllerdi; bu suretle Anadolu’daki “Millî Hare-
ket” hakk›nda ilk elden en do¤ru bilgi edinmek mümkün olacakt›.
Bu bilgiler ise, Paris’te o s›ralarda bafllanm›fl olan Paris Müzakere-
leri için lüzumlu say›lmakta idi. Paris’e gönderilen Amerikan mu-
rahhaslar› “Türk meseleleri” konuflulurken bu malzemeden fayda-
lanacaklard›.
Amerika’n›n Yak›n-Do¤u Yüksek Mümessili Charles R. Crane,
Sivas Kongresi’ne karfl› ayr›ca ilgi göstermiflti, hatta, kendisine,
“Heyet-i Temsiliye” taraf›ndan Kongre’ye (müflahit s›fat›yla) kat›l-
mas› için davetiye gönderilmifl oldu¤u anlafl›l›yor; fakat Crane,
hem ifllerinin çoklu¤u hem de müttefiklerin flüphelerini davet et-
memek için, bizzat Sivas’a gitmek istemedi; o s›ralarda ‹stan-
bul’da bulunan gazeteci Edgar Louis Browne’› bu ifle memur etti.
Mister Browne, “Chicago Daily News” gibi büyük bir Amerikan
gazetesinin Avrupa muhabiri idi. 1917 y›l› sonbahar›nda Rusya’ya
gönderilmifl ve Bolflevik ‹htilâli’ni Petrograd’da (flimdiki Lening-
rad) yak›ndan görmüfltü. 1918 bafllar›na kadar Rusya’da kald›ktan
sonra Amerika’ya dönmüfl, oradan da Fransa’ya ve nihayet ‹stan-
bul’a gönderilmiflti. Çok mahir bir gazeteci olarak tan›nan Edgar
Louis Browne’›n Sivas’a gönderilmesi isabetli oldu.
‹stanbul’daki yüksek Amerikal› flahsiyetlerin Sivas Kongre-
si’nin mahiyeti hakk›nda Halide Edib (Ad›var) Han›m’dan etrafl›
malûmat ald›klar›n› biliyoruz. Mr. Browne da, yine Halide Edib Ha-
n›m ile yak›n münasebet tesis etmiflti; nitekim Sivas’a giderken de
Halide Edib Han›m kendisine muzaharet etmifltir.
Mr. Browne, Halide Edib Han›m’la görüflerek, seyahat›n›n te-
ferruat›n› tespit etmifltir. O s›ralarda Anadolu’ya geçmek hayli
müflküldü ve behemehal “Kuvâ-y› Milliyeci”lerin muvafakat›n› al-
mak flartt› ve birtak›m gizli parolalara ve rehberlere ihtiyaç vard›;
bütün bu hususlar› Halide Edib Han›m halledecekti.
Mr. Browne’a verilen talimata göre, Amerikal› gazeteci muay-
yen günde, erkenden Haydarpafla’ya geçecek ve oradan da Eskifle-
hir’e giden trene binecekti. Bir de, ilgili kimseye verilmek üzere
Mr. Browne’a “kurflun kalemle bir ok iflareti çizilen ve ortas›ndan
y›rt›lan bir k⤛d›n yar›s›” ile “parola” da verildi.
Mr. Browne, Ankara’ya var›nca, trenden inip peronda duracak
ve eflyas› bafl›nda bekleyecekti; orada yan›na bir Türk zabiti gelip,
Amerikal› gazeteciyi alacak ve Ankara’daki 20. Kolordu Kumanda-
n› Ali Fuat Pafla’ya (Cebesoy) götürecekti.
Mr. Browne bu talimat› ald›ktan sonra, 20 A¤ustos 1919’da Si-
vas’a gitmek üzere ‹stanbul’dan hareket etti. Bu seyahat, o s›ra-
larda, Anadolu’daki durumu ayd›nlatmak bak›m›ndan da çok ente-
resand›r. ‹stanbul’dan hareket ederken epey endifleli ve heyecan-
l› olan Mr. Browne, ‹ngiliz askerlerinin kontrolünden müflkülats›z
geçerek, Haydarpafla’dan trene bindi. Tren çok kalabal›kt›; Birinci
ve ikinci mevkilerdeki “yumuflak” koltuklar, kanepeler “haflarat-
la” dolu oldu¤undan, tahta iskemleli III. mevkide seyahati tercih
etmiflti. ‹ki saat yolculuktan sonra, kompart›mana iki adam girdi;
bunlardan biri çok fl›k Çerkez k›yafetli, tabancal› ve hançerli idi.
Mr. Browne’a yaklaflarak “oymal› k⤛d›” gösterince, bunun Mr.
Browne’dakinin parças› oldu¤u hemen belli oldu. Bu zat (Osman
Bey), Amerikal› gazeteciye refakata memur edilen kimse idi. Bu-
nun üzerine herhangi bir sergüzeflt olmaks›z›n tren yoluna devam
etti. Az sonra Osman Bey, içinde her türlü yiyecek ve içecek olan
büyükçe bir sepet getirdi ve Mr. Browne da rahat rahat Eskiflehir’e
kadar yoluna devam etti.
Eskiflehir’e gece saat 2’de var›nca, peronda dü¤me deliklerin-
de “yeflil” iflaretli askerler göründü (galiba “Yeflilordu” efrad› idi-
ler). Osman Bey bunlara bir fleyler f›s›lday›nca, derhal askerî bir
selâmla koflufltular ve Amerikal› gazeteciyi Ankara’ya gidecek tre-
ne yerlefltirdiler. Bu defa Mr. Browne’›n bulundu¤u vagon yeni
olup, rahat bir kompart›mand›; yüksek rütbeli Türk subaylar› ve bir
de general oradayd›. Amerikal› bir zat›n Anadolu’da seyahat etme-
sinden çok memnun kald›klar›n› ifade ettiler; ayn› zamanda Damat
Ferid Pafla kabinesine karfl› da nefretlerini gizlemediler. Bu subay-
lar›n dediklerine göre ‹zmir’i kurtarmak amac›yla bütün Anadolu
harekete geçmifl bulunuyordu ve y›lbafl›na kadar 100 bin gönüllü-
nün orduya kat›laca¤› bekleniyordu.
Eskiflehir’den hareket eden tren Anadolu yaylas›n› geçerken,
Mr. Browne buralar›n Amerika’daki baz› yerlere benzedi¤ini mem-
nuniyetle gördü. Oniki saat yolculuktan sonra tren nihayet Anka-
ra’ya vard›. Buras› o zaman sözde “‹ngiliz kontrolu” alt›nda idi, ya-
ni ‹stasyonda bir miktar ‹ngiliz askeri mevcuttu, fakat esas flehir,
Ali Fuat Pafla’n›n (Cebesoy) kumandas›ndaki 20. Kolordunun elin-
de idi. Tren istasyona yaklaflmadan durdu ve dört ‹ngiliz askeri
trene binerek, bafltanbafla “kontrol” ettiler; güya “silâh” ar›yor-
lard›; mamafih bu “kontrol” sade bir formaliteden ibaretti, kimse-
nin üstü bafl› araflt›r›lmad›.
Tren istasyona gelince Mr. Browne’› iki ‹ngiliz zabiti karfl›lad›
ve kendisini misafir etmek istediler. Mr. Browne onlar›n teklifini
kabul etmedi ve mutlaka flehre gitmek istedi¤ini bildirdi. Tam o s›-
rada 25 Türk askerinin refakatinde iki Türk zabiti, Mr. Browne’a
do¤ru yaklafl›nca, ‹ngiliz zabitleri gittiler.
Türk zabitleri, Mr. Browne’› Ali Fuat Pafla’n›n yan›na götürdü-
ler. Ali Fuat Pafla da kendisini çok iyi karfl›lad›, misafir etti.
(……….)
Mr. Browne, Ankara’dan Sivas’a kadar at üstünde seyahat
ederek on günde oraya vard›. Bu seyahatinin fevkalâde geçti¤ini
ö¤reniyoruz, kendisi her yerde, her köy ve kasabada itinal› bir fle-
kilde karfl›lanmakta idi. fierefine kuzular kesilmekte, ziyafetler
Louis Edgar Browne
▲
